Мансұр хамит (фото) Елбасы әдеттегідей Тәуелсіздік
– Ұлт тарихындағы ақтаңдақ
жүктеу/скачать 10,5 Mb. Pdf көрінісі
|
– Ұлт тарихындағы ақтаңдақ беттерді толық зерттемейінше, Тәуелсіздік ұғымын жете түсіне алмаймыз деген пікірмен келісесіз бе? – Қазір зерттелмей қалған ақтаңдақтар мүлде жоқ. Алаштықтарды да, ашаршы- лық ты да жан-жақты жазып жатырмыз. Бірақ «қалай зерттелді?» деген сауалға келсек, біршама мәселеге кез боламыз. Еуроцентристік көзқарастағы еңбектерді талғамсыз пайдалану, ғылыми еңбек жа- зуда ұлт мүддесін ескермеу сияқты мәсе- лелер өз өзектілігін жоймады. Ежелгі және орта ғасыр дәуірлерін тереңдете зерттеуді қажет етеді. Бұл дәуірлердің деректерінің басым көпшілігі қазақ тіліне аударылып бітті. Енді осы деректерді пайдаланып, қозғалмай отырып жазатын адамдар ке- рек. Ал мұнымен айналысқысы келетін- дердің мәселесі не? Ең әулелі – бұларға ешкім материалдық қолдау көрсетпеуде. Талантты ғалымдар әлі де болса ойдағыдай бағаланбайды. Білім және ғылым минист р- лігі тарапынан жеке гранттар бөлінуде. Бі- рақ онда ғалымға емес, тақырыпқа қарап грант белгіленеді. Ғылыми жобаны басқа- ратын ғалымның шамасы неге келетіндігін тексермейді, тек тақырыптың қызықтылы- ғына ғана мән беріледі. Тақырып өзекті де болуы мүмкін, бірақ шала ғалымдар еш- нәр се бітірмейді. Тақырыптан бұрын адам факторы бірінші орында тұруы қажет. Сонда ғана дұрыс зерттеулер жасалады. – Тәуелсіздігімізге нұқсан келтіретін факторлардан түгел арылып отырмыз ба? – Қазақстанның геосаяси орналасуы кезінде ұлтымызға ауыртпалықтар әкелгені мәлім. Дегенмен, бүгінгі таңда бұл керісін- ше, біздің ұпайымызды арттыра түсетін фактор. Өйткені Қытай мен Ресей өзара бәсекелес державалар. Олардың өзара бәсекелестігі Қазақстан үшін тиімді. Екі алып елдің ортасында бейбітшілікті ту еткен мемлекетімізге ешқандай қауіп жоқ. Қазір Қазақ елі Түркиямен де жақсы қа- рым-қатынаста. Қазақстанның жылдан- жылға нығайып келе жатқан сыртқы сая- саты Тәуелсіздігімізге ешқандай қауіп жоқ екендігін айқындай түседі.
– Қазір Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ- дың тарих факультетіндегі мен басқарып отырған кафедра ұжымы «Қазақстан тари- хы» оқулығын жаңаша жазуды қолға алып жатыр. Көне дәуірден бері қарай тарихи шындықты жазбақпыз. Шоқан Уәлиханов атындағы тарих және этнология институты «Қазақстан тарихының» 20 томдығын жазу үстінде. Бірақ менің қорқатыным – ежелгі және орта ғасырды зерттеген аза- мат тар орыстар аударған тарихи деректер- мен жұмыс істейді. Олар еуроцентристік ұстанымдағы ғалымдардың ғылыми еңбектерін басшылыққа алады. Тіпті атақты Бартольдтың өзі еуроцентристік көзқараста болған. Бұлардың еңбектерін сын көзбен қарап, өте мұқият пайдала- нуымыз керек. Жоғарыда қытайлық қан- дас тарымыз көне жылнамаларды түпнұсқа дереккөзден аударып жатқанын айттым. Бізге сондай парсы, араб, қытай, грек тілдеріндегі түпнұсқа құжаттарды тікелей қазақ тіліне аударылған деректерді пайда- лану қажет. Орысша оқып, орысша жаза- тын біздің тарихшыларымыз бар. Олар кеңестік жүйедегі психологиядан әлі арыла алған жоқ. Осындай жағдайда біздің тарихымыз тартысты, еуроцентризмнен арылмаған сипат алуда. Оқулықты көрін- ген тарихшы жаза алмайды, тарихты түсінікті тілмен түсіндіре алатын тарихшы жазады. Қазақы танымдағы, әдеби тілі жатық, ұғынықты әрі көркем ойлай алатын адамдарға оқулық жаздыруымыз тиіс. Ондай тарихшылар жоқ емес, бар. Газет- журналдарға тарихи эссе, публицисти ка- лық тарихи мақалалар жазып жүрген тарихшылар жеткілікті. Соларға неге оқулық жаздырмасқа? Оқулық жазуға тапсырыс берілгенде тілді ескермей, тек білімді талап етіп келеміз. Білім мен тіл – құстың қос қанаты тәрізді. Бірінсіз бірінің күні жоқ. Әдеби тілді терең игерген тарих- шыларды дұрыс пайдалана алмай отыр- мыз.
Сұхбаттасқан Арман ӘУБӘКІР АЛАШҚА АЙТАР ДАТЫМ... XXI ғасыр – жаңа технология ғасыры. Компьютерлік технологияларды игеруде іс жүзінде артта қалып келеміз. Әсіресе гуманитарлық саланың компьютерлік технологияны игеруіне жеткілікті дәрежеде мән берілмеген. Бізде тарихшы-информатик мамандығы мүлде дайындалмайды. Мәскеуде бұл жолға қойылған. Тарихшыларды информатик ретінде әзірлеп шығарады. Осы бағытта арнайы зертхана да бар. Бүгінде компьютер көмегімен ғарыштан жеті қат жердің астындағыны көруге болады емес пе? Қазір компьютерді елдің бәрі біледі. Бірақ жаңа ақпараттық технологияны игерген мамандар тапшылығы көзге ұрып тұр. Жаратылыстану салаларында бұл мәселе жақсы жолға қойылған. Ал гуманитарлық салада, оның ішінде тарихта компьютерлік технологияны игеру жағы кенже қалған. Желтоқсан айында Тәуелсіздік күнін ұлттық мереке ретінде той- лайтын елдер көп. Айталық, Бірік- кен Араб Әмірлігінің Тәуелсіздік мерекесі – желтоқсанның 2-сі. 1971 жылы бұл ел Ұлыбритания ықпалынан егемендік алып, феде- ративті мемлекет болып құрылды. Желтоқсанның 6-сында Финляндия Тәуелсіздік күнін тойлайды, бұл мемлекет 1917 жылы кеңестік Ресей- ден азат етілген. Кения Республи- касында 1963 жылдан бері бұл мейрам желтоқсанның 12-сінде тойланады. Бұл – елдің Ұлыбрита- күні. Ал араб әлеміндегі ең кішкен- тай мемлекет Бахрейн Корольдігі Воскресенск, Ижевск, Камень-на-Оби, Кемеров, Киров, Комсомольск-на-Амуре, Котлас, Крас- ноярск, Лесной, Минусинск, Пенза, Пермь, Саранск, Снежинск, Сокол, Сургут, Сыктывкар, Тамбов, Ульяновск, Уфа, Ханты-Мансийск және Лихославль қалалары қала күнін атап өтеді. Қазақстан Республикасымен бір күнде, яғни желтоқсанның 16-сын- да Тәуелсіздік күнін мерекелейді. Бұл күн – бахрейндіктер үшін Ұлыбритания протектораты дең- гейінен ресми түрде мемлекет мәр- тебесіне ие болған немесе олардың өз сөзімен айтқанда, «толық тәуел- сіздікке жеткен күн». Желтоқсан айында біраз ел өзінің мемлекеттік мерекесін атап өтеді: Румынияда 1 желтоқсан – елдің құрылған күні, 8 желтоқсан – Конституция күні, Солтүстік Мариан аралдарында 8 желтоқсан – Конституция күні, Лаоста – 12 желтоқсанда және Ни- герде 18 желтоқсанда – Республика күні.
– Мен үшін Тәуел- сіздіктің құндылығын арттыра түсер қас- иет ті нәрселер өте көп. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін Елбасымыз тәуелсіз елдің шекарасын бе кі тіп алуға күш салды. Кезінде ата-баба ларымыз білектің күшімен, найзаның ұшы мен қорғап қалған жеріміздің әрбір мүйісі біз үшін қымбат болуы керек. Сондықтан ендігі жерде осы жерімізді қорғап, халық санын өсіріп, өз жерімізге өзіміздің ие бо луымыз қажет. Тәуелсіздікті алу қиын бол ғанымен, оны ұстап тұрудың одан да қиын екені сөзсіз. Сондықтан алдағы уақытта тіккен туымыз жығылмай, одан әрі биіктеп, Тәуелсіз еліміздің керегесі кеңейе түссе деп тілеймін. Тәуелсіз елдің санасы тәуелсіз өрендерін тәрбиелеп, ұлтымыздың рухын асқақтата беру ендігі жерде басты мақса- тымыз болуы керек. Қайыркен ҚҰНАПИНА, тарих ғылымының кандидаты, әдіскер- ұстаз: – Мен үшін Тәуел- сіздіктің құндылығы – ана тіліміздің қа- натын кең жайып келе жатқанында. Бүгінде қарадомалақ қазақ балаларының бір-бірімен қазақша амандасып, қазақша сөйлесіп жатқанын көрген сайын қуана- мын. Сондықтан ана тіліміз одан әрі да- мып, қазақ тілінің мәртебесі көтеріле түссе екен. Сондай-ақ бүгінгі таңда ханымыз бен батырлары мызды ұрпағымыздың танып жатқаны қуантады. Әлі есімде, телеарнада сұхбат алып жатқан журналист қазақ жастарының бірінен: «Абылай хан деген кім?» – деп сұрады. Сонда оның «білмей- мін, І Петрдің патша болғанын білемін» деп жауап бер генін естігенде ел ретінде құрып бара жа тыр мыз-ау деп қорық- қанмын. Бір кездері қазақ деген ұлтты, хан, батырларымен қосып ұмыттыру саясаты жүргені белгілі. Ал бүгінде тарихымызды жаңғыртып, қазақ ұлтының сақталуына септігі тиген бабаларымыздың ескерт- кіштері бой көте ріп жатыр. Ең бастысы, Тәуелсіздік қазақ ұлтының намысын оятты. Мен тіліміз бен ата-бабаларымыздың жаңғырып жатқа ны на қуанамын. №2 №2 2 23 (
(90 90 5) 5) 15.12.2012 жыл, сенбі
www.alashainasy.kz e-mail: info@alashainasy.kz y y РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ Талас ОМАРБЕКОВ, тарих ғылымының докторы, профессор: Желтоқсан айында әлемнің қандай мемлекеттері Қазақстанмен бірге Тәуелсіздік күнін тойлайды? Бізбен бірге 16 желтоқсан күні ең ма ма ңы ңы зд зд ы ы мемлекеттік мерекені а а та та п п өт өт ет ет ін ін х х ал л ық ық та та р р ба ба р р ма м ? Нұ Нұрқ рқ ан ан ат ат , , Се Семе ме й қаласы Көрші Ресейде Тәуелсіздік күнін елдің егемендігі туралы дек ла рацияның қабылданған күні және елдің тұңғыш Президентінің сайланған күні, сонымен бірге Мәскеу қаласының туған күні дейді. Тә ә уе уе лс л із із ді ді к к кү кү ні ні н ос осы ы да да та та ла ла рғ р а әдейі орайластырған ба ба ? ? Самал ӘШІМ М ХА ХАН Н, А Аст ст ан ана а қа қала ла сы сы Ресей Федерациясында Тәуел сіздік күні маусымның 12-сін де тойланады. Бірақ «Тәуел- сіздік күні» деген – халық берген атау. Ресми түрде мереке «Ресей күні» деп аталады. 1990 жы жы
лы б б ұл л к к үн үн і і Ре Ре се се й Кеңестік Федеративтік Со Соци циал ал ис ис ті тік к Ре Рес
с пу публ бл ик ик ас а ының Егемендік туралы декларациясы қабылданған. Ресей Федерация- сының тұңғыш Президенті Борис Ельцин 1992 жылы бұл мейрамды «Ресей күні» деп атауды ұсынды. 1991 жылы тұңғыш Президент сай лауы да осы күні өткен. 90-жыл дары бұл мерекені көпшілік құптамаған, олардың пікірінше, бұл КСРО-ның құлауын тездеткен оқиғамен байла- ны ны ст т ы ы жә жә не не м м ұн ұн да да й й пі пі кі кі р р ел ел а а расында әлі де бар ек ек ен ен . 12 12 м мау ау сы сы м м М Мәс әс ке ке у у қа қала
ла сы күні емес, Ресей астанасының туған күні қыркүйектің алғашқы сенбісінде тойланады. Дегенмен маусымның 12-сі күні Ресейдің Бутурлиновка, Новгород, ДАТ!
САУАЛНАМА Сұ Сұ лтанәлі БА БА ЛҒ ЛҒ АБ АБАЕ АЕ В, В, жазушы-драматург: – Мен 80-жыл- дардың аяғында «Қазақ әдебиеті» га- зетіне циклді топтама мақала жаздым. Он- да мен қазақ ұлты- ның тіл мәселесі, рухани-мәдени мә селесі, моральдық тұрғыда азғындап, ішкілікке салынып, діннен безініп бара жатқанына алаңдап жа жа
зд ым ым . . Дә Дә л л ос осы ы жа жағд ғдай сақталып тұра бе бе
е, қ аз ақ д ег ен ұ лт тың құрып кетуі әбден мүмкін екенін айттым. Шыны керек, ол жылдар ұлтымыз сынға түскен өте қиын жылдар еді. Сол кездері тіпті маған біреулер «сен неге қазақ деген ұлт құрып бара жатыр деген мақала жаздың» деп ренжіді. Бірақ ол кезд д е
шы нд нд ығ ығ ы ы со со л ед ед і. і.
Иншалла, бүгінде с ол ол к кез ез де дегі гі к
күд үдіг
іг ім м ні ні ң ң бәрі сейілді. Ең алдымен, мен үшін Тәуелсіз діктің құнды лығы – қазақ халқы- ның ұлт ретінде жойы лудан сақталып қалуын да. Тәуелсіздіктің жемісін біз бү бү
гі нд нд е е кө кө рі рі п п жа жа ты ты рм рм ыз ы . Тіліміз, дініміз, ді ді
л мі мі з з қа қа йт йт ар ар ыл ылды
ды. Ра Рас, с, қазір де ел ретін- де азды-көпті мәселе леріміз бар. Бірақ ұлт ретінде сақталып қалып, үлкен сыннан өткеннен кейін ендігі қиындықтар бізге қорқынышты еместей көрінеді.
– Мен әуелі «Тәуелсіздіктің өзі қайдан келді?» деген сауалға жауап бере кетсем. Терең тарихты сақ, ғұн, үйсін тайпалық одақтарынан бастауға толық негіз бар. Қытай
й жы жы лн лн ам ам ал ал ар а ын ын да да с с ақ ақ, , ғұ
ғ н, н үйсін тайп
п ал алық ық о о да дақт
қтар ар ын ын ың ың ө ө за за ра ра т т ығ ығ ыз қа-
рым-қатынаста аралас-құралас болған- дық тары жазылады, өзара туыстықтары айтылады. Геродоттың жазбалары бойын- ша сақтардың атауы да баскиімге байла- нысты шыққан. Біздің өңірді мекендеген са са қт қт ар ар ды тигрохауд, яғни шош ш ақ
б б өр өр ік к ті т
са са қт қт ар ар деген. Ата-бабаларымы мы з з тү тү рк ркі і дәуірінде ұлы қағанаттар құрды, «түрік» этнонимін айналымға енгізді. «Түрік» эт- но нимі қытай жылнамаларында «дулыға» деген мағынаны береді. Алтай тауы алыс- тан қа
ра ра ға а нд н а дулығаға ға ұқсағандықтан, Ашин ин а а әу әу ле ле т ті б бас ас та таға ғ н н тү тү рі рі кт кт ер ер д деп еп аталып
кетіпт і і. Б Б атыс Т
Т үр і ік қағанатында он оқ тай- пасы биледі. Оның ішінде, он оқтан қазақ жерін билеген бес түрік дулу шығады. Дулу дегеніміз де – дулыға. «Дос басқа, дұшпан аяққа қарайды» деген халқымыз баскиімді ер ер ек ек ше ш құрметтейді. Осының өзі-а а қ
қа қа за за қ қ ме ме мл мл е екеттігінің бастауы сонау у са са қ, қ ғ
ғ ұн ұн , , үйсіндерден басталатынын дәлелдеп тұрған жоқ па? «Түрік» атауының айналым- ға енуі V ғасырдан басталады. Осы түріктер өзеріне қырық мың үй теле тайпасын, одан кейін аварларды талқандап, шығысқа қара а
й қа қа на на ты ты н н жа жа яд д ы. ы. Т Т үр үр ік к те те р р Орхон
бойы ы на на о орн рнығ ығ ып ып , Тү
ү рі рік к қа қа ға ға на на ты ты деген ұлы мемлекет қалыптастырады. Әрі қарай, қазақ жерінде Батыс Түрік қағанаты, Түр- кеш, Қарлұқ, Қарахан, Қарақытай қағанат- тары бірінен кейін бірі патшалық құрды. Бұл Шыңғыс хан дәуіріне дейін жа а лғ л ас с ты. Шы Шы ңғ ңғ ыс хан түркілердің билік к ж жүй үй ес ес ін не
е көп өзгеріс енгізбестен, үш бала сына осы
аймақты бөліп берді. Еуразия аймағында «Алтын орда» деген атпен белгілі мемлекет, шын мәнінде, кеңейтілген қыпшақ ханды- ғы болатын. Онымен қоса, осы аймақта Көк ор р
да , Ақ
Ақ орд
рд а де
д ген
н ме ме млекеттер бол- ды.
Ақ Ақ о
о рд рд а а ха
ха ны ны О О рд рд а а Еж Ежен
ен ні ні ң ң ұр ұр па п ғынан тараған сұлтандардың үрім-бұтақтары Қазақ хандығының билік тізгінін ұстады. Қазақ хандығы орыстарға бодан болған XVIII ғасырға дейін өзінің тәуелсіздігін сақтады. Бұл мемлекеттердің атауы әртүрлі бо бо
л а а да, көшпелілердің өрке ке ни ни ет т ін і е, е,
мә мәде
де н ниетіне, дәстүр-салтына, о рт ртақ
ақ т тіл ілін ін е е,
этникалық біртұтастығына негізделген түбі бір ел еді. жүктеу/скачать 10,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|