Лекция Тұлғаның психологиялық жарақаттану механизмі
жүктеу/скачать 23,91 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Психикалық жарақат
- Психологиялық жарақаттардың себептері
- Қолданылған әдебиеттер
|
Лекция 4. Тұлғаның психологиялық жарақаттану механизмі. Жоспар: Мақсаты: студенттерге адам психикасына қолайсыз факторлардың әсерінен кейін пайда болған жарақаттың салдарын, белгілерін түсіндіру Жоспары: Психологиялық жарақаттардың себептері Психологиялық жарақаттардың салдарлары Психологиялық жарақаттар түрлері Психологиялық жарақаттардың белгілері Психологиялық жарақатты емдеу Психикалық жарақат — көңіл-күйдін әсер етуі тудырған психикалық зейіннің бұзылуы Психологиялық жарақат – Адамның психикалық денсаулығына стресс, өткір эмоционалдық әсер немесе адам психикасына қолайсыз факторлардың әсерінен кейін пайда болған зиян. Жиі психологиялық жарақат өмірге қауіп төндіретін немесе қауіпсіздіктің сезімін жетілдірмейтін дене шынықтырумен байланысты. Психологиялық жарақаттар ақ психотробума немесе психикалық жарақат деп аталады. Елімізде соңғы жылдары экстремалды жағдайлар (техногендік және табиғи апаттар, ұлтаралық қақтығыстар) санының күрт өсуі ондай жағдайлардың құрбандарына жедел психологиялық көмек көрсетуге қабілетті мамандарды даярлау қажеттігін міндеттейді. Экстремалды жағдайларда тұрғындарға жедел психологиялық көмек көрсету проблемаларының маңыздылығына қарамастан аталмыш міндеттер қазіргі таңда психолог үшін әлі де таңсық. Жарақаттан кейінгі бұзылыс теориясының шеңберінде және 80 жж.соңында пайда болған кризистік психологияның негізінде «психологиялық жарақат» ұғымы қалыптасты. Адамның тіршілігіне қауіпті деп қабылданатын, оның қалыпты тіршілік әрекетіне зақым келтіретін оқиға жарақаттаушы жағдай ретінде яғни түп тамыры ерекше күйзеліске айналады (Черепанова). Психологиялық жарақаттың негізгі мазмұны өмірдің нақты тәртіпке сай ұйымдастырылып, бақыланатынына деген сенімнің жоғалуында. Жарақат уақыттың қабылдануына әсер ететіндіктен, оның ықпалынан адамның өткенге, осы шаққа, болашаққа деген көзқарасының өзгеруіне әкеледі. Күйзелген сезімдердің қарқындылығы бойынша жарақаттық стресс тұтастай өткен өмірге тең болады. Сол себептен ол өмірдің ең маңызды оқиғасы ретінде қабылданып, жарақаттық оқиға дейінгі және одан кейінгінің, сондай-ақ болашақтағы жағдайлардың арасындағы өлшемге айналады. Психологиялық жарақат тұжырымдамасы дағдарыс психологиясының 80-жылдардың соңында пайда болған посттравматикалық бұзылыс (ТЖҚ) теориясы шеңберінде кеңінен таралған. Психологиялық жарақаттанушылықтың ерекшелігі психиканың нормативтік ұйымдастырылуына кедергі келтіреді және оны клиникалық немесе шекаралық жағдайға енгізе алады. Шекаралық деңгейде өзгерген өзгерістердің, иммунитетті әлсіреудің, бейімделу ойлау қабілеттерінің, еңбекке қабілеттілігінің болуымен ыңғайсыздық пен тұрақтылық күйлерінің сезімі болуы мүмкін. Осылайша, психологиялық жарақат – адамның айналасындағы әлеммен ерекше қарым-қатынасының тәжірибесі немесе шоктық жағдай. Психо-жарақаттардың ең жарқын мысалдары адамның өміріне және денсаулығына, сондай-ақ адамның қорлануына қауіп төндіреді. Психологиялық жарақаттардың себептері Кейбір адамдар психотравманың соншалықты қорқынышты емес екенін және болашақ ұрпақтарда көрінбейді деген. Шын мәнінде, 21 ғасырдың басында швейцариялық ғалымдар адамның генетикалық кодексіне әсер етіп, мұраға қалғанын анықтады. Онда шынымен психикасы зақымданған жеке тұлғалар, балаға психологиялық саулығы үшін қажетті нәрсенің бәрін бере алмайды сондықтан олардың қорқынышы, мазасыздығымен осылайша ұрпаққа зиянын тигізген. Психотроп дегеніміз не? Бұл психикалық зақым денсаулыққа немесе дәлірек айтқанда психологиялық ыңғайсыздыққа әкелуі мүмкін. Бұл зиянды ішкі немесе сыртқы жағдайлардан немесе басқа адамдардың әрекеттерінен туындауы мүмкін. Психологиялық жарақат пен психикалық зақымдану арасындағы айырмашылықты білу өте маңызды, өйткені ол бірдей емес. Егер зақымдану туралы айтатын болсақ, бұл адамның психикасы ауырсынғанын білдіреді (ауыр сынақтар), бұл оның қалыпты жұмысының бұзылуына әкеледі. Егер адамның психологиялық жарақаты болса, оның психикасы тынышталмайды және ол сыртқы ортаға толықтай бейімделе алады. Психотроптыққа қарсы күресте белгілі бір төтенше жағдайларда жеке адамды тәжірибеден алшақтатады, бірақ төтенше оқиғалардың әсері аяқталған кезде, естеліктер қайтарылуы мүмкін, яғни травматикалық оқиға қайтарылады. Психологиялық жарақаттанудың себебі – жақын адамның өлімі, жақын адамымен қарым-қатынастың бұзылуы, ауыр диагноз қою, жұмысын жоғалту және тағы басқалар. Соғыс, бомбалау, террорлық актілер, зорлық-зомбылық, қарақшылықтан аман қалған адамдар дене жарақаттарымен бірге психикалық жарақат алады. Психикалық жарақаттарды зерттейтін клиникалық дәрігерлер, психологиялық практика дәрігерлері жарақаттану оқиғасын неғұрлым нақты сипаттайтын және психотробум тудыратын басты факторлар болып табылады. Қолданылған әдебиеттер: Бодров В.А. Роль личностных особенностей в развитии психологического стресса // Психические состояния. Хрестоматия. – СПб.: Питер, 2000. – С. 135 – 157. Гиссен Л.Д. Время стрессов. – М.: ФиС, 1990. – 192 с. Копинг-поведение в стрессовых ситуациях (С.Норман, Д.Ф.Эндлер, Д.А.Джеймс, М.И.Паркер; адаптированный вариант Т.А.Крюковой) / Фетискин Н.П., Козлов В.В., Мануйлов Г.М. Социально-психологическая диагностика развития личности и малых групп. - М., Изд-во Института Психотерапии. 2002. C.442-444 Лазарус Р. Теория стресса и психофизиологические исследования // Эмоциональный стресс. – Л.: Лениздат, 1970. – С. 178 – 208. Леонова А.Б., Кузнецова А.С. Психопрофилактика стрессов. Лазарус Р. Теория стресса и психофизиологические исследования //Эмоциональный стресс. – Л.: Лениздат, 1970. С.202. Маклаков А.Г. – «Общая психология» жүктеу/скачать 23,91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|