дан тазартумен гана шектеледі

Поршеньдік газомотокомпрессорлар, бір агрегатта күш 
бөлімін  жәңе  компрессорды  біріктіреді,  олардың сенім- 
ділігі жоғары. Алайда, салыстырмалы түрде ңуаттылығы 
аз (3700 кВт дейін) болғандыңтан жөне 4 млн. м3/төу. бере- 
тіндіктен  оларды  негізінен  өткізгіш тік  қабілеті  аз  газ 
қүбырларында қолданады.
Орталықтан тепкіш   айдағыш  жөне  газтурбиндік  же- 
тегі бар газ  айдайтын агрегаттар жоғары өнімді агрегат- 
тарға ж атады .  Сондықтан  оларды  негізінен  қуатты  газ 
қүбырларда қолданады. Газтурбиндік агрегаттардың жо- 
ғары қуаттылығынан басқа да,  поршеньдік газмотоком- 
прессорларға қарағанда артыңшылықтары болады: олар 
майды аз шығындайды жөне сумен суытатын қуатты қон- 
дырғысыз  (өте үлкен  су салқындатқыш тар мен  тазалау 
қондырғыларын, т.б.  салуға байланысты) жүмыс жасай 
алады.  Оған қоса,  олардың  газпоршеньдік  агрегаттарға 
қарағанда дірілі аз болады жөне дистанциялық басқаруға 
икемделгіш келеді. Алайда, бүл аппараттардың п.ө.к газ- 
поршеньдік  аппараттарға қарағанда аз  болады.  Газтур- 
биндік  агрегаттардың қуаттылығын  4-4,5  мың  кВт,  ал 
беруі 13 млн. м3/  тәулігіне.
Газ өнеркәсібі ж үмы сы ны ң өзгеше ерекш елігі уақыт 
бойынша түты нуш ы ларды ң  газды   біртекті емес  түты- 
нуы: ңалалар, ауылдар, өнеркәсіп орталы қтары , электр 
станциялары . Газды ең көп түтыну ңыста, ең аз түтыну 
ж аз  м езгілінде  болады.  Т әулік  бойы  да  газды   түтыну 
өзгеріп отырады: күндіз, оның ш ығыны түндегіге ңара- 
ғанда көп болады. Оған қоса, электр станциялар мен за- 
уыттарда пеш терді  жөндегенде,  уаңы тш а  газдың шы- 
ғыны азаяды.
Газды түтынудың осындай  бірқалыпты  еместігі  газ 
кәсіпш ілік пен магистральдық газ қүбырдың жүмысы- 
на да ңандай да бір олңылыңтарды тудырады. Кәсіпш ілік 
пен газ ңүбыр ж елісінің үздіксіз бірңалыпты жүмысын 
қамтамасыз ету үш ін газды ірі түтынушылардың алдын- 
да  буферлік  ңоймалар  ңояды.  Газ  онда  аз  түтынғанда 
ж иналады жөне ңаж еттілік бойынша жүмсалады.
269

4.3.3. Табиги газды өндіру мен тасымалдау 
кезіндегі гидраттузілумен курес
Газ кен орнын су булары мен ңанықңан газдың газ-су 
екі фазалың жүйесі деп ңарастыруга болады. Ылғалдың 
газдағы абсолюттік мөлшері газдың ңүрамымен, ңолда- 
ныстағы температура жөне қысыммен  анықталынады. 
Газда ылғал  болса,  белгілі  бір  жағдайларда  гидраттар 
түзілуі мүмкін, олар өндіру мен тасымалдау кезінде көп 
ңиындыңтар  тудырады  (үңғыма арңауының сағасын, 
көсіптік жөне магистральдық  газ  ңүбырларды тығын- 
дау).
Гидраттар түзілуіндегі негізгі жөне шешуші фактор -  
қысым мен температура. Газда неғүрлым ауыр көмірсу- 
тектер көп болса, соғүрлым гидраттар түзілетін ңысым 
төмен болады.  Жалпы айтқанда,  неғүрлым ңысым жо- 
гары, ал температура төмен болса, гидраттар түзілу үшін 
соғүрлым жақсы жағдайлар жасалынады.
Гидраттардың қүрамы мен  қүрылымы.  Табиғи  газ 
гидраттары -   су мен  көмірсутектердің  физика-химия- 
лың ңосылысының өнімдері. Сырт жағынан олар -  мүзға 
немесе қарға үқсас ақ кристалдық масса.
Қазіргі түсініктер бойынша гидраттүзгіш молекула- 
лар гидраттың тордағы ассоциацияланған су молекула- 
ларының торларының  арасындағы  ңуыстарда Вандер- 
Ваальс тартылыс күштерімен үсталып түрады. Гидрат- 
тар I  жөне II  қүрылымдармен сипатталады  (67-сурет), 
олардың  ңуыстары ішінара немесе  толығымен гидрат- 
түзгіштердің молекулаларымен толып түрады.  I қүры- 
лымда судың 46 молекуласы  іш кі диаметрі 0,52 нм екі 
кіш і қуыстар жөне іш кі диаметрі 0,59  нм алты  үлкен 
ңуыс  түзеді,  ал  II  қүрылымда  судың  136  молекуласы 
ішкі диаметрі 0,69 нм сегіз үлкен қуыс жөне іш кі диа- 
метрі 0,48 нм он алты кіш і қуыстар түзеді.
270

67-сурет. Гидраттар ңүрылымдары 
Түрлері: а - 1;  ә -   II
I ңүрылымды гидраттардың қүрамы молекулалардың 
шамасы  0,52  нм-ден  кіш і  болғанда,  8М‘46Н 20   немесе 
М-5,75Н20  формуласымен өрнектеледі,  мүндағы  М-гид- 
раттүзгіштің молекула саны.  Егер молекуланың шамасы 
0,52  нм-ден  асса,  онда  гидраттың үлкен  қуыстары  ғана 
толады  да,  формула  мынадай  түрде  6М-46Н20   немесе 
М-7,67Н20  болады.
Гидраттық тордың сегіз қуысын толтырғанда II ңүры- 
лымды  гидратты ң  қүрам ы   м ы н адай   ф орм ул ам ен  
8М-136Н20  немесе  М-17Н20   өрнектеледі.
Табиғи  газдардың  жеке  компоненттерінің  гидратта- 
рының формулалары: СН4-6Н20; С2Н6-8Н20 ; С3Н8*17Н20 ; 
і-С4Н10-17Н2О; Н28-6Н20; С02-6Н20 .  Бүл формулалар газ- 
дардың  идеалдық  жағдайларына,  яғни  гидраттың  тор- 
дың  барлың  үлкен  және  кіш і  ңуыстары   100%  толған 
жағдайға сәйкес  келеді.
Үңғымаларда гидраттардың түзілуін алдын ал а ескер- 
ту.  Үңғымалардың  оқпанында  гидраттарды ң  түзілуін  
бірнеше тәсілдермен алдын-ала саңтандыруға болады (за- 
бойға  ингибиторларды  енгізу,  бүрқаңтың  немесе  шеген 
бағаналарды  жылулың  оқш ауландыру,  оңпандағы   газ 
температурасын қыздырғыштар көмегімен жоғарылату).
271

Ең көп тараған төсіл  — антигидраттың ингибиторларды 
(метанолды,  гликольді,  тұздар  ерітінділерін,  т.б.)  газ 
агынына жіберу.  Ингибиторды  таңдау коп факторларга 
тәуелді болады. Кей кезде ингибиторды жіберу газды алу 
кезінде  соргы-компрессорлың  қүбырлар  бойымен 
түтіктен тыс кеңістік арңылы жүзеге асады. Бүл жагдай- 
да метанол үңгыманың қабыргаларымен соргы-компрес- 
сорлық қүбырлар башмагына дейін агады, ол жерде газ- 
бен араласып, беткі қабатқа шыгарылады. Ингибитордың 
шыгынын  азайту үшін  газдың жылдамдыгы агынга ен- 
гізілгён метанолды шыгаруга жеткілікті болуы  қажет. 
Соргы-компрессорлық  қүбырларды  пакермен  бірге 
түсіреді,  оны гидраттар түзілуі мүмкін болатын жерден 
бірнеше ондаган метр төменірек қондырады. Бүрқақтық 
қүбырларда пакердің үстіне клапан орнатады, ол арқы- 
лы ингибитор соргы-компрессорлық қүбырларга түседі, 
газ агынымен араласып, гидраттардың түзілуін алдын ала 
сақтандырып, жогары көтеріледі.
Егер гидраттар үңгыма қимасын толық жаппаса, олар- 
дың бүзу ингибиторлар көмегімен оңай жүзеге асыруга 
болады.  Сорғы-компрессорлың  қүбырлардың  қимасын 
толық жапқан  жөне түтас  тығын  түзген  гидраттардың 
түзілімдерімен күресу айтарлықтай қиынырақ болады. 
Тығынның үзындығы аз болса, оны үңғыманы үрлеу ар- 
қылы кетіруге болады. Егер оның үзындығы үлкен бол- 
са,  гидраттарды шығаруға  біраз  уақьіт  керек,  ол  кезде 
қысымның  төмендеуімен  тығын  ішінара  ыдырайды. 
Гидраттардың  ыдырау  периодының  үзақтыгы  гидрат- 
тардың қүрамына, газдың жөне қоршаған тау жынысы- 
ның температурасына төуелді болады. Қатты бөлшектер 
(қүм,  шлам,  отқабыршықтар,  сазды  ерітінділердің 
бөлшектері, т.б.) тығынның ыдырауын баяулатады.
Ингибиторларды  тығынды  кетіруге  қолданудың 
қиындығы сол,  гидраттық тығында болатын жөне оның 
бетінде  жинаңталатын  механикалық  қоспалардың  аз 
мөлшерінің  өзінде-ақ,  ингибитор  мен  гидраттардың 
жанасуы қиындайды, демек гидраттардың ыдырауы да 
қиындайды.
272

Егер гидраттар бүрқаңты қ қүбы рлар бағаны ны ң іш ін- 
де түзілсе,  ал  қүбы рдан тыс кең істік олардан бос болса 
(немесе  керісінш е  болса),  онда  қүбы рдан  тыс  кеңістік- 
тен газды  алған да гидраттарды  ы ды ратуға  болады. Бүл 
кезде  газды ң   ең  ж оғарғы   тем пературасы н  қам там асы з 
ететін реж им ді үстап түру керек. Б ү р қ а қ ты қ  қүбы рлар- 
ды  ж ы л ы   газбен  қ ы зд ы руд ы ң   нөтиж есінде  гидраттар 
б ал қи ды   (іш ін а р а   болса  да)  ж ә н е   олард ы   б ү р қ ақ ты қ  
қүбы рлармен үң ғы м ан ы  үрлеу арқы л ы  кетіруге болады. 
Егер ты ғы н үң ғы м ан ы ң  барлы қ қим асы  бойынш а түзіл- 
се, онда оны ты ғы н үстінде ингибиторды ң түйы қталған 
ң иркуляң и ясы н  қолданы п кетіруге болады. Ингибитор- 
ды газ ағы н ы н а үң ғы м ан ы ң  да,  ш лейф тің де гидратсыз 
реж имде  ж үм ы с  істеуін  қам там асы з  ететіндей  есепнен 
к ір гізед і.  Б ір қ а т а р   ж а ғд а й л ар д а  оны  ү ң ғы м аға  ж өне 
ш лейф ке ж еке-ж еке кіргізеді. Қ азіргі кезде бүл агентті 
ж инағы ш   пункттерінде  қонды ры лған  дозалайты н  сор- 
ғы лар арқы л ы  ж еке ингибитор қүбы рлармен газды  ж и- 
н ау  ж ә н е   д ай ы н д ау   ж ү й е с ін ің   б ерілген   н ү к тел ер ін е 
күш -теп  кір гізу   қолданы лады .
Газ қүб ы рлары н д а гидраттар түзілуін алды н а л а  сақ- 
тандьф у. Гидраттарды ң түзілуін алдын ала сақтандыру- 
дың  ти ім ді  ж ә н е  сенімді  әдісі  -   газды   қүбы рға  түспес 
бүрын тазалау. Ол ш ы қтану нүктесіне дейінгі газ тасы- 
малдауды ң қалы п ты  реж им ін қам там асы з ететін нүкте- 
де ж үр гізіл у і қаж ет.  Әдетте,  кептіруді ш ы қтану нүкте- 
сінен газ қүбы рдағы  газды ң м үм кін болатын температу- 
расынан 5-6°С төмен тем пературада ж үргізеді. Б үл кез- 
дегі ш ы қтан у нүктесін таңдау — техника-эконом икалы қ 
мөселе, оны газды ң кен орнынан түты нуш ы ға дейін бар- 
лы қ қозғалу ж олы н газбен ж абды қтауды  сенімді қамта- 
масыз ететін ж ағдайларды  еске алып ш еш у қаж ет.
Гидраттық  ты ғындарды   кетіру  үш ін  антигидратты қ 
ингибиторларды   ен гізу.  Г идратты қ  ты ғы н н ы ң   түзіл у 
орнын өдетте газ қүбы рды ң берілген учаскесінде қысым 
өзгерісінің өсуі бойы нш а аны қтайды . Егер тығын түтас 
болмаса, онда қүбы рға арнайы  келте қүбыр арқы лы , мо- 
нометрдің ж алғасты ғы  немесе үрлегіш  ш ам арқы лы  ин-
18-148
273

гибитор енғізеді. Үзындығы аз түтас гидраттық тығын- 
ды да осы жолмен  кетіруге  болады.  Егер тығын  үзын- 
дығы жүздеген метр болатындай үзын болса,  онда оны 
осы әдіспен кетіру үзаң уаңытқа созылуы мүмкін.  Бүл 
жағдайда гидраттық тығынның үстінен қүбырда бірне- 
ше терезе ояды да, солар арқылы метанол қүяды. Содан 
соң қүбырды қайтадан пісіріп жалғастырады.
Гидраттық тығынды  жылдам  ыдырату үшін  комби- 
нацияланған  өдіс  қолданады:  гидраттар  түзілген  ай- 
маңңа ингибитор енгізумен қатар қысымды да кемітеді.
Гидраттық тығындарды қысымды төмен дету ә дісімен 
кетіру.  Бүл әдістің мәні сол, гидраттардың тепе-теңдік 
күйі  бүзылады,  соның  нәтижесінде  олардың  ыдырауы 
болады. Қысымды үш төсілмен төмендетеді:
•  тығын түзілген газ қүбырдың учаскесін істен шы- 
ғарады да,  екі жағынан үрлегіш шам арңылы атмосфе- 
раға газ шығарады;
•  жол кранын бір жағынан жабады және тығынмен 
жабылған  крандардың біреуінің арасындағы  газды ат- 
мосфераға шығарады;
•  тығынның екі жағынан да учаскені істен шығара- 
ды және тығын мен жабылған крандардың бірінің ара- 
сындағы газды атмосфераға шығарады.
Ең жақсы нәтиже бірінші жағдайда алынады, деген- 
мен газдың шығыны да көп болады. Екінші және үшінші 
жағдайларда ңысымның бір жаңты азаюы апатқа әкелуі 
мүмкін.
Гидраттарды ыдыратңаннан соң үңғыманы үрлейді, 
алайда бүл кезде үрленген учаскеде сүйың көмірсутек- 
тердің жанасу  мүмкіндігі  және температураның  күрт 
төмендеуінен  ңайтадан  гидраттық  — мүзды  тығынның 
түзілуі еске алынбайды.
Теріс  температураларда  ңысымды  төмендету әдісін 
пайдалануға болмайды,  өйткені гидраттар ыдырағанда 
түзілген  су мүзға  айналып,  мүзды  тығын  түзеді.  Бүл 
жағдайда  ңысымды  азайту  өдісін  қүбырға  ингибитор- 
ларды енгізумен комбинациялап пайдаланады. Ингиби- 
торлардың  молшері  берілгең  температурада  алынған
274

ерітінді  (енгізілген  ингибитор  ж өне  гидраттар  ыдыра- 
ғандағы түзілген су) қайн ай ты ндай  болу керек.
Гидраттарды ң  қы сы м н ы ң   азаю ы   мен  ингибиторлар 
енгізуді  ко м би н ац иялауы н ан   ы ды рауы   осы  өдістердің 
әрқайсысын ж еке алғандағы дан ж ы лдам ы рақ болады.
Газ қүбырдағы гидратты қ тығынды қы здыру өдісімен 
к е т ір у .  Б ү л   т ө сіл д е  т е м п е р а т у р а н ы   г и д р а т т а р д ы ң  
түзілуінің тепе-тендік температурасынан жоғары арттыр- 
ғанда, олардың ыдырауына өкеп соғады. П рактикада қү- 
бырды ыстық сумен немесе бумен қыздырады.
Зертхан ал ы қ  зерттеулер  тем ператураны   гидрат  пен 
металдың  ж анасу  нүктесінде  30-40°С-ге  дейін  арттыру 
гидраттарды ң  ж ы лдам   ы ды рауы н а  ж е т к іл ік т і  екенін 
көрсетті.
Қүбырлардағы гидратты қ ты ғындардың түзілу орнын 
аны қтау. Қүбырдағы ты ғындардың орнын аны қтау үш ін 
тес ік тер   т е с іп ,  м он о м етр м ен   қ а м ы т   қ о н д ы р а д ы   д а, 
қысымды өлш ейді.  Қ ы сы м ны ң трассадағы  өзгеруі  бой- 
ынш а ты гындардың орындарын табады.
Қүбырлардағы лас заттар мен гидраттық тығындардың 
ж инақталуы н аны қтайты н ж ы лдам жөне арзан төсіл ра- 
диолокация өдісі.  Ол үш ін  газ  қүбыр іш іне арнайы  тар- 
мақ  -  лубрикатор  арқы лы   антенналар  кіргізіледі,  олар 
стандартты   қ о зғал м ал ы   р ад и олок ац и ял ы қ  стан ц и яға 
қосылған  жөне  газ  қүбыр  үзындығы  бойынша  20-40  км 
сайын орнатылған. Антенна мен гидраттық тығындардың 
түзілу орнына дейінгі қаш ы қты қ бірнеше метр дөлдікке 
дейін  аны қталады .
Гидраттар  түзілуім ен  күресуге  арналған  ингибитор- 
лар.  П ракти када гидраттарды ң түзілуім ен күресу үш ін 
метанол, диэтиленгликоль жөне кальц ий  хлоридінің су- 
лы  е р ітін д іл е р і  к е ң   қо л д ан ы л а д ы .  К ей  кезде  сү й ы қ 
көмірсутектер, БА З, қат суы, әр түрлі ингибиторлардың, 
мысалы, метанол мен кальц ий  хлоридінің ерітіндісінің 
қоспасы жөне т.с.с.  пайдаланы лады .
Қ азіргі  кезде  метанол  кең  қолданылады .  Оның  гид- 
рат түзілудің температурасын ж оғары  дөрежеде төмен- 
дету, түзілген тығындарды ж ы лдам  ыдырату қасиеті бар
275

жөне сумен  ол кез  келген  қатынаста араласады.  Оның 
түтқырлығы аз, өрі қату температурасы төмен болады.
Гликольдер (этиленгликоль, диэтиленгликоль, триэти- 
ленгликоль) газды қүргату үшін жөне гидрат түзілудің 
ингибиторы ретінде жиі қолданылады. Ингибитор ретін- 
де ең көп таралганы — диэтиленгликоль, дегенмен де эти- 
ленгликольді  қолдану тиімдірек:  оның сулы  ерітінді- 
лерінің қату температурасы төменірек, түтқырлыгы да 
аздау, сондай-ақ көмірсутектік газдардагы ерігіштігі де 
аз, мүның бөрі оның шығынын азайтады.
Соңғы кезде (әсіресе барлау үңғымаларын сынаған- 
да) метанол жөне гликольдермен қатар, гидраттар инги- 
биторлары ретінде өр  түрлі түздардың  сулы ерітінді- 
лерін,  оның ішінде ең алдымен 
СаС12
 қолдана бастады. 
Алайда, мүндай ерітінділерді үзақ пайдалану нәтижесін- 
де  криогидраттардың  (мүз+ 
СаС12‘6 Н 20
  + 
СаС12
 сулы 
ерітіндісі) түзілуіне байланысты қиыншылықтар пай- 
да болуы мүмкін. Соңғылар ерітіндінің белгілі бір кон- 
центрациясында  жөне  сәйкес  температурада түзілетін 
қатты заттар болып табылады.  Температура неғүрлым 
жоғары болса, бөлінген түз соғүрлым суды азырақ бай- 
ланыстырады.  Ңаныққан сулы  ерітінділерден  302,8К 
температурасынан төмен температурада 
СаС12
 кристал- 
данғанда 
СаС12'6Н 20 ,
 ал 302,8 К жоғары температурада -  
СаС12'Н 20
  бөлінеді. 
СаС12'2Н 20
  мен 
СаС12Н 20
  түзілуі 
оларга сәйкес  318 жөне 448 К жоғары температураларда 
болады.  Криогидраттарды кетіру гидраттарға қараған- 
да қиынырақ. Түздардың ерітінділерінің белгілі бір кон- 
центрациялары  үшін  гидраттардың түзілу  үдерісі  кез 
келген жоғары қысымдарда жөне төменгі температура- 
ларда тоқтатылады. 
СаС12,  МдС12,
  Са(ЛГ08)2, 
ЫСІ,  ЫаСІ 
үшін оларға сөйкес массалық үлесі (%  бойынша) 26,23, 
3 4 ,17 жөне 22 қүрайды.
Соңғы жылдары көмірсутектік сүйықтықтарды анти- 
гидраттық ингибиторлар  ретінде қолдану мүмкіндігін 
көрсететін жүмыстар пайда болды. 1 м3 мүнайда 1650 м3 
газ болғанда, мүнайдың болуы іс жүзінде гидраттардың 
түзілу  температурасына  өсер  етпейтіндігі  байқалды.
276

Одан төмен араңаты настарда ол тем ператураны ң айтар- 
л ы қ т а й   тө м е н д ей тін і  де  б ай ң а л ад ы .  Г азд ағы   м ұн ай  
м өлш ерінің артуы  гидраттарды ң түзілу температурасын 
б ел гіл і  бір  ш е к к е   дейін  төм ендетеді  ж өне  б ел гілі  бір 
мүнай м өлш ерінің одан өрі  артуы  тепе-теңдік темпера- 
тураға  өсер  етпейді.  Сонымен  ң атар,  м үнайды ң  болуы 
түзілген гидраттарды ң ңүбы рлар бетіне ж абы суы на ай- 
тарлы ңтай дөрежеде кедергі ж асайды .
4.3.4. М цнай және га з кәсіпш ілік
ж абды цт ары ны ц, мцнай ццбы рлары  мен газ 
ццбы рлары ны ң коррозиясы м ен кцрес
Коррозия
 
-   м еталдарды ң  өздігінен  тоты ғу  үдерісі  -  
м үнай өндіру ж үй есін ің  барлы қ элементтерінде болады. 
К әсіп ш ілікте металдарды ң коррозиясы ны ң барлы қ түрі 
қандай да бір мөлш ерде байқалады .
Химиялыц  газ  коррозиясы
 
-   металды ң  оттекпен  не- 
месе басқа газбен "қүрғақ" ортада ж оғары  температура- 
л ы қ тоты ғуы, мүнай мен суды дайы ндау тораптары ны ң 
түтін ш ы ғараты н қазан ды қ қүбы рлары нда,  көсіп ш ілік 
ңы саты н  ком прессорлы қ  стан ң и ял ар ы н да  ж өне  басқа 
мүнай к әсіп ш іл ік  ны сандары нда ж үреді.
Бейэлектролит т ік ортадагы химиялыц коррозия
 -  
сүй ы ң   н ем есе  га з  т ө р ізд і  б е й э л е к т р о л и т т ік   (нем есе 
электр ө ткізгіш тігі аз орталарда) активті орталарда ме- 
талды ң бүзылуы ,  ол  ж оғары   кү к ір тті  мүнайды  өндіру, 
тасымалдау жөне өңдеу нысандарыны ң іш к і бетінде қар- 
қы нды  түрде  ж үреді.
Электролиттердегі электрхимиялыц коррозия
 
-  ме- 
талды ң  сүйы қ  электр  өткізетін  ортада  тоты ғуы   электр 
тогы ны ң  пайда  болуымен  қоса  ж үреді,  ол  түз  қы ш қы - 
л ы н ы ң   ж ә н е   к ү к ір т   қ ы ш қ ы л ы н ы ң   е р іт ін д іл е р ін , 
сілтілерді,  тұздарды ,  сондай-аң  м и ң ел л алы қ  ерітінді- 
лерді айдағанда, сақтағанда жөне тасы м алдағанда жиі- 
рек байқалады .
Топырацтыц элект рхимиялыц  коррозия
 
-   жерасты  
қүбырларының, терең қойылған қоймалардың жөне басқа
277

жабдықтардың топырақпен тікелей жанасатын сыртқы 
бетінде байқалады.
Электрокоррозия коррозия да болады, өйткені қазіргі 
мұнайкөсіптік шаруашылық —
 электр қондырғылары- 
мен, кей кезде қуаттылығы жоғары әлектр қондырғы- 
ларымен қаныққан жүйе, сондықтан токтың пайда болу 
және ену мүмкіндігі жоғары болады.
Атмосфералъщ электрхимиялық коррозия
 -  метал- 
дардың ауамен  немесе ылғал газбен жанасқандағы то- 
тығуы немесе бүзылуы —
 жерүсті м үнайкәсіпші л ік ғима- 
раттарында байқалады. Ол қышқыл буымен, күкіртсу- 
текпен, түздармен, сілтілермен жөне басқа реагенттер- 
мен ластанған атмосферада, мысалы, химиялық реагент- 
терді сақтайтын базаларда өте қарқынды жүреді.
Жабдықтардың кейбір түрлерінде жанасу электрхи- 
миялық коррозиясы айтарлықтай қарқынды жүреді, ол 
электрхимиялық  потенциалы  өр түрлі  металдардың 
электрлік жанасуынан болады.
Биокоррозия
 -  микроорганизмдердің тіршілік өрекет- 
терінің өнімдерінің қатысында металдардың бүзылуы —
 
топырақтың терең енгізілген мүнайкөсіпшілік нысан- 
дарда да, түщы, қат жөне теңіз суларын айдау жүйелер- 
інде де байқалуы мүмкін.
Топырақтық жөне электрлік коррозиялардың салда- 
рынан мүнайкөсіпшілік жабдықтары мен қүбырлардың 
сыртқы бетінің бүзылуы протекторлық немесе катодтық 
қорғау өдістерін қолданғанда, сондай-ақ оқшауландыр- 
ғьпп қаптаумен баяулатылады жөне тоқтатылады. Сырт- 
қы металдық беттердің атмосфералық коррозиясының 
жылдамдығын арнайы үшқыш ингибиторлармен айтар- 
лықтай дөрежеде төмендетуге болады.
Химиялық жөне электрхимиялық коррозиядан жаб- 
дықтар мен қүбырлардың беттерінің тотығуы мен бүзы- 
луы тасымалданатын немесе сақталатын ортаға корро- 
зияның бейтараптандырғыштарын немесе ингибиторл а- 
рын қосып күрт төмендетуге немесе тіпті тоқтатуға бо- 
лады. Мүнайкәсіпшілік практикасында ең көп таралға- 
ны -  коррозия ингибиторларын қолдану.
278

4.3.4.1. Кәсіпшілік жуйенщ  коррозиялыц 
сипаттамалары
Мүнайкәсіпшілік жабдықтарының іш кі бетінің кор- 
розия үдерістерінің қарқындылығы жөне коррозияның 
қандай да бір ингибиторларының тиімділігі қат мүнайы- 
ның, газының жөне суының химиялық қүрамына, олар- 
дагы химиялық элементтер мен қосылыстардың мөлше- 
ріне айтарлықтай дәрежеде тәуелді болады.
Мүнайда,  суда  жөне  газда  болатын  элементтердің 
көпшілігі коррозия үдерісін қуаттайды.  Мысалы, хлор- 
органикалық қосылыстар түрінде болатын хлор -   100°С- 
ден артық температурада, үңгымаларды жылулық өңдеу- 
де забой маңы аймақта түз қышқылы түзілгенде үңғыма 
жабдықтарының қарқынды коррозиясының көзі болып 
табылады.  Алайда,  күкіртті  және  оттекті  қосылыстар 
мөлшері көп қат сүйықтықтарының коррозиялық актив- 
тіліктері  жоғары   болады.  К үкіртті  қосы лы старды ң 
ішінде күкіртсутек пен меркаптандардың агрессивтілігі 
жоғары болады да, ал сульфидтер, дисульфидтер, поли- 
сульфидтер, тиофандар мен тиофендер активті емес зат- 
тарға жатады.
Күкіртсутектік коррозия. Қат өнімінде күкіртсутектің 
түзілуі сульфаттотықсыздандырғыш бактериялар (СТБ) 
деп  аталатын  бактериялардың тірш ілік  әрекеттерінің 
нөтижесінде болады. Бүл бактериялар сулы ортада суль- 
фаттар бар кездеғана болады. Сусыз ортада, мысалы, таза 
мүнайда СТБ дамымайды.
Сульфаттардың сульфидтерге СТБ қатысында тотық- 
сыздануы, кейде оны биогендік сульфат редукңиясы деп 
те атайды, мына сүлба бойынша жүреді:
4
Н2 + 8 0 / '  
С-Б~ >8 г~ + АН20.
Өлшемдері 0,1-3 мкм больга келетін СТБ дамуы үшін 
оңтайлы жағдайлар: температура шамамен 30-40°С және 
әлсіз минералданған сульфатты бейтарап орта. Қат суы- 
ның  микроорганизмдермен  ластануы  сульфаттар  мен

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: