«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
п а й ы м д а у л а р ы м ы зд а
жүктеу/скачать 17,69 Mb. Pdf көрінісі
|
п а й ы м д а у л а р ы м ы зд а қ ар ас ты р ы л а д ы . Бірак, б а р л ы қ ә у е с т ік т е р б ү р ы н ғы жағдайдьг қалпына келтіруге тырысатындығы ж айлы пікір бойынша жасалған түжырымдарды соңына дейін & қы лау қызық си яқты . Б ү л пікір ө те "терең ойлы лы қ" немесе түсініксіз б олса да, біз осы ған ж үгіндік. Біз зерттеудің ақылға қоны мды н әти ж ел ер ін немесе соған негізделген пайымдауларды ізд естіріп, ан ы ғы н а ж е т у д е н б асқ аға тырыспаймыз. Егер осы лайш а б арлы қ органикалы қ әуестіктер кон- сервативті болып келсе ж ән е регреске, бұрынғы жағдаи- ларды қалпына келтіруге бағытталған, тарихи
болса, онда біз барлы қ агзалық дамудьщ салдарын сыртқы, кедергі келтіретін,
әсерлердің есебінен болады деп санауымыз керек. Қарапайым тірі ж ән д ік тіршілігінің басталған кезден өзгеріске тырыспауы керек, яғни өзгеріссіз ж ағдаиларда кәдімгі өмір ж олы н үнемі қайталап отыруы керек.
ен ақырында Ж ер д ің дам у тарихы Күнге үлкен әсерін тигізді ғой. К о н с е р в а т и в тік а ғ з а л ы қ ә у е с т ік т е р осы м ә ж б ү р л і ауытқулардың әрб іреуін тірш ілік әрекетінде қабы лда , °ны қ ай тал ау үш ін сақтайды . О сылайш а, прогресс пе өзгеріске талпындыратын
күштін әсерін қалып- тастыруы тиіс. Соны мен қатар олар бүрынғы ж әне ж ана жолдарында ежелгі мақсатына ж етуді де көздейді, Бірақ әрбір ағза л ы қ т ал п ы н ы сты ң со ң ғы м ақ са ты өте оңай тан ы л у ы м үм кін. Егер ө м ір д ің м а қ са ты еш қ аш ан қол ж етпеген ж ағдай болса, ол әуестіктердің консервативті табиғатына қайш ылық келтіруш і еді. Бүл ж ерде тіршілік иесінің бір кезде тастап кеткен ж ән е енді дамуының барлық бүрма жолдарымен қайтадан соған талпынатын бастапқы жағдайын іздестіру қаж ет. Біз егер барлы қ ішкі себептер салдарынан тіршілік ететіндер өлетінін, бейағзалық күйге оралатынын еске алаты н болсақ, онда кез келген өмірдіи мақсаты өлім болып т абылады ж ән е, керісінше, ертерек болған деп айта аламыз. Бір кезде мүлде белгісіз күштер жансыз материялардын, тірш ілік ңаси еттері о я тң ан б о л аты н . М үмкін, бүл тірі материяның белгілі бір қабатында сананың пайда болуына үқсас процесс болған ш ы ғар. С ол к езд е пайда болған ж ансы з м атериядағы керн еу теңгерілуге талпынды: бүл ж ансыздыққа оралуға деген алғаш қы талпыныс болатын. Ол кезде тірі субстанция оңай өлетін ж ән е өмір жолы өте қ ы с қ а болы н, о н ы ң б а ғы т ы ж а с ө м ір д ің хи м и ял ы қ қүрылымымен анықталатын болған болу керек. Үзақ уақыт бойы тірі субстанция қайта пайда болып, ж еңіл ғана өліп қала берген; ж ән е бүл сыртқы, аны қтауш ы себептердің өзгеріп, тірі қалған субстанцияның алғаш қы өмір жолынан көп ауытқуына ж әне мақсат еткен өлімге әкелетін күрделі б үр м а ж о л д ар м ен ж е т у ін е м ә ж б ү р еткен . Осы өлімге әкелетін бүрма ж олдар консервативті әуестіктермен берік қ о р ғ а н а д ы ж ә н е өм ір қ ү б ы л ы с т а р ы н ы ң к ө р ін істер ін ашады. Егер әуестіктердің консервативті табиғаты жайлы пікірге жүгінсек, онда өмірдің пайда болуы мен мақсаты жайлы бүдан басқа бір болж ауларға келу мүмкін емес. Осы түжырымдар сияқты, ағзалардың тіршілік көрінісін б е л г іл е й т ін ә у е с т ік т е р д ің ү л к е н т о п т а р ы ж а й л ы д а таңданарлы қ пікірлер ш ыгаруга болады. Әрбір тіршілік иесіне тән өзін сақтауға деген әуестіктің болуы туралы ереж е әуестіктердің бар өмірі өлімге жетуге бағытталған деген түж ы ры мға қайш ы лық келтіреді. Осы бағытта қарастырылатын өзін сақтауға, билікке ж әне өзін т а н ы т у ғ а д е ге н ә у е с т ік т е р т е о р и я л ы қ т ү р ғ ы д а н өте шектеулі, Олар ағзалық өлімге деген өзіндік ж олы н қам- тамасыз етуге ж әне имманенттіктен басқа бейағзалық күйге о р а л у д ы ң ө зге м ү м к ін д ік т ер ін е н қ ү т ы л у г а а р н а л ға н кездейсоқ әуестіктер болып табылады. Осылайша, ағзанын ештеңемен байланысы ж о қ сияқты, қалайда өзін
ты р ы су д а қү п и ясы б о л м ай ты н ы а н ы қ та л д ы . Енді тек ағзаның өзінше өлгісі келетіндігін мойындау қалды ж әне 282
бұл “өмір күзетшілері" басынан бастап өлім қызметшілері болған. Бүған тірі ағзаның өз мақсатына өте қысқа жолмен (қысқа т ү й ы қ т а л у м е н д еген д ей ) ж е т у үш ін қауіп- қатерлерге белсенді түрде қарсы лы қ көрсететші жаил і парадоксті түжырым қосылады. Бірақ мүндаи мшез-қү Қ ағзаның саналы талпы ны стары на қарама-қарсы әуе тердің қарапайы м ф орм алары н сипаттайды. Д еген м ен ө зім ізг е есеп б ер іп к ө р е ш к ш . д баяндағандай болуы мүмкін емес қой! Олаи оолса, н jj
жайлы түсінікте ерекш е орын алған сезімдік талп мүлде басқа әлемге тән сияқты. „ . „ пт. „ Одан әр і дам уға м әж б ү р етіп, итермелеитш сыртқ күштеуге барлық ағзалар багына қоимаиды. О дейін өзінің дам уы ны ң ең төменгі сатысында с ^ келгендер бар. Тірі материяда жоғары жетілген ж у P мен өсімдіктердің қарапайым формаларына УҚС^ ' тіршілік иелері бар. Осылайша жоғары жетілг . дың күрделі денесін қүрайтын қарапайым мүшел р . бірдей табиғи өлім ге дейін осы ж олды ж үрш [ Олардың арасы ндағы кейбіреуі, мысалы ҮР1^ Гяктап лары, тірі субстанцияны ң алғаш қы қ ү р ы л ь » . імең
барлық мүраланған ж ән е жаңадан алған ере касиет
белгілі бір кезде организмнен бөлінеді. Дәл ось о л а р оның өз б етім ен өм ір сү р у ін е мүмкіндік бер : - ік қолайлы жағдайларда дами бастайдьі, яғни Ө31 олар-
етуіне мүмкіндік беретін ойынды қайталаидь ЛДМҮДЬі
дьщ субстанциясының бір бөлігі ақырына д шасы
ж алғасты рады , а л б ас қ а б ө л іп жаиа ретінде дамуды басынан қайта бастаиды. . іне қ'арСы үрьщ ж асуш алары ж анды субстанциянын лапежеге түрады ж ә н е бізге мәңгі өмір сияқты КӨР® өлімге дейін ж етеді. Б ү л өмір болып көрінгенім < Үпық
дейінгі ж о л д ы ң ү з а р у ы ға н а болы п • _ жасуш асы өзі сияқты, бірақ өзгешелігі бар лӘоежеде шамен қосылуының арқасында осы іске жс' Р
көп
бейім делуі ж ә н е ж е т іл у і аса карапайым мағыналы ж айт болып есептеледі. b p 1 ағ:33 ^ г к т т қ ы б ө д ш ек терін ің тағд ы р ы ретін д егі әу есті Р'л тындай ортаның тітіркен д іргіш терін е ластырады әлсіз болуы нан, о л ар д ы сенімді ж ер ге Р ел ейді. ж ән е б а с қ а ү р ы қ ж ас у ш а л а р ы м е н қо^у курайды. Осындай әуестіктер сексуалдық әуестіктер яуры нгы О лар б а с қ а л а р си яқ т ы , т ір і сУбст^ індіктен консер- ж ағдай лары н қ а й та қал п ы н а келт1РетША ^ т і г і бәрінен вативті болады . Б ір ақ оларды ң к о н с ер в ат и в т т бөрш б асы м ы р ақ, с е б е б і о л а р сы р тқ ы ә се р л е р ге ер е 283
қарсылық көрсетеді ж ән е одан да гөрі кең мағынада айтсақ, өм ір д ің өзін ү з а қ м е р з ім ге с а қ т а й д ы . Ф у н к ц и я л а р ы бойынш а өлімге ж етел ей тін әу ес тік тер ге қарам а-қарсы әрекет ж асайты нды қтан, б үлар өмірге деген өуестіктер б олы п т аб ы л ад ы . О сы қ а р а м а -қ а р с ы л ы қ т а р ғ а невроз т у р а л ы тү сін ік ү л к ен м ән б ер ед і. Б ү л а ғ з а л а р өмірін баяулататын ритм тәрізді: әуестіктердің бір тобы өмірдін т ү п к іл ік т і м а қ с а т ы н а т е з ір е к ж е т у ү ш ін а л ғ а қ ар ай талпынса, екіншісі өз ж олы ны ң белгілі бір бөлігінде кері қ ар ай үм ты лады . Яғни ж о л д ы ү з а р т у үш ін белгілі бір бөлікке дейін қайта жүріп шығады. Бірақ өмірдің басында сезімталдық ж ән е ж ы ны сты қ айырмаш ы лықтар болмаған болса, он д а секс у ал д ы ә у е с т ік т е р р етін д е белгіленген әуестіктер іс-әрекетке кірісіп, Мен әуестіктерінің ойынына қарсы әрекетін бастауы мүмкін ж ән е бүл кейінгі кездерде мүлде болмайды. Енді осы пайы м даулары м ы з негізсіз болмады ма деп, кейін қарай бүрылайық. Ш ынында да сезімтал сексуалды әуестіктен басқа бүрынғы жағдайларды қалпына келтіруге талпынатын немесе басқадай қол жетпегенге талпынатын әуестіктер ж о қ па екен? Біздің түсінікке қайш ы келетін ағзалы қ дүн и ед ен сенімді бірде-бір м ы салды білмедім, кездестірген емеспін. Ж ан уарлар мен өсімдіктер патшалы- ғында ж оғары дам уға деген ортақ әуестікті тағайындау мүмкін емес, бірақ дамуда мүндай беталыс шындығында болады. Алайда бүл тек біздің бағалауы мы здың ісі; егер дам уды ң бір саты сы н екінш ісінен биік т ү р десек, тірі ағзалар ж айлы ғылым бір бөліктегі прогресс
р егр есп ен ж и і тең е сет ін ін к ө р сетед і. Ж а н у а р л а р д ь ш арасында, олардың ертедегі ф орм алары н зерттеу көрсет- кендей, ж у ы қ арад а дам уы регрессивтік түрге айнала- тындары бар. Прогрессивтік даму регрессивтік бейімделуге м әж б ү р ететін күш тердің салдары н ан болады . Осы екі жагдайда да әуестіктер м әж бүрлі өзгерістерді ішкі қана- ғаттанудың86 көзі ретінде бекіту рөлін атқарады. Бірақ көпшілігіміз үшін адамның өз бойында оны рухани дамудың ж әне этикалық сублимацияның биігіне жеткізген, °Д ан д а д а м у ға , а д а м н а н т ы с қ а р ы ы қ п а л е т е д і деп үміттенетін жетілуге деген талпыныс бар екендігіне сенім- нен айырылу ауыр тиер еді. Алайда өз басым мүндай ішкі талпыныстың болатынына сенбеймін ж ән е осы бір жагым- ды иллюзияға иланудың ешбір мәні ж о қ деймін. Адамнын бүрынғы дамуы ж ан уарлар дамуынан өзгеше түсіндіруді талап ететін тәрізді. 284
Мен әуестіктері ж эн е сексуалды әуестіктер арасындағы айқын қ ар ам а -қа р сы л ы қты , яғни бірінш ілері eA11^
үмтылуға, ал соңғылары өмірдің сақталуына үмтылатын білдіретін н әти ж ел ер көбінде бізді қанағаттандырмаиты болар. Бүған мынаны да қосқан жөн: қаиталауға сәик келетін к о н с ер в ат и в т і нем есе, д әл ір ек аитқанда, р шегінушілік сипатын біз тек біріншілері үшін үиғара . Себебі, біздің болж ауымыз бойынша, Мен әуестіктері өл материяда өмірдің пайда болуына тікелеи барып тір л ж әне б ейағзалы қ күйге қайтадан оралу беталысь■
болады . К ер ісін ш е, с е к с у а л д ы ә у ес тік т ер ге қ о л ар д ы ң т ір і а ғ з а н ы ң қ а р а п а й ы м к ү и л ер ін ^ . келтіретіндігі, бірақ олардын барлық әдістермен к мақсаты — белгілі бір түрде дифференциалданға ҮР
ж асуш алары н біріктіру болатыны көзге түседі. Р' *
бірігу орындалмаса, онда үр ы қ жасушасы көп у ағзаның барлық басқа элементтері тәрізді өлед1- ^ к шарты орындалаты н ж ағдайда ғана олардың функциясы өмірін жалғастыра ж әне оған тіріхііл Р бере алады. Алайда тірі субстанцияның даму пр ж ы ны сты қ көбею немесе оны ң ж арш ы сы Р мрг;МРн арасындағы екі индивидуум ны ң копуляциясы қайталанатын бүл манызды сәт қандай екен. Бүған ж ау а п б ере алмаймыз, сондықтан д ҚҰР сы м ы зды ң б а р л ы ғы қ а т е болы п ш ы қса, біз ү жеңілдік болар еді. Б үл жағдайда Мен ә Уе(Сі™ м]Рге деі.ен) деген) мен сексуалды әуестіктер арасындағь ( Р алта.
қарама-қарсылык, ж оғал уш ы еді, сонымен ір лауға тіркелетін мән де шектелуші еді. Яплалы С онды қтан да, толы ғы мен бекерге * * а р у м б а л * £ деген ниетпен, біз айтылып өткен болжамдард й қайта оралайы қ. Ж орам алдауы м ы зға сәи*®^ іш кі қо р ы ты н д ы ж а с а д ы қ : ө м ір с ү р е т ін ю н себептер салдарынан өлуі қаж ет. Бүл ж ор
жасай салдық, себебі оның мағынасы 6l3re J . кетхіК, болы п к ө р ін ед і. О сы л ай ш а о й л а н у ға үи р ен ш к егп к _ , ақындар бізді осыған сендіреді. Мүмкда бүға ^ болармыз_ ж үбаныш ж асы ры нғанды қтан тәуекел е ьШНЬщ Егер сенің маңдайыңа елуді ж азса бірінен ай ы р ы л ы п қ а л у д ы п е ш ен ең е 6 р ' ш ғанда, тартуға болаты н кезд ей соқ ж а ғ д а и м е а с а ^ е т ы р ^ д ^ табиғаттың айнымас заңы, үлы Avayuri Мүмкін, өлімнің ішкі заңдылығына деген бүл н VI 285 "тірш ілік ету д ің а у ы р т п а л ы қ т а р ы н а ш ы д ау үшін" біз жасаған иллю зиялардың бірі ғана шығар. Қалай болмасын, бүл наны м бірден п а й д а б о л м аған : ал ғаш қ ы , ж абайы халықтарға “табиғи1' өлім ж айлы идея ж ат болып келеді; олар әрбір өлім ж ағдайын дүш панны ң немесе қандай да бір жын-ш айтанның әсеріне ж атқы зады . Сонды қтан осы нанымды тексеру үшін ғылыми биологияға бет бүруымыз қаж ет.
О сылай істеген ж ағд ай д а, табиғи өлім мәселесіндегі биологтар үстанымының әрж ақты лы ғы ж ән е олардың өлім ж ай лы түж ы ры м д ары н білгенде таң ға ла р ы м ы з ақиқат. О лардың өмір сүрудің қандай да бір орташ а үзақтығын к ел тір у ж ай ты әри не, м ы салы , ж о ғ а р ы ж ан у ар л ар д а, өлімнің ішкі себептерін көрсеткенмен, бірақ кейбір жоғары сатыдағы ж ан у ар л ар мен керем ет ағаш тарды ң өте үзақ ж әне әлі күнге дейін тіршілік ету ж ы лдары ны ң анықтал- мауы бүл түсінікті тағы да тас-талқан етеді. В.Флисстің түж ы ры мдам асы на сәйкес, ағза өмірінің барлы қ көрініс- тері — солардың ішінде өлім де — белгілі мерзімдермен байланысты. Солардың ішінен екі тірі ағзаның — ер және әй ел — ж ы л күн д ер ін е тәуел д іл ігі бөлініп көрсетіледі. Б ір а қ н е г ізін е н ө с ім д ік те р ә л е м ін е қ а т ы с т ы сы ртқы ә с е р л е р д ің қ а н ш а л ы қ т ы ж е ң іл ж ә н е қ а н д а й ш ам ада у а қ ы т т ы қ а у ы с ы м д а р д а ғы ө м ір к ө р ін іс т е р ін ө згер те алатындығын, яғни оларды жеделдетуін немесе тоқтатуын көрсететін бақылаулар нәтижесі Флисстің негізсіз форму- лаларына қарсы дәлел болып, тек ол көрсеткен заңдардын ғана бар екендігіне күмәндануға ж ол береді. А.Вейсманның88 еңбектеріндегі ағзаларды ң өмір сүру үзақтығы мен өлімді зерттеу нәтиж елері аса қызықты. Бүл зерттеу өлетін ж ән е мәңгі бөліктерге бөліиетін тірі субстанцияны қамтиды. М үнда өлетіні — тар мағынадағы дене, кәдімгідей өлім ж ететін сона; ал үры қ жасушалары әл еу етті түрд е мәңгі. С ебебі олар белгілі бір қ о л а й л ы жағдайларда ж аң а индивидуум болып дамуға немесе жаңа соманы89 (денені) иеленуге қабілетті келеді. М үньщ бір қызығы — мүлде басқа бағытпен біз жасаған ан ы қтам аға кездей соқ ү қ сас ты қ та болы п келетіні. Тірі субстан цияны м о р ф о л о ги я л ы қ т ү р ғы д а қар асты р аты н Вейсман, онда қүры лы м бөлікті, ж ы н ы сқа ж ә н е түқым қ у ал ау ш ы л ы қ қ а байланы ссы з өлім ге ж ататы н соманы, денені ж әне мәңгілік, дәлірек айтқанда, түрді сақтау, көбею үшін қызмет ететін үры қты қ плазманы анықтайды. А л біз сондай тірі материяның өзін емес, бірақ ондағы ә р е к е т ету ш і к ү ш т е р д і қ а р а с т ы р ғ а н ед ік . О сы дан әуестіктердің екі тегін аж ы ратуға мүмкін болған: өмірді 286
өлімге ж етелей тін ж ә н е өзге, дәлірек айтқанда, өмірді жаңартуға үнемі талпы наты н сексуалды әуестіктер. үл Вейсманның м о р ф ол о ги ял ы қ теориясы на динамикалық коррелят ретінде беріледі. Бірақ Вейсманның өлім мәселесін шешуімен таны қ кезде осы сәйкестік із-түзсіз үш ып кеткендеи көрінеді. Өйткені Вейсман өлетін соманьщ мәнгі болатын үрықт қ плазмасын тек көпж асуш алы ларда ғана ажыратады. сонда бір ж асуш алы ж ан уарларда
ж алғаст ру үшін индивид ж ән е ж асуш а дәл осы тәрізді оолмақ • Олай болса, ол біржасуш алыларды әлеуетті мәңп деп қ ар а с ты р ған , а л ө л е т ін т е к M etazoa (көпж асу ' болады. Осы ж оғары тірі ағзалардын өлімі ішкі с Р ден табиғи өлу болы п табылады . Бірақ ол тірі У цияның91 бастапқы қасиеттеріне тіректелмеиді, со д олар өм ір 92 м ән ім ен н егід ел ген абсолю тті ретінде түсініле алмайды. Өлім — мақсатқа саи У белгісі, өмірдің сыртқы ж ағдайлары на бешмдел У мәні. С е б е б і ж а с у ш а л а р д ы ң сом аға ж ә н е УР плазмаға бөлінуі кезінде индивидуумның шектелм ғүмыры орынсыз байлық болар еді. аі1,.,,мрн К ө п ж асуш ал ы л ар ға осы саралаудьщ орь У мақсатқа сай өлім жетеді. Осыған ораи, шда байланысты ж оғары ағзалардың сомасы белплі р У өледі, қ ар ап ай ы м д ар м әңгі болып ҚалаА^ ' Глғашқы көбею өліммен бірге емес, ол тірі матеРия „ болуын
қасиеті болып келеді. Мәселен, көбею өсудін «зліксіз керсетеді, Ж ердегі өмір тіршілігі бастапқыда Қ Ү б о л ь т қ ал а береді. . 6ічлін
Ж оғарғы ағзаларға тән табиғи ағзалардың мәселені шешуге көмектеспеиді. Егер өлім Р пайда тек соңғы жетістігі болса, онда Ж ерд еп тфшіліктіипаида болуынан басталатын өлімге әуестіктер таГ рн зат
тыс қ а л а д ы . К ө п ж а с у ш а л ы л а р іш кі с е б е п т е р д е н ^ алмасудьщ жетіспеуінен өлуі мүмкін; біз үхш ¥ мәселе емес. „ “йлімге
Өлім келіп ж етуге қатысты осындаи көзқ р . әдетгеп әуестіктер” ж айлы болж амға қарағанда, ад ойларына ж ақы н ж аты р. менінше,
Вейсман теориясына орай ш ыққан п ш р ■
ЖОқ. мәселенің ешқандай шешімін табуға мүмкі д ?алдарын Кейбір авторлар ж еткен өлімнен к ^ длғаи көретін Гетенің (1883) көзқарастарыяа қаитаі ора • Гартман өлімге "өліктің", осы прі сУбст^ " ” соңЫ" бөлігінің, пайда болуы емес, "ж еке-дара д У тән деп қарастырады. 287
Бұл мағынада Protozoa да өледі, олардың өлімі көбеюмен сәйкес келеді. Бірақ өнім беретін ж ануарларды ң субстан- циясы тікел ей ж ас ұ р п а қ т ы ң су б стан ц и ясы н а айнала- тындықтан, оны өзіне белгілі ж ағдайда бүркеме етеді. Зерттеуге деген қы зы ғуш ы л ы қ көп үзам ай біржасу- ш аларға тірі субстанцияны ң м әңгілік болаты ны н дәлел- деуді эксперимент ж үзінде аны қтауға үласты. Американ- дық Вудреф ф талш ы қты и н ф узори я "туфельканы" зерт- теді. Ол көбейгенде екі индивидуумға бөлінеді ж әне 3029- шы г е н е р а ц и я ғ а д е й ін б а қ ы л а у ж а с а л ы п , тәж ір и б е тоқтатылған. В удрефф үнемі бөлінген бөлшекті таза суға бөлек салып отырды. Осы алғаш қы "туфельканың" соңғы үрпағы нда да өзінің арғы тегі сияқты ешбір қартаюдың белгісі ж о қ, ж а с қал п ы н д а сақ т ал ад ы екен. Осылайша протистердің мәңгілігін эксперимент ж үзін де дәлелдеуге (егер а л ы н ған с а н д а р д ә л е л д е й ал са) м ү м к ін сияқты көрінеді. Басқа зерттеуш ілер өзгеш е нәти ж е алған. Вудреффке қарама-қарсы Мопа, Колкинс ж әне басқалар инфузориялар белгілі бір м өлш ердегі бөлінулерден кейін, егер ерекше бф сергітетін әсерлер алмаса — әлсіреп, көлемін кішірейтіп, денесінің біраз бөлігін ж оғалты п, ең ақы ры нда өлетінін аны қтады . Осыған орай, Вейсманның пікіріне қарама-қарсы Protozoa да, дәл жоғары сатыдағы ж ануарлар сияқты, тірі ағзаларда ж а й ы р а қ п ай д а б о л ад ы д еген қ а р т а ю д ы ң б ел гіл і бір ф азасынан кейін өледі. Осы зерттеулерді
біз толық негізі бар сияқты екі факторды ай қы н дайм ы з. Біріншіден, егер осы тіршілік иелері белгілі бір кезенде, яғни әлі қартаю ды ң белгілері болм аған кезде екі-екіден қосылып, копуляцияланып, біраздан соң қайта ажырайтын болса, онда о л ар қ ар тай м ай , ж а с а р а т ы н б ол ад ы . Бүл копуляциялар ж оғары сатыдағы тірш ілік иелерінің жы- ныстық үрпағының ж алғасы; өзірге оның көбеюге ешбір қатысы ж оқ, екі индивидуум субстанцияларыны ң арала- суы ны ң көрінісі болы п таб ы л ад ы (В ейсм анны ң амфи- миксиясы). Копуляциялардың сергітетін әсерлерін белгілі бір тітіркендіргішпен, қоректік заттарды, температураны өзгертумен немесе ш айқалум ен де алм асты руға болады. Бүл орайда теңіз кірпілерінің ж үм ы ртқалары н химиялық тітіркендірулер арқылы, әдетте, үры қтанудан кейін ғана оолаты н бөліну қүбы лы сы н ж а с аға н Ж .Л е б т ің атақты тәжірибесін еске түсіру керек. жүктеу/скачать 17,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|