Лекция. № Лекция тақырыбы: ХҮ- xyiiі ғасырлардағы әдебиеттің даму сипаты, ерекшелігі. Лекция жоспары
Жырау поэзиясындағы негізгі сарындар
жүктеу/скачать 1,34 Mb.
|
Хандық дәуір әдебиеті Лекциялар мәтіні
- Бұл бет үшін навигация:
- Жыраулар шығармашылығындағы поэзия түрлері
- 2. Қазақ хандығы дәуірінің XV-XVIIІ ғасырлардағы әдебиеттің зерттелуі.
| Жырау поэзиясындағы негізгі сарындар: Ұлт-азаттық күрес. Заман күйі. Ұрпақ тәрбиесі. Жалпы адамгершілік қасиеттерді насихаттап, өнеге айту. Өмірдің мәні. Туған жерді жырлау.
Жыраулар шығармашылығындағы поэзия түрлері 1. Толғау 2. Арнау 3. Жоқтау 4. Қаһармандық, эпостық жырлар 5. Естірту Жыраулар шығармашылығында толғау жанры үлкен орын алады. Толғау – әдебиетімізде өзіндік ерекшеліктерімен көрініп, көне дәуірлерде туып қалыптасқан поэзиялық шығарманың бір түрі. Толғау қазақтың «жыр толғау», «толғап айту» деген сөзінен алынып, жеке термин ретінде әдебиетімізде кейінгі кеңестік дәуірде ғана қалыптасты. Толғаулар өзінің табиғи сипатымен жүйелі оқиғасы бар жырға біршама жақын, үндес. Бізге жеткен толғаулардың халық, өмірінің, аса бір жауапты, күрделі де қиын тұсында айтылып таралғанын аңғарамыз. Жыраулар толғаған суырып салма жырлар философиялық ойға құрылған тұжырымдарымен де, жеке адам бейнелерін жасаған мазмұнымен де ерекшеленеді. Мұнда ел, жер, халық тағдыры, болашағы жүйелі сөз болады. Осы ерекшелік мұны эпикалық жырларға жақындатады. Қазақ поэзиясы тарихына көз салсақ, толғаудың дербес жанр ретінде қалыптасуы ұзақ ғасырларға ұласқанын көреміз. Бұған әр тұста әр алуан жыраулар өз әлінше үлес қосып отырған. Соның нәтижесінде бұл жанр дәуір талабына сәйкес қалыпты фольклорлық үлгілерден біртіндеп оқшауланып, суырып салмалық дәстүрдің жаңа сипатты бір арнасын құрайды. Бұл әдебиетіміздегі даралық творчествоның ең әуелде тек поэзияда, оның ішінде жыраулық, ақындық толғау, жырларда тұрақтанып қалыптасқанын айқын аңғартады. 2. Қазақ хандығы дәуірінің XV-XVIIІ ғасырлардағы әдебиеттің зерттелуі. Бұл дәуір әдебиетінің сез шеберлері, олардьң мұралары туралы алғашкы деректерді беретін XIX ғасырдың 2-жартысындагы орыс зерттеушілері мен Ш.Уәлихановтың жазбалары. XX ғасыр басындагы енбектерде де деректер аз емес. Кеңес дәуірінің 20-30-жылдарындағы С.Сейфуллин, С.Мұқанов, М.Әуезов, Х.Досмұхамедовтердің сол дәуір әдебиетіне байланысты еңбектерінң мәні жоғары болып табылады. 40-жылдардағы ВКП (б) Орталык комитеті қаулысының - "Әдебиеттегі ескішілдікке, феодалшылдыққа карсы күрестің" хандық деуірдегі әдеби мұраларды зерттеуге тигізген кepi ecepi аз болмады. 1950-1960 жылдары қазақ әдебиеті тарихына байланысты қазақ әдебиетін зерттеуші ғалымдар арасындағы әр түрлі көзқарастар, пікірталастар болды. Қ.Жұмалиев бастаған ғалымдардың қазақ әдебиеті тарихын қай кезден бастау керектігі туралы көзкарастарында кейбір басқа ғалымдардан елеулі айырмашылықтар болды. Бұл ретте Б.Кенжебаевтың әдебиет тарихын терендей зерттеудегі атқарған еселі еңбегі ерекше болған еді. Хандық дәуір әдебиеті жөніндегі М.Әуезовтің, Ә.Марғұлан, Е.Ысмайыловтардын құнды ойларының мәні үлкен. Осы кезең әдебиетін ғылымда қалыптастырудағы М.Мағауиннің үлесі зор болды. Кеңес дәуірінде арнайы еңбек жазған, оқулыққа ендірген де осы ғалым болғанын айрықша атап өтуге тиіспіз. Осы кезде жарық көрген еңбектердің, жинақтардың өзіндік ерекшеліктері болды. Хандык; дәуірдегі әдебиет үлгілері алғаш рет жинақталып «Ертедегі әдебиет нұсқалары» (Құрастырушылар: Б.Кенжебаев, Х.Сүйіншәлиев, М.Жолдасбеков, М.Мағауин, Қ.Сыдиықов. 1967), «Үш ғасыр жырлайды», т.б. еңбектерде жарияланды. жүктеу/скачать 1,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|