Лекциялар жиынтығЫ 6В08601- «Су ресурстары және оны пайдалану»

Әлемдегі халықаралық өзендердің 263-і бар және олар құрлықтың 45% - ын қамтиды, онда әлемдік халықтың 40% - дан астамы тұрады. 19 өзен бассейні 5 және одан да көп елдерге жатады. Мысалы, Дуная өзенінің бассейніне 17 ел кіреді. 5 өзен бассейндері: Конго, Нигер, Нил, Рейн және Замбези 9-11 елдерге тиесілі. 13 өзенді бассейндер - Амазонка, Ганг‐Брахмапутра – Мегхна өзендері, Чад көлі, Тарим, Арал теңізі, Иордан, Кура – Аракс, Меконг, Тигр – Ефрат өзендері 4 және 8 елдің аумағында орналасқан.

• 
  Халықаралық өзендер көрші мемлекеттердің өзара қарым-қатынасының әртүрлі күрделі мәселелерін жиі жасайды.
  
• 
  Кейде баяу болып жатқан немесе қарама-қарсы дауыл құбылыстар, табиғи құбылыстар нәтижесінде өзен өз жағалауларына, оларды сол немесе басқа елдің пайдасына немесе зиянына шеше отырып, қауіпті мәселелер туғызаы.
  
• 
  Бұл су тасқыны, өзен арнасының өзгеруі, оның үсуі, судың ағысы көлемінің ұлғаюы немесе азаюы, аралдардың шайылуы, жағалардың жуылуы, жаңа аралдардың жуылуы және т. б. кезінде орын алады.
  
• 
  Өзендердің төменгі жағында орналасқан елдер жоғары ағыстағы пайдаланушыларға байланысты бағынышты болады
  

Бұл аймақтың барлық маңызды өзендерінің (Сырдария, Нарын, Қызыл су, Талас, Чаткала) бастауы Қырғызстан тауларында екені белгілі.

Онда Кеңес өкіметі жылдарында ірі су қоймалары (Тоқтоғұл, Қайраққұм және т.б.) және бүкіл аймаққа жұмыс істейтін ГЭС құрылды.

Алайда оларды ұстауға жұмсалатын барлық шығындарды (ал бұл бір жылда жүз миллион доллар) бір Қырғызстан, Өзбекстан және өзен ағысының ең көп үлесін алатын Қазақстан тегін пайдаланады.

Су халықаралық ресурс болып табылады және оны бөлу үшін халықаралық-құқықтық нормалар қажет.

Халықаралық ресурсты көздейтін және дауларды шешу үшін екі жақты және көп жақты уағдаластық жасасу қажет

Мемлекетаралық су ресурсыжәне басқару принциптерін жүзеге асыру үшін негізгі Конвенцияға кіреді:

• 
  Трансшекаралық су ағындары мен халықаралық көлдерді қорғау және пайдалану жөніндегі Конвенция (1992 ж.);
  
• 
  Су ресурстары және тұрақты даму туралы Дублин мәлімдемесі (1992 ж.);
  
• 
  Дунай өзенін қорғау және тұрақты пайдалану жөніндегі ынтымақтастық туралы Конвенция (1994 ж.);
  
• 
  Меконг өзені бассейнінің тұрақты дамуындағы ынтымақтастық туралы келісім (1995 ж.);
  
• 
  Африка елдерінің даму мәселелері бойынша Қоғамдастық ауданындағы бірлескен су ағындарының жүйелері туралы хаттама (1995 ж.);
  
• 
  БҰҰ-ның Халықаралық су ағындарын пайдаланудың өздігінен жүрмейтін түрлерінің құқығы туралы Конвенциясы (1997 ж.);
  
• 
  1992 жылғы трансшекаралық су ағындары мен халықаралық көлдерді қорғау және пайдалану жөніндегі конвенцияға су және денсаулық проблемалары жөніндегі БҰҰ ХАТТАМАСЫ (1999 ж.);
  
• 
  Су саясаты саласындағы Одақтың негіздемелік іс-қимылдарын белгілеу жөніндегі Еуропалық Парламент пен Еуропалық Одақ Кеңесінің директивасы (2000/60/ЕО) (2000ж).