Курстық жоба тақырыбы: Жер қойынауы геометриясында қолданылатын проекциялар

8 
жазықтықтағы жағдайын және салынған ав сызықтың профилі бойынша 
сызықтың негізгі ұзындығын, оның көлбеу бұрышын және тік сызықты 
градуирлеуге болады (тік сызықтың проекциясында белгілері берілген бір 
шамаға сәйкес келетін нүктелерді табу) анықтауға болады.
 2.1 сурет Нүктелерді горизонталь жазықтық проекциясына жобалау
Тік 
сызық 
сандық 
белгілер 
проекциясында 
бір 
нүктенің 
проекциясымен, берілген бағыттын дирекциондық бұрышымен және тік 
сызықтың көлбеу бұрышымен беріледі. Тік сызықтың бағыты көбінесе тік 
сызықтың төмендеу жағына қарай алынады. δ бұрышы өрлеу бұрышы деп 
аталады, гер оның шамасы оң болса немесе құлама бұрышы – шамасы кері 
болса. Көлбеу бұрышын тангесі тік сызықтың енкіші деп аталады да i 
әріпімен белгіленеді.
2.2 сурет Сандық белгілер проекциясында тік сызықтың кесіндісін 
бейнелеу 
d
h
h
i
tg
a
b




мұндағы h
b
және h
a
– кесідінің шеткі нүктелерінің сандық белгілері;
d – АВ кесіндінің горизонталь проекциясы (Аb горизонталь салындысы). 
Сызықтың горизонталь салындысы деп оның кесіндісің горизонталь 
проекциясынын ұзындығы аталады. 
Тау-кен геометриялық есептерінде тік сызықтың көлбеулігін сипаттау 

9 
үшін тағы интервал деген графикалық шамасын қолдануға болады. Интервал 
деп тік сызықтың кесіндісінің проекциясы аталады, онда шеткі нүктелер 
белгілерінің айрымы бірге тең. Суретте Δd деп интервал белгіленген. 
2.3 сурет Тік сызықтың интервалын анықтау 
Еңкіш дегеніміз интервалға кері болып келетін шама.
d
Вс
Сс
tg
i




1

(1.2) 
немесе 

сtg
d


(1.3)
Көп есептердің шешімдері тік сызықтың проекциясында берілген 
шамаға сәйкес келетін нүктелердің болулары қажет. Ондай нүктелерді іздеу 
градуирлау деп аталады, ал кейбірде – интерполяциялау деп аталады. 
Градуирлау көбінесе профиль әдісмен және трафереттің көмегімен 
орындалады, сирек – аналитикалық тәсілмен. 
Профиль әдісінің мәні келесіде АВ сызығының а
1
-в
6
кесіндісінің 
проекциясын градуирлау керек, мысалы әр бір 1 метр сайын. Берілген кесінді 
арқылы профильді құрамыз. А және В нүктелерін олардың берілгене сәйкес 
саламыз: А нүктесі 1 белгісінде, ал В нүктесі 6 белгісенде. Олар арқылы АВ
сызығын жүргіземіз. Осы сызықтың 2, 3, 4, 5 горизонтальдарымен 
қиылысқандары бір метрге сәйкес келетін нүктелерді береді. Сол нүктелерді 
тік сызықтың проекциясына түсіреміз де оларға сәйкес белгілерді береміз.

10 
 
2.4 сурет Тік сызықты профиль әдісімен градуирлау. 
Трафарет әдісімен градуирлау келесі тәртпен орныдалады. Мысалы, 
а
12,5
-в
18,3
сызықтың горизонталь проекциясы берілген. Онда мөлдір қағазда 
параллель сызықтар түрінде трафарет дайындалады, параллель сызықтар бір-
бірінен бірдей қашықтықта жүргізіледі, біздің жағдайда 1м сайын. 
Трафаретті келесі жағдайға келтіреміз: а нүктесі өзінің 12,5м-ге тең 
белгісінде ал в нүктесі 18,3м-ге тең белгіде жату керек, содан соң ав 
сызығында оның трафарет сызығымен қиылысқан бұкіл нүктелерін 
белгілейміз және жанында сандық белгілердің шамалары жазылады.
2.5 сурет Тік сызықты трафарет әдісімен градуирлау 
δ көлбеу бұрышын үлкен шамалары болған кезде бір интервалмен 
градуирлау қолайсыз болады, сондықтан бұндай жағдайда тік сызықты 
градуирлау бес, он, жиырма немесе одан да көп интервалдармен жүргізіледі.
Жазықтықтарды сандық белгілер проекцияларында бейнелеу 
Сандық белгілер проекцияларында жазықтық горизонтальдардың жан 
үясымен және оның еңкіш масштабымен анықталады. Жазықтықтын 
горизонатлі деп жазықтықта жатқан және горизонталь жазықтығына 
параллель болып келетін тік сызық аталады.

11 
 
2. 6 сурет Р жазықтығын Н горизонталь жазықтығына жобалау 
Суреттегі (1-1), (2-2), (3-3) – Р жазықтығынын горизонтальдары, 0-0

- 
Р жазықтығынын ізі немесе оның нольдік горизонталі. 0123 сызығы – құлама 
сызығы немесе ең үлкен сырғама сызығы .
0

-1

-2

-3

сызығы – жазықтықтың 0-3 ең үлкен сырғама сызығының 
проекциясы, ол көрсетілген белгілермен бірге жазықтық еңкішінің масштабы 
деп аталады да, Рt деп белгіленеді. 
Жазықтықтың

көлбеу бұрышы горизонталь жазықтығының Н 
проекциясынын ең үлкен сырғама сызығымен құрылған. Сандық белгілер 
проекциясында жазықтықтың бейнелеуі суретте көрсетілген.
Р жазықтығын созылым бағыты оң болып саналады, егер оның 
құламасы оң жаққа қарай болса горизонталь бағытына қарап тұрғанда. 
Жазықтықтың 
салындысы 
d 
деп 
оның 
горизонтальдарынын 
проекцияларынын арасындағы қашықтық аталады, олардың өсімшілерінің 
айрымы h-қа тең. Салынды еңкішке кері болып келетіт шама. 
d = h

ctg 

. (1.4) 
2.7 сурет Р жазықтығының сандық белгілер проекциясындағы бейнесі 

жүктеу/скачать 1,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: