Ұлттық баяндама
кесте. «Білім беру» субиндексі/ елдер рейтингі
жүктеу/скачать 7,71 Mb. Pdf көрінісі
|
1.2.4 кесте. «Білім беру» субиндексі/ елдер рейтингі Мемлекеттер 2010 2011 2012 Жаңа Зеландия 1 2 1 Австралия 2 1 2 Канада 12 10 3 Тайвань 7 9 4 США 5 13 5 Беларусия 21 22 21 Ресей 27 34 27 Украина 29 44 29 Қазақстан 43 42 43 Қытай 50 54 50 Түркия 91 76 91 Орталық Африка Республикасы 142 110 142 Дереккөз : www.prosperity.com Білім беру саласы бойынша жасалатын Баяндама БҰҰ - ның білім, ғылым және мәдениет салалары бойынша (ЮНЕСКО) тәуелсіз жыл сайынғы басылымы болып табылады. 2012 жылғы білім саласы бойынша барлығына ортақ баяндама « Жастар мен дағдылар: білім жұмыс істеу керек » жастарды болашақ өмірге дайындауға, оларды жұмыспен қамтамасыз етуге, оларға лайықты жұмыс тауып беруге, өмірлік қажеттіліктерге қаражат табуға, қоғам өміріне белсене қатысуға, өз мүмкіншіліктерін жүзеге асыру жұмыстарын қамтиды. ББО – нің ауқымды көлемдегі мақсаты мемлекеттің экономикасының дамуына үлес қосатын сала қызметкерлерін дайындау болып табылады. Білімнің Даму Индексі (БДИ) төрт компонентерден тұратын БҰҰДБ - ның (ПРООН) аралас көрсеткіші: «Жалпыға ортақ бастауыш білім» ( бастауыш біліммен қамту % ), «Гендерлік теңдестік» (гендерлік - бағдарлық индекс ), «Ересектердің сауаттылық деңгейі» (15 жас және одан жоғары жастағылар арасындағы сауаттылар саны) және «Білім сапасы» (5 сыныпқа дейін оқығандар ). ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 31 Барлығы рейтингқа 205 мемлекет қатысады. Алайда , олардың 120 ғана Білімнің Даму Индексін есептейтін индикаторы бар. Рейтингтің әдіснамасына сәйкес мемлекеттер үш көрсеткіштер бойынша іріктеледі. 2012 жылы жоғарғы категорияға (БДИ 0,95) 58 мемлекет кірді, оның 60 % - ы Орталық Азия, Батыс және Орталық Еуропа, Солтүстік Америка елдері. Орташа категория (0,80 < БДИ < 0,94) 42 мемлекеттермен Араб, Латин Американдық мемлекеттер және Кариб бассейінің мемлекеттерімен көрсетілген. БДИ < 0,80, 20 мемлекеті төменгі категорияға жатады. 2012 жылғы ЮНЕСКО баяндамасының мәліметтері бойынша алғашқы бестікке мынандай мемлекеттер Жапония, Швеция, Норвегия, Ұлыбритания , Исландия, Швейцария, Қазақстан, Франция, Нидерланды және Ирландия кірді . Қазақстан білімінің даму индексі бойынша 120 мемлекеттер арасында 7 орын алды (ИРО= 0,992) (1.2.8 сурет ). 1.2.8 сурет. Білімнің Даму Индексі бойынша рейтингі, 2012 жыл Ұлыбритания Франция Швейцария Нидерланд Ирландия Қазақстан Жапония Дереккөз: « Жастар мен дағдылар: білім жұмыс істеу керек », Дүниежүзілік Баяндама 2012 Қазақстан үшін «Ересек адамдардың сауаттылығы» индикаторы бойынша 0,997 құрады, ол Жапонияның мәнімен салыстырғанда әлде қайда жоғары 0,05. Жаппай бастауыш мектепті бітіргендер саны (0,997) Исландияны баса озды (0,994) . Ал Швейцария мен Францияны (0,992) - 0,05 және Норвегияның көреткіштері (0,991) 0,06 артты (1.2.5 кесте ). ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 32 1.2.5 кесте. «Білім барлығы үшін / компонеттері / 2012 жыл Рейтинг Мемлекеттер БДИ БДИ стандарты Б а ста уыш б іл ім д е р і б а рл ар Е р есе кт е р д ің са уа тты л ығы Ге нд ер л ік т е пе - те ңд ік 5 С ын ыпқ а д е й ін гі о қу м ер зі м і 1 Жапония 0,997 1,000 0,992 0,999 1,000 2 Швеция 0,996 0,994 1,000 0,995 0,995 3 Норвегия 0,995 0,991 1,000 0,993 0,995 4 Ұлыбритания 0,994 0,998 0,998 0,992 0,990 5 Исландия 0,994 0,994 1,000 0,990 0,990 6 Швейцария 0,993 0,992 1,000 0,989 0,990 7 Қазақстан 0,992 0,997 0,997 0,998 0,988 8 Франция 0,992 0,992 0,994 0,992 0,990 9 Нидерланды 0,992 1,000 0,985 0,993 0,990 10 Ирландия 0,992 0,997 0,994 0,983 0,993 Дереккөз: « Жастар мен дағдылар: білім жұмыс істеу керек », Дүниежүзілік Баяндама 2012 Жоғары білім сапасының көрсеткіштері мен мемлекет оқу орындарының әлемдік деңгейде танылуы QS (Quacquarelli Symonds) британдық консалтингтік компаниясымен өткізілетін рейтингтер арқылы анықталады. QS 1990 жылы құрылған , штаб - пәтері Ұлыбританияда ( Лондон қаласында ) орналасқан. 45000 академиялық ұйымның өкілдері мен 25 000 рекрутерлармен жасалған сауалнаманың нәтижелерімен құралған рейтингке әлемнің 2 500 университеті қатысады. Салыстыру 6 көрсеткіштер бойынша жүргізіледі «Академиялық ұйым өкілдерінің сауалнамасы», «Жұмыс берушілер өкілдері мен рекрутерлар сауалнамасы», «Оқушылар саны СҚТ мен қатынасы», «СҚТ бойынша алынған ғылыми мақалалардан үзінді», «Жалпы СҚТ - дан шетел өкілдерінің СҚТ - ның үлесі», «Жалпы білім алушылардан шетел білім алушылардың үлесі». 2012 жылы QS рейтингісіне қазақстандық 8 ЖОО кірді, олар әлемдік университеттердің қатарына жетудегі жетістіктері үшін - Л. Гумилев атындағы Еуразиялық Ұлттық университеті, Әл - Фараби атындағы ҚазҰУ , Қазақстандық - Британдық техникалық университет, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті , ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 33 Қазақ Ұлттық техникалық университеті, Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, Қазақ агротехникалық университі және Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті. Рейтинг нәтижелері бойынша екі жыл ішінде ЖОО - ның орныққан орындарының өзгеруі байқалады, ол дегеніміз жоғарғы білім сапасының жақсаруы. Мысалға, Л.Гумилев атындағы ЕҰУ 69 орынға көтеріліп 369 орынды иеленді, Әль - Фараби атындағы ҚазҰУ – 50 орынға көтерілген (390 орын ). Тұрақты орындарды Қазақ Ұлттық техникалық университеті мен Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті , Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті мен Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті ұстап тұр. Ал Қазақ - Британдық техникалық университеті мен Қазақ агротехникалық С.Сейфуллин атындағы университет 2012 жылы QS алғаш рет додаға түсті (1.2.6 кесте) . 1.2.6 кесте. QS WUR рейтингінің нәтижесі Университеттер Орын 2011 2012 Л. Н. Гумилёв атындағы Қазақ Ұлттық университеті 438 369 әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті 440 390 Қазақ - Британдық техникалық университет - 551- 600 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті 601+ 601+ Қазақ Ұлттық техникалық университеті 601+ 601+ Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті 601+ 601+ С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті - 601+ Е. А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті 601+ 601+ Дереккөз : www.topuniversities.com Л.Гумилев атындағы ЕҰУ төрт жыл ішінде көрсеткіштерін әлде қайда жақсартып 2012 жылы 400 - діктің қатарына кірді. 2009 жылдан 2011 жылға дейінгі аралықта QS рейтингі бойынша 141 орынға жоғарылады , бұл дегеніміз ЖОО қызметінің сапасын халықаралық сарапшылардың мойындағанын көрсетеді ( 1.2.9. сурет ). ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 34 1.2.9 сурет. QS Рейтингі / ЕҰУ - нің орны / жыл Дереккөз : www.topuniversities.com Жеткен жетістіктер қазақстандық ЖОО - рының бәсекеге қабілетті мемлекеттер арасында білім беру жүйесінің әлемдік нарыққа шыққандығын, халықаралық жаһандануда ұлттың өркендеуі мен хал - ахалуының жақсаруын қамтамасыз ететіндігі байқатады. Осылайша, әлем елдері табыстылығының халықаралық рейтингісінің тәжірибелік құндылығы ранжирлеу нәтижелері тек жеткен жетістіктерді ғана емес, сонымен қатар экономиканың басым салалары мен әлеуметтік саясатты одан әрі дамытудың бағытын айқындаудағы бағдар болып табылады. Мемлекеттік институттардың тиімді және нәтижелі жұмыстары ғана елдің бәсекеге қабілеттілігін халықаралық жаһандану жағдайында анықтай отырып , ұлттың өркендеуі мен әл - аухатын қамтамасыз етеді. 359 401 451 500 2012 2011 2010 2009 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 35 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 36 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 37 2. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ 2. 1. Білім беру ұйымдарының желісі Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту Мектепке дейінгі білім беру жүйесін кеңейту арқылы балалардың мектепке дейінгі тәрбие мен оқуға құқығы қамтамасыз етіледі . Мемлекет мектепке дейінгі білім беру жүйесін жетілдіру және оның қолжетімдігін қамтамасыз етуі арқылы еліміздің адами және кадрлық әлеуетін дамытудың негізі ретінде қарайды. 2012 жылы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету жөніндегі 2010- 2014 жылдарға арналған «Балапан» бағдарламасын іске асыру шеңберінде мектепке дейінгі білім беру жүйесінің өсуі 801 бірлікті құрады ( 2.1.1 cурет) . 2.1.1 сурет. Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту жүйесінің желісі, бірлік Дереккөз: «Қазақстан Республикасының білім беру статистикасы» Ұлттық жинақ Мектепке дейінгі білім беру ұйымдар санының көбеюі шағын орталықтардың көптеп ашылуымен байланыстырылады. 2012 жылға республикада мұндай білім орталықтарының саны 422 - ге артты. Толық бір күндік бағдарламаға толы орталықтар 2 197 болды , ол жалпы көрсеткіштің 40,5% құрады . Шағын орталықтар жүйесінің белсенді дамуы Оңтүстік Қазақстан облысында байқалады, 2011 жылмен салыстырғанда олардың саны 322 ұйымға көбейді және 563 бірлікті құрайды . Өңірлік бөліністе мұндай шағын орталықтар Шығыс Қазақстан облысында (1160), Солтүстік Қазақстанда (505), Қостанай (488) және Алматы облысында (428) байқалады (2.1.1 кесте ). 7591 2591 5000 8392 2970 5422 Мектепке дейінгі ұйымдар Балабақшалар Шағын орталықтар 2011 2012 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 38 2.1.1 кесте. Шағын орталықтар жүйесі, бірлік Өңір 2011 2012 Ақмола облысы 305 333 Ақтөбе облысы 273 275 Алматы облысы 434 428 Атырау облысы 324 292 Шығыс Қазақстан облысы 1102 1160 Жамбыл облысы 175 181 Батыс Қазақстан облысы 283 289 Қарағанды облысы 312 313 Қостанай облысы 499 488 Қызылорда облысы 222 228 Маңғыстау облысы 43 54 Павлодар обылсы 257 272 Солтүстік Қазақстан облысы 491 505 Оңтүстік Қазақстан облысы 241 563 Алматы қаласы 20 21 Астана қаласы 19 20 ҚР 5 000 5 422 Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері 2012 жылы тұрақты және маусымдық жұмыс істейтін балабақшалар саны жалпы республика бойынша мектепке дейінігі білім беру жүйесінде алатын үлестің 35,4% құрады. Оның 49,3 % қалада болса , 50,7 % - ауылдық өңірлерде орналасқан . Осылайша, мектепке дейінгі білім берудің қолжетімділігі мен желілердің бөлінуі бойынша теңдей үдеріс сақталынуда . Ең көп балабақшалар Оңтүстік Қазақстан облысында (476 бірлік), Ақтөбе облысында (234 бірлік) және Алматы қаласында (244 бірлік ) орналасқан (2.1.2 кесте ). 2.1.2 кесте. Тұрақты және маусымдық балабақшалар жүйесі, бірлік Өңір 2011 2012 Ақмола облысы 132 147 Ақтөбе облысы 230 234 Алматы облысы 164 204 Атырау облысы 116 125 Шығыс Қазақстан облысы 143 178 Жамбыл облысы 163 172 Батыс Қазақстан облысы 178 182 Қарағанды облысы 186 189 Қостанай облысы 128 144 Қзыылорда облысы 199 221 Маңғыстау облысы 106 118 Павлодар облысы 131 143 Солтүстік қазақстан облысы 64 71 Оңтүстік Қазақстан облысы 324 476 Алматы қаласы 220 244 Астана қаласы 107 122 ҚР 2591 2970 Дереккөз : ҚР БҒМ мәліметтер ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 39 2012 жылы республикада 668 жеке балабақшалар қызмет атқарған, бұл 2011 жылмен салыстырғанда 219 бірлікке көп , оның жалпы саннан 22,4 % құрайды (2.1.2 сурет ). 2.1.2 сурет. Жеке балабақшалар жүйесі, бірлік Дереккөз: «Қазақстан Республикасының білім беру статистикасы» Ұлттық жинақ Жеке балабақшалар санының ең көп шоғырланған жері Оңтүстік Қазақстан (189 бірлік), Қызылорда (81 бірлік ) облыстары мен Алматы қаласында (89 бірлік ) байқалды. Өңірлерде ауылдық жерлерде жеке балабақшалар санының көбеюі анықталды. Мысалға, Оңтүстік Қазақстанда 73 %, Ақмола облысында - 57,7%, Алматы облысында – 55,3 % жеке балабақшалар тіркелген . Балабақшалардың мемлекеттік тілде жұмыс жасау үрдістері мектепке дейінгі білім беру саласында кең етек жаюы басым бағыттардың бірі болып отыр . Қазақ тілінде тәрбиелейтін балабақшалар саны 291 бірлікке артты ( 2.1.3 сурет ). 2.1.3 сурет. Мемлекеттік тілде оқытатын балабақшалар желісі, бірлік Дереккөз: «Қазақстан Республикасының білім беру статистикасы» Ұлттық жинақ 26 13 76 11 27 7 0 47 20 81 17 2 11 189 89 52 2591 2970 1418 1709 2011 2012 ББ оның ішінде мемлекеттік тілде білім беретін ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 40 Қазақ тілінде білім беретін балабақшалардың көбеюі Оңтүстік Қазақстан (146 бірлік), Алматы (45), Шығыс Қазақстан (25) облыстарында байқалады (2.1.4 сурет ). 2.1.4 сурет. Мемлекеттік тілде тәрбиелейтін балабақшалар желісі , бірлік Дереккөз: « Қазақстан Республикасының білім беру статистикасы» Ұлттық жинақ Осылайша , мектепке дейінгі білім беру сапасы мектепке дейінгі білім беру ұйымдардың көптеп ашылуы арқылы әлде қайда жақсарды. Алайда, мектепке дейінгі ұйымдарға кезекте тұрғандар мұндай ұйымдар санын көбейтуді ұсынады. Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері бойынша 2012 жылы 1 жастан 6 жасқа дейін мектепке дейінгі ұйымдарға барған балалар саны 1 926 333 құрады , бұл дегеніміз жергілікті халық санының өсу көрсеткіштерін болжай отырып, өңірдің ерекшеліктері мен демографиялық көрсеткіштеріне сүйене отырып мекемелер құрылысын салуды жүргізу. Жалпы орта білім Қоғамның әлеуметтік - бағдарлы дамуы үшін білім берудің қолжетімділігі айрықша орын алады. Мемлекетте жалпы орта білімді тегін алу құқығы білім беру жүйесінде тармақталған ұйымдар желісімен қамтамасыз етіледі: лицей, гимназия, мектеп - интернаттар, дарынды балаларға арналған кәсіби мектептер, даму мүмкіншіліктері шектеулі балаларға арналған ұйымдар. 2012 жылы мемлекетте 7 698 жалпы білім беру мектептері болса, оның 7 598 - мемлекеттік, 109 мемлекеттік емес ұйымдар болып табылады . 40 164 76 86 56 123 140 39 28 190 78 37 5 233 81 42 40 166 125 90 81 124 144 41 30 212 89 46 6 379 81 55 2011 2012 |