Курстық жұмыс Тақырыбы: А. Байтұрсынов оқыту әдістемесінің негізін қалаушы (Педагогика пәні бойынша) 0105000«Бастауыш білім беру»
жүктеу/скачать 168,92 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.3.А.Байтұрсыновтың ғылыми-саяси шығармашылығы
| 1.2.Саяси көзқарасы
1905 жылғы Революция оны белсенді әрекетке итермеледі. Ол 1905 жылғы алғашқы орыс революциясын Қарқаралыда кездестірді. Осы уақыттан бастап ол саяси қызметке белсенді қатысады. Ол әрқашанда елім, жерңм деп жүрді және биліктің қазақ халқына қатысты озбырлығын айыптаған Қарқаралы петициясының авторларының бірі болды. Петицияда бірқатар талаптар қойылды: халықтық земство құру; қазақтардан жерді экспроприациялауды тоқтату; қоныс аударуды жоққа шығару; діни сенім бостандығын беру; мерзімді басылымдарды шығаруға цензураны жою; баспахана ашуға рұқсат беру. Сондай-ақ, православие отырғызу саясатына қарсы мұсылман халықтарының бірлігіне шақыру айтылды. Петицияда ағарту жүйесін жаңа ұйымдастыру, қазақ халқының думалары мен тілектерін бейнелейтін цензурасыз газет шығаруға рұқсат беру, мемлекеттік аппаратта және сот органдарында қазақ тілінде іс қағаздарын жүргізу көзделген. Бұл ойлар қазақ халқына тұқым лақтырып, көптеген зиялы қауым өкілдері тарапынан қолдау тапты. Осы кезден бастап оның барлық ойлары халықтың санасын оятуға бағытталған. Ал аталған петиция 1905 жылы 26 шілдеде атақты Қоянды жәрмеңкесінде қазақтың тұңғыш құқық магистрі Жақып Ақпаевпен және ірі саясаткер, ғалым-экономист Әлихан Бөкейхановпен бірлесіп жазылған. Әділеттілікті іздеу және патша әкімшілігінің әрекеттерін сынау із-түзсіз өте алмады. 1909 жылы сол кезде мұғалімдік қызметпен айналысқан Ахмет Байтұрсынов тағы да 8 айға сотсыз Семей түрмесіне қамалды. Сол кезден бастап ол озбырлықпен ашық күреске көшеді, бостандық туралы өлеңдер жазады, халықтық қысыммен күресуге шақырады. 1907 жылы Байтұрсыновты сынағаны үшін алғаш рет түрмеге түсті. 1909 жылы сотсыз ол Семей түрмесіне сегіз айға қамалды. Бостандыққа шыққаннан кейін және 1917 жылға дейін Орынборда полицияның бақылауымен тұрды. 1.3.А.Байтұрсыновтың ғылыми-саяси шығармашылығы Арада біршама уақыт өтіп Ахмет Орынборға қайта оралады. Үлкен өмірге аяқ басып мұғалім атағын алған ыстық мекені. Ендігі еңбегін осы Орынборда жалғастырды. Осы тұста «Қазақ» газетін шығару ұйғарылып, Ахмет редактор боып жұмыс жасайды. Ұлт баспасөзі «Қазақ» деп аталды. Қазақ деп атлуы жөнінде Ахмет: «...Аталы жұртымыздың, ауданды ұлтымыздың әруақты аты деп, газетамыздың есімін «Қазақ»қойдық...» үнпарақтың беташарына берген үндеу-мақаласында. "Қазақ" газетінің бір санында Ахмет Байтұрсынов "қазақ ұлттарының өмір сүруі өзекті мәселеге айналды"деп жазды. Бұл үмітсіз сөздер оның кездейсоқ емес еді. ХХ ғасырдың басында азиялық Шығысты отарлау және елдің еуропалық бөлігінен шаруалардың қарқынды қоныс аударуы қарқынды қарқынмен жүрді. Нәтижесінде 1916 жылы қазақтар 40 млн гектар ең жақсы жерінен айырылып, құнарсыз дала мен тауларғаесыстырылды.Осы уақыт ішінде ол ұлттық-қоғамдық-саяси және ғылыми-әдеби басылымға айналды. Сталиндік тазарту жылдарында сталиндік тазарту жылдарында "Қазақ" газетінің қызметкерлеріне қатыгез қырғын жасалғаны кездейсоқ емес. Азаматтық соғыс барысында Кеңес басшылығы революция жағына білікті мамандарды тартуға ұмтылып, 1919 жылғы 4 сәуірдегі ВЦИК қаулысын шығарады, онда, атап айтқанда, "Кеңес өкіметіне қарсы азаматтық соғысқа қатысқан қырғыздар (қазақтар), сондай-ақ бұрынғы ұлттық қырғыз үкіметінің мүшелері мен қызметкерлері "Алаш -Ордалар "бұрынғы революцияға қарсы қызметі үшін ешқандай қудалауға және жазалауға жатпайды".Осы қаулыдан кейін "Алаш-Орда" үкіметінің көптеген басшылары Кеңес өкіметінің жағына өтті.Бұл газеттің халық өмірінде атқарар орны айрықша атқартын қызметі мен зор мән мағынасын атап көрсетті. Сөйтіп, төрт жылдай еңбек етіп, 8000 дана газетті шығарып отырған. Газеттегі басты қозғалғаны қазақ тілі мәселесі, қазақ қоғамының дамуы, ұлт азаттығы және ұлттың дамуы. Бұл орган қазақ халқына үн мен рух берді. Осы проблемаларды шешудің негізі тіл деңгейін дамыту, кіші буынға білімді ана тілінде беру және білім беру тәрбиесін қолға алу деп ашып көрсетті. Газетте прогрессивті демократтық сипаттағы материалдар болғаны үшін үкіметтен газетке бірнеше рет штраф салынды. 1917 жылы газеттен кетіп, «Алаш» партиясының жұмысына кіріседі.Ол сол кездері құрушылардың бірі және Алаш-Орда Қазақ үкіметінің мүшесі болды. 1919 жылы партия қозғаушысы және ашық жариялы түрде жазбалар жасағанымен рақымшылық жасалды, ал Байтұрсынов Кеңес өкіметінің жағына өтіп, тіпті БКП қатарына қосылды, бірақ бұл оны құтқармайды. 1929 жылы ағартушыны Кеңес үкіметі тұтқындап, Қызылорда түрмесіне қамайды. Содан кейін олар Архангельск облысына жіберіледі, ал басағада қалған демеуші әйелі асырап алған қызымен бірге өмірдің қиындығы мен ауыртпашылығын көрді және де Томскке жіберіледі. 1934 жылы сол кезде Қызыл Крест комиссиясында болған Максим Горькийдің әйелі Екатерина Пешкованың қиындықтарының арқасында Байтұрсынов түрмеден босатылды. Әйелі және үш өгей баласымен олар Алматыға оралып, баяғыша бақытты өмір сүріп жатты бірақ бұл қуаныштары ұзақ емес еді,қуғын-сүргіннің жаңа толқынына дейін үш жыл өмір сүреді. 1937 жылы қазанда отбасы басшысы, тірегі қайтадан қамауға алынды. Арада екі айдан кейін, 8 желтоқсанда ол халықтың жауы ретінде атылды. Байтұрсынов тек 50 жылдан кейін, 1988 жылы ақталды. Ең алғаш «Алаш» партиясы туралы деректер «Қазақ» газетінде басылып шықты. «Алаш» партиясы бағдарламасының аясындағы жобасының тоғызыншы тарауында «Ғылым-білімді үйрету» жөнінде - білім беру ордаларының есігі кімге де болсын ашық, ақысыз болуы; - халыққа жалпы білім жайлы; бастауыш мектептердегі сабақтар ана тілінде оқытылуы керек; - қазақтар ана тілінде орта мектеп, университет ашуға; - білім жолы өз алдына келгенде автономия түрінде болуы; - үкімет пен билік басындағылардың оқу ісіне кіріспеуі; - біім беруші мұғалімдер-профессорлар өзара кеңестік сайлаумен қойылуы; - ел ішінде білімді аттыру негізінде кітапханалар ашылу қажеттігі туралы айтылады. - газет жазуға, шығаруға, кітап бастыруға бостандық пен еркіншілік - деп көрсетілген. «Алаш» - 1920 жылдың орта тұсында құрылып, орта шенінде тараған ұйым болатын. Ұлттық идеологияны негізге алған бұл ұйымның алғашқы мақсаты ұлттық даму, ел билігін халықтың өз қолына беру, осы идея сол теңдікке оқу-білім деңгейі арқылы, халықтың мәдениетін дамуынарттыру арқылы жетуге болады деп біліп, осы мақсатқа жетуде ғасырдай аянбай еңбек етіп, те төгіп келе жатқан Ахметтей адамды елжіретіп, елеңдетпей тұра алмады. «Алаш» ұйымында қызмет атқа жүріп, ол өзге партиялардың да ұстанатын тәсілерді,бағыттары мен алдыда көздейтін мақсаттарына үңіліп, зерттейді.Осылардың қайсысының қазақ халқы үшін программасы қолайлы және қалай жүзеге асады деген ой толғандырады. «Алаш» партиясының Қазан революциясынан болғаннан кейінгі ұстанғанавтонымшыл-ұлтшылдық платформасы қазақ қоғамының, ұлтының әрі қарайғы деңгейі мен дамуына жағдай емес екенін түсінеді. Айта кетер жайт Кеңес өкіметі ағартушылықты дамыту үшін күш-жігерін аямады. Қазақ әйелдеріне ерекше көңіл бөлінді. 1930-31 оқу жылында отырықшы аудандарда, ал 1931 жылдан бастап көшпелі халқы бар аудандарда жаппай оқыту енгізілді. Мәдени прогресті жеделдетуге ұлттық зиялы қауымның көптеген қайраткерлері үлкен көңіл бөлді. Сол жылдары Ахмет Байтұрсыновтың ана тіліне арналған Оқу құралдары, ликбезов жүйесіне арналған оқулықтар, 20-жылдары бірнеше басылымнан өткен иллюстрацияланған праймер өте танымал болды. Жазу жүйесі қазақ және басқа түркі тілдері үшін ыңғайсыз болды, сондықтан Қазақстанның белгілі ғалымы және қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынов 1924 жылы оны өзгертті. Данышпан Ахмет Байтұрсынов әліпбиін бүгінгі күнге дейін ҚХР-дағы бір жарым миллион қазақ қолданады. 20-30 жылдар Қазақстанда ғылымның қалыптасу кезеңі болды. Тарихты, этнографияны,өлке экономикасын және жаратылыстану ғылымдарын зерттеудің ірі орталығы Қазақстанды зерттеу қоғамы болды. Қоғамның жаратылыстану-георгафиялық, этнографиялық және тарихи-археологиялық секцияларының жұмысына көрнекті ғалымдар С.Асфендияров, А.Затаевич, А.Байтұрсынов, Ж. Аймауытов және т. б. қатысты.Сол жылдары Қазақстанда революцияға дейінгі зиялы қауым қайраткерлерін қудалау басталды, олар алаш-Орда қозғалысын қайта құру жөніндегі заңсыз әрекетке айыпталды. 1909 жылы түрмеге түскен Ахмет ол сол жылдары өлеңдер жазды және орыс классикасынан, атап айтқанда И.А. Крыловтың шығармаларынан аударма жасады. А.Байтұрсыновтың "Қырық ертегі" жинағы 1909 жылы Санкт-Петербургте жарық көрді. Ол оған ақын, аудармашы және халық үшін барлық жан-дүниесін қолдайтын адамның даңқын әкелді. "Комар" өлеңдер жинағы 1911 және 1914 жылдары Орынборда жеке басылымдармен жарық көрді. Халықты ояту мақсатында артта қалушылықтан арылтуға ұмтыла отырып, Ахмет Байтұрсынов мәдениетті көтеруді жалпыға бірдей ағарту және жалпыадамзаттық өркениеттің жетістіктерін игеру арқылы жүзеге асыруға болатындығын терең түсінді. Осы жылдарға Байтұрсыновтың ғылым жолындағы жолының басталуы жатады. Қазақ тілінің табиғатын зерттей отырып, тіл білімі бойынша мақалалар мен оқулықтар жазады, кейіннен оның тіл білімі бойынша ғылыми зерттеулері пайда болады. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде дала өлкесін тонау әсіресе ашық және жыртқыш болды, ол кезде малды даладан мәжбүрлі бағамен алып кетті. Патша армиясы үшін кибиток пен кошмарды реквизициялау жүргізілді. Сонымен бірге славян колонизаторлары үшін жаңа жерлерді алу дайындалды. Егер бұған әлеуметтік езгі, жазасыздық және шенеуніктердің жалақысы қосылса, Ахмет Байтұрсынов сияқты тұлғалар болып жатқан оқиғалардан аулақ бола алмайтыны түсінікті. 1919 жылы тамызда "Революция және қырғыздар" мақаласында АхметБайтұрсынов"Ресей халықтарының құқықтары декларациясының "жариялануын" Қазақ ұлттық мәселесіне мұқият қараудың бастауы деп санауға болады, мен жолдастарымды шын жүректен сендіре аламын, Кеңес өкіметін колчаковскаядан артық көріп, біз қателеспедік". жүктеу/скачать 168,92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|