Ұлттық баяндама
жүктеу/скачать 11,26 Mb. Pdf көрінісі
|
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 42 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 43 2. БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ 2.1. Білім беру ұйымдарының желісі Азаматтардың конституциялық құқығын іске асыра, тегін және сапалы білім беру жүйесінінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады . Білім беру ұйымдарының желісі және олардың аумақтық үлестіруі білім беру қызметінің қолжетімділігінің негізгі көрсеткіштері. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту Мектепке дейінгі білім беру жүйесін кеңейту балардың мектепке дейінгі тәрбие мен оқу құқығын қамтамасыз етеді . Мектепке дейінгі білім беру жүйесін жетілдіру және оның қолжетімдігін қамтамасыз ету, мемлекетпен негізінде адамгершілік пен елдің кадрлық әлеуеті деп қаралады . 2012 жылы Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған «Балапан» бағдарламасын іске асыру шеңберінде мектепке дейінгі білім беру жүйесінің өсуі 801 бірлікті құрады ( 2.1.1 cурет, қосымша, 2.1.1 кесте) . 2.1.1 сурет. Мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен жүйесінің желісі, бірлік Дереккөз: «Қазақстан Республикасының Ұлттық Білім Статистикасы және бағалау орталығы» Ұлттық Баяндама Мектепке дейінгі білім беру ұйымдар санының көбеюі шағын орталықтардың көптеп ашылуымен байланыстырылады. 2012 жылға республикада мұндай білім орталықтарының саны 422 артты. Толық бір күндік бағдарламаға толы орталықтары 2 197 болса, жалпы көрсеткіштің 40,5% құрады . 7591 2591 5000 8392 2970 5422 Мектепке дейінгі ұйымдар Балабақшалар Шағын орталықтар 2011 2012 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 44 Шағын орталықтар жүйесінің белсенді көбеюі Оңтүстік Қазақстан облысында байкалады, 2011 жылмен салыстырғанда олардың саны 322 ұйымға көбейді және 563 бірлікті құрайды . Өңірлік қорда мұндай шағын орталықтар Шығыс Қазақстан облысында (1160), Солтүстік Қазақстанда (505), Қостанай (488) және Алматы облысында (428) құрайды ( 2.1.1 кесте ). 2.1.1 кесте. Шағын орталықтар жүйесі, бірліктері Өңір 2011 2012 Ақмола облысы 305 333 Ақтөбе облысы 273 275 Алматы облысы 434 428 Атырау облысы 324 292 Шығыс Қазақстан облысы 1102 1160 Жамбыл облысы 175 181 Батыс Қазақстан облысы 283 289 Қарағанды облысы 312 313 Қостанай облысы 499 488 Қызылорда облысы 222 228 Маңғыстау облысы 43 54 Павлодар обылсы 257 272 Солтүстік Қазақстан облысы 491 505 Оңтүстік Қазақстан облысы 241 563 Алматы қаласы 20 21 Астана қаласы 19 20 ҚР 5 000 5 422 Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері 2012 жылы тұрақты және маусымдық жұмыс істейтін бала - бақшалар саны жалпы республика бойынша мектепке дейінігі білім беру жүйесінде алатын 35,4% құрады. Оның 49,3 % қалада болса , 50,7 % - ауыл өңірлерінде орналасқан . Осылайша, мектепке дейінгі білім берудің қолжетімділігі орналасуы бойынша бір қалыпты орналасады. Ең көп балабақшалар саны Оңтүстік Қазақстан облысында (476 бірлік), Ақтөбе облысында (234 бірлік) және Алматы қаласында (244 бірлік ) құрайды (2.1.2 кесте ). ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 45 2.1.2 кесте. Тұрақты және маусымдық бала - бақшалар жүйесі, бірлік Өңір 2011 2012 Ақмола облысы 132 147 Ақтөбе облысы 230 234 Алматы облысы 164 204 Атырау облысы 116 125 Шығыс Қазақстан облысы 143 178 Жамбыл облысы 163 172 Батыс Қазақстан облысы 178 182 Қарағанды облысы 186 189 Қостанай облысы 128 144 Қзыылорда облысы 199 221 Маңғыстау облысы 106 118 Павлодар облысы 131 143 Солтүстік қазақстан облысы 64 71 Оңтүстік Қазақстан облысы 324 476 Алматы қаласы 220 244 Астана қаласы 107 122 ҚР 2591 2970 Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері Жалпы мектепке дейінгі білім беру саласында түзету мекемелер саны 1,2% құрайды. Осылайша Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі жандар мен даму үдерісі дамымай қалған балалар үшін мектепке дейінгі білім беру мәселесі шешілуде ( 2.1.3 кесте ). 2.1.3 кесте. Мектепке дейінгі түзету орталығы, бірлік Б ар л ы ғы Ши паж ай л ы қ ме кт епк е д е йі нг і е ке ме л ер А рна йы ж іб е рі л ген ме кт епк е д ей інг і ме ке ме Оның ішінде Сөй л еу қы зме ттер інд е ақ ау л ар ы б а рл ар О йл ау қы зме ттер інд е ақ ау л ар ы б а рл ар Наш ар ес ти ті н д е рд е Наш ар к өр еті н д е р П А Қ б а л л ар Ө зг е к ем іс ті ктер і б ар б ал ал ар 103 67 36 17 1 2 9 4 3 Дереккөз: «Қазақстан Республикасының Ұлттық Білім Статистикасы және бағалау орталығы» Ұлттық Баяндама ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 46 ҚР - ның білім беруді дамытудың 2020 бағдарламасына сәйкес мемлекеттік - кәсіпкерлік серіктестіктің дамуы жоспарланған. Бұл жобаларды жүзеге асыру яғни, мектепке дейінгі мекемелерде мемлекеттен жеке кәсіпкер арасындағы серіктестіктің орнатылуы жеке бала - бақшалардың көптеп ашылуына себепші болды. 2012 жылы республика 668 жеке бала - бақшалар 2011 жылмен салыстырғанда 219 бірлікке көп болып шықты, жалпы саннан 22,4 % құрайды (2.1.2 сурет, қосымша, 2.1.2 кесте ). 2.1.2 сурет. Жеке бала бақшалар жүйесі, бірлік Дереккөз: «Қазақстан Республикасының Ұлттық Білім Статистикасы және бағалау орталығы» Ұлттық Баяндама Жеке балабақшалар санының ең көп шоғырланған жері Оңтүстік Қазақстанда (189 бірлік), Қызылорда (81 бірлік ) облыстары мен Алматы қаласында (89 бірлік ) байқалды. Өңірлерде ауылдық жерлерде жеке бала - бақшалар санының көбеюі анықталды. Мысалға, Оңтүстік Қазақстанда 73 % жеке бала - бақшалар тіркелген, Ақмола облысында - 57,7%, Алматы облысында – 55,3 %. Балабақшалардың ұлттық тілде жұмыс жасау үрдістері мектепке дейінгі білім беру саласында кең етек жайып жатыр. Қазақ тілінде тәрбиелейтін бала - бақшалар саны 291 бірлікке артты ( 2.1.3 сурет, қосымша, 2.1.3 кесте ). 26 13 76 11 27 7 0 47 20 81 17 2 11 189 89 52 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 47 2.1.3 сурет. Мемлекеттік тілде тәрбиелейтін бала - бақша саны, бірлік Дереккөз: «Қазақстан Республикасының Ұлттық Білім Статистикасы және бағалау орталығы» Ұлттық Баяндама Қазақ тілінде білім беретін бала - бақшалардың көбеюі Оңтүстік Қазақстан (146 бірлік), Алматы (45), Шығыс Қазақстан (25) облыстарында байқалады (2.1.4 сурет ). 2.1.4 сурет. Мемлекеттік тілде тәрбиелейтін бала - бақшалар саны, бірлік Дереккөз: « Қазақстан Республикасының Ұлттық Білім Статистикасы және бағалау орталығы» Ұлттық Баяндама Оқу жұмыстарын мемлекеттік тілде жүргізбейтін бала - бақшалардың көптеп орналасуы Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстарында байқалады 2591 2970 1418 1709 2011 2012 ББ оның ішінде мемлекеттік тілде білім беретін 40 164 76 86 56 123 140 39 28 190 78 37 5 233 81 42 40 166 125 90 81 124 144 41 30 212 89 46 6 379 81 55 2011 2012 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 48 Мектепке дейінгі мекемелердегі Тілдік саясат ҚР «Білім туралы» Заңы атты тарауымен жүзеге асады. Алматы қаласы мен облысында үйғыр, Оңтүстік Қазақстанда өзбек, Павлодар облысында неміс тілді топтар тіркелген ( 2.1.4 кесте ). 2.1.4 кесте. Мектепке дейінгі мекеме, оқыту тілі, топтар Өңір Екі тілдегі білім беру МД мекеме Олардың ішіндегі топтар Соның ішінде Ұйғыр тілді топтар Өзбек тілді топтар Неміс тілді топтар Ақмола облысы 77 482 Ақтөбе облысы 68 477 Алматы облысы 69 744 1 Атырау облысы 32 316 Шығыс Қазақстан облысы 55 500 Жамбыл обылысы 45 400 Батыс Қазақстан обылысы 38 291 Қарағанды облысы 117 965 Қостанай облысы 57 423 Қызылорда облысы 8 68 Маңғыстау облысы 27 275 Павлодар облысы 73 632 1 Солтүстік Қазақстан облысы 36 262 Оңтүстік Қазақстан облысы 90 791 27 Алматы қаласы 98 744 1 Астана қаласы 58 494 ҚР 948 7854 2 27 1 Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері Осылайша мектепке дейінгі білім беру сапасы мектепке дейінгі білім беру ұйымдардың көптеп ашылуымен әлде қайда жақсарды. Осылайша, мектепке дейінгі ұйымдарға кезекте тұрғандар мұндай ұйымдар санын көбейтуді ұсынады. ҚР СА мәліметтері бойынша 2012 жыл 1 жастан 6 жасқа дейін мектепке дейінгі ұйымдарға барған балалар саны 1 926 333 құрады , бұл дегеніміз жергілікті халық санының өсу көрсеткіштерін болжай отырып, өңірдің ерекшеліктер мен демографиялық көрсеткіштеріне сүйене мекемелер құрылысын жүргізуге болады. ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 49 Жалпы орта білім Қоғамның әлеуметтік - бағытты даму үшін білім берудің қолжетімділігі айрықша орын алады. Мемлекетте жалпы орта білімді тегін алу білім беру жүйесінде бұталанған ұйымдар желісімен қамтамасыз етіледі: лицей, гимназия, мектеп - интернаттар, дарынды балаларға арналған кәсіби мектептер, мүмкіншіліктері шектеулі балаларға арналған ұйымдар. 2012 жылы мемлекетте 7 698 жалпы білім беру мектеп болса, оның 7 598- мемлекеттік болса, 109 мемлекеттік емес ұйымдар болып табылды (2.1.5 сурет ). 2.1.5 сурет. Жалпы орта білім мекемелер жүйесі, 2012 жыл Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері Республика бойынша ең көп орта мектептері бар және керісінше аз мектептер бар облыстардың қатынасы, Оңтүстік Қазақстан облысы (1 042 бірлік ) мен Маңғыстау облысына (133 бірлік ) түсті. Бұл жүйе өңірдегі адамдардың шоғырлану тығыздығына байланысты. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында оқушылар саны 534 195 адамды, Маңғыстау Жалпы мектеп саны 7 698 Мемлекеттік мектептер 7 589 Мемлекеттік емес мектептер 109 ҚР БҒМ және СІМ қарамағында 7 516 Өзге мемлекеттік органдармен басқарылатын 73 Жалпы білім беретін мектептер 7 402 Арнайы білім беру мекемелері 114 ҚР СДТА 11 ҚР ДСМ 6 ҚР ҚМ 1 ҚР ЕӘҚМ 1 ҚР ІСМ 54 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 50 облысында - 96 117 адам санын құрайды (2.1.6 сурет, қосымша, 2.1.4 кесте , 2.1.5 кесте ). 2.1.6 сурет. Жалпы орта білім беру ұйымдар жүйесі, бірлік Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері Ауылдық жерлерде 5 776 мектеп , республика бойынша жалпы көрсеткіштің 78% құрайды (1 626 бірлік қалалық жерде ). Қазақ тілінде білім беретін жалпы білім беру мектептер саны 3 819 бірлік, аралас – 2 113, орыс тілінде – 1 394, өзбек тілінде – 60, ұйғыр тілінде – 14, тәжік тілінде – 2 бірлікті құрайды( 2.1.7 сурет ). 2. 1.7 сурет. Жалпы білім беру ұйымдарының оқыту тілі, бірлік Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері 646 459 754 202 744 461 421 585 594 295 130 429 612 1 035 85 231 7 6 0 0 646 458 761 205 738 465 419 583 584 297 133 426 601 1042 86 236 7 7 1 3 2011 2012 3830 1460 2105 58 14 2 3819 1394 2113 60 14 2 қазақ тілі орыс тілі қазақ және орыс тілі өзбек тілі ұйғыр тілі тәжік тілі 2011 2012 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 51 Өңірлердегі күндізгі білім беру жүйесінің өзгеруі мемлекеттік жалпы білім беру мектептерінің азаюын көрсетеді, ол Шығыс Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Ақтөбе, Қарағанды, Қызылорда, Павлодар, Батыс Қазақстан, өңірлерінде кездеседі. Мектептер санының азаюы оқушылар санының жетіспеуінен туындады. Орта білім беру жүйесіндегі мектептер санының тұрақтылығы Жамбыл, Атырау облыстарында, Алматы мен Астана қалаларында көрінеді ( 2.1.5 кесте ). 2.1.5 кесте . Күндізгі мемлекеттік мектептер жүйесі, бірлік Өңір 2011 2012 +/- Ақмола облысы 637 631 -6 Ақтөбе облысы 449 445 -4 Алматы облысы 738 741 3 Атырау облысы 197 198 1 Батыс Қазақстан облысы 718 698 -20 Жамбыл облысы 456 456 0 Шығыс Қазақстан облысы 415 412 -3 Қарағанды облысы 564 556 -8 Қостанай облысы 582 568 -14 Қызылорда облысы 291 290 -1 Маңғыстау облысы 122 123 1 Павлодар облысы 416 411 -5 Солтүстік Қазақстан облысы 601 585 -16 Оңтүстік Қазақстан облысы 1017 1019 2 Алматы қаласы 180 181 1 Астана қаласы 69 70 1 Республикалық мектеп - интернаттар 7 7 ҒЗМ 6 7 1 "Бобек" мектеп - гимназиясы 0 1 1 ЖОО - ры қарамағындағы мектептер 0 3 3 ҚР 7465 7402 -63 * арнаулы түзету ұйымдарынын есебісіз Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері Осындай үдерістер мемлекеттік емес мекемелерде де байқалады. Алматы, Батыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар облыстары мен Астана қаласында мемлекеттік емес мекемелер саны азайды. Ақмола облысында (+1бірлік), Ақтөбе ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 52 облысында (+1 бірлік) Алматы қаласынд (+2 бірлік) мемлекеттік емес мектептер саны көбейді (2.1.8 сурет, қосымша, 2.1.6 кесте ). 2.1.8 сурет. Мемлекеттік емес ұйымдар жүйесі, бірлік Дереккөз : ҚРҒБМ мәліметтері Шағын жинақты мектептер аймақтық шалғайлығына қарамастан білімнің қолжетімді болуын қамтамасыз етеді. Шағын жинақты мектептер әлемнің көптеген жерлерінде таралған, ауылдық жерлердегі білім берудің қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Мысалға, Францияда тек бір ғана сыныбы бар ауыл мектептері бар . Ал Норвегияда шағын мектептердің жартысы сыныптарды біріктіріп жұмыс жасайды. ҚР - ның «Білім туралы» Заңының 7 бабы, 8 тармағына сәйкес адам саны аз шалғай жерлерде тұрғындар шағын мектептер мен интернатты ұйымдармен қамтамасыз етілу керек делінеді. 2012 жылы мемлекетте 4 145 шағын мектептер тіркелді, ол жалпы орта білім беретін мекемелер санының 56,1 % құрайды. Тек ауылдық жерлерде 4 008 мектеп бар ( 96,69 %). Оның 854 бірлігі бастауыш мектептер , 832 ауылдық жерлерде , негізгі мектептер – 9 38 бірлік ( ауылда – 925 бірлік ), 2 353 орта мектептер (ауылда – 2 2 51 бірлік ). 2012 жылы ШЖМ саны 76 бірлікке кеміді (оның ішінде 67 - сі ауылдық жерлерде орналасқан ). Өңірлік салыстыруды ШЖМ - дің саны Солтүстік Қазақстанда (512 бірлік) және Ақмола облысында (510 бірлік) құраса, Астана қаласында көрсеткіштер өте аз (2.1.7 кесте ). Білім берудің 2020 даму бағдарламасы бойынша республикада шағын жинақты мектептер мәселесі шешілуде. 2012 жылы олардың саны 33 бірлікке артты (2011 жылы – 26, 2012 жылы - 59 бірлік ). Ресурсты орталықтардың даму жүйесінің 2011 жылмен өңірлік салыстыру келесіндей көрсеткіштерді көрсетеді: Ақмола – 6 (+3), Қостанай – 5 (+2), Шығыс Қазақстан облысы – 5 (+3), Солтүстік Қазақстан – 4 (+2), Алматы – 4 (+2), Батыс 112 109 2011 2012 |