М. Б. Салқынбаев қазақ және араб әдебиеті (Типология, генезис және аударма мәселелері) ОҚУ ҚҰралы астана

111
әкеле жатырмын, бұл бойынша бірлесіп, дін ғылымын танығандай дүние
ғылымын да тануымыз міндет, – дейді [71, Б. 3-4]. Мұнан жоғары діни білімі
бар ұстазының жөн сілтеуімен С.Ғылмани тек Ислам негізінде ғана білім алу
керек деген қадимдік бағыттан, оқу -ағарту саласының ұлттық педагогика
негізінде болып, медреселерде діни ілімдермен қатар фәнни, яғни дүниетану
ғылымдарын да қабат оқу керектігін түсінеді. Сөйтіп, тарих, ғылымхал,
жағрафия, математика, физия, химия секілді пәндерді оқуға ден қояды да,
жаңаша білім беретін жәдиттік бағытқа түседі.
Үлкен ғалымның ғылыми мұраларын саралар
болсақ, оның тек діни
тақырыпта ғана қалам тартып қоймай, ел аузынан қазақ ақындары мен
жырауларының әдеби мұраларын жинағанын, өз жанынан шығарған өлеңдер
жинағын, сондай-ақ, араб тілі мен әдебиетіне қатысты еңбектерінің де бар
екенін пайымдаймыз. Атап айтқанда: “Діни педагогика”, “Құранға тафсир
жасау туралы” (Махмут Шалтуттың еңбегінен аударма), “Мәуліт кітабы”, 114
тарау қылып жазған “Құран туралы жала мен өтіріктерге қарсы” атты
М.Тоқжігітовтың “Құран туралы ақиқаттар” кітабына қарсы жазылған еңбегі
және “С.Ғылманидің ел аузынан жинап -тергендері” (мұнда барлығы 59
адамның мұралары қамтылып, 991 беттке қатталған), сондай -ақ, ғалым
еңбектерінің ішінде араб тілі мен әдебиеті мамандары үшін айрықша маңызды
саналатын еңбектері – 108 мың сөзден тұратын “Араб ша-қазақша сөздік” пен
араб тіліндегі “Калила мен Димна” кітабынан қазақ тіліне жасаған 360 беттік
тікелей аудармасы.
С.Ғылманидің осы құнды еңбегі 1948 жылдан бері әдебиетші қауымға
белгілі болғанмен, әлі күнге дейін араб қарпінде жазылған қолжазба дәпте рлер
Орталық ұлттық кітапхананың қолжазба қорында жатыр. Мүмкін кеңестік
идеология қайнап тұрған шақта араб жазуына үрке қарап, назардан тыс қалған
шығар. Енді осы еңбекті зерделеп, аударманың көркемдігі мен тәржімалану
құндылығын саралау зәру мәселенің бі рі болуға тиіс деп ойлаймыз.
Түпнұсқа кітаптың қашан?, қай жерден?, қай жылы? және кімнің
редакторлығымен басылып шыққандығы жайында мәліметтердің берілуі
–
аударманың ең бір құндылықтарының бірі деп санаймыз. Аударма авторы
кіріспе бөлімде аударушыдан деп кітаптың 1910 жылы Ливанда
“Әл -
матбағату-л-әдәбияту”
баспасынан Халил ибн Насиф деген адамның
басшылығымен жарыққа шыққанын жазады [109,2 б.]. С.Ғылмани аударуды
бастамас бұрын кітапта қалыптасқан дәстүр бойынша өз атынан шағын кіріспе
бөлім жазады. Неге? Себебі, кітап әуелде дәл қазіргідей көлемде болмаған.
Әрбір аудармашы өз жанынан кітапты неге?, қалай? Аударуға нендей
жағдайлар себеп болғанын баяндап өтеді.
“Калила мен Димна” кітабының құрылысы жайында айтып өтер болсақ,
туындының түпнұсқасы “Өгіз бе н арыстан” атты бөлімнен басталатынын
байқа уға болад ы. Ал, оның алдындағы тараулары кітап парсы жеріне келгеннен
кейін жазылған. Осы шығарма үшін Үндістанда жиырма жылдай уақытын
жіберіп, көшірмесін алып келген Азһар баласы Барзауейһи, Хосрау

112
Ануширванға “Менің ісімді, хал-жағдайымды баяндайтын, бірақ әсірелемей
және кітаптың стиліне нұқсан келмейтіндей етіп, ғибратты, өсиет боларлық
әңгімелермен, мысалдармен жаңа тарау қосып, жазып шықса деймін”, – деген
тілегін айтады [112, 68 б.]. Дәрігер ғалымның тілегі н мақұл көрген патша
Бахтакан баласы Бузур Джимһир дейтін уәзіріне бұйрық беріп, қосымша тарау
жаздырады да оның атын “Барзауейһи тарауы” деп атайды [1 12, 79 б.].
Сонымен қатар, Ануширван Хосраудың (Кисра) Барзауейһиді осы кітапты
қолға түсіру мақсатында жібергені жайында да жаңа тарау қосылады. Кітапты
алғаш араб тіліне аударған Абдолла ибн Әл -Муқаффа да тек қана тәржімалап
қоймай, мұсылман оқырмандарының
нанымына орайластырып, жинақ
мәтінінің көп жерін өңдейді, сондай -ақ, өз атынан “Кітаптың мақса ты” деген
жаңа тарау қосады [112 , 73 б.]. Ерекше бір ескеретін жайт, жаңа тарау қосу
дәстүріне сәйкес, аудармашы кітаптың ститлін, дидактикалық мақсатын бұзбай,
оқырман қауымға өнеге болатындай мысал әңгімелерді араластырып жазу керек
болды. Ибн Әл-Муқаффа ислам дінінің шариғатына қайшы келетін мәтіндердің
бәрін өзгерткен тәрізді. Мәселен, Қала Бузур Джимһир: Әмма бағд; Фә иннә

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: