Мазмұндамалар жинағЫ Құрастырған: Исмадиярова Гүлшахар Бердиярқызы Алматы 2012
жүктеу/скачать 397,5 Kb.
|
Мазмұндамалар жинағы 5-9 сынып
| МАҚТАЛЫ АУЫЛДА
Мақта алқабы. О шеті мен бұ шеті үлпілдеген ақ мақтамен көмкерілген. Комбайндар ақ ұлпаны үлкен қорабына қардай боратып, жинауда. Алқаптың арғы басына жеткенде, қорап іші мақтаға лық толады. Әп–сәтте-ақ мақта өнімі тіркемелерге толтырылды. Мақтаны тиеген тракторлар зауытқа қарай бет түзейді. Қым-қуыт мақта теріміне Жарасбек қызыға қарады. Комбайндар өнімді тоқтаусыз жинауда. Комбайннан тіркемелерге мақта төгілген кезде бірлі-жарым ақ ұлпалар топыраққа түсіп те жатты. Мұны байқаған Жарасбек шаң басты болған ақ мақталарды жерде қалдырмастан, тере бастады. Түске дейін бір қап көлеміндей мақтаны топырақ арасынан ажыратты. Комбайншы жігіттер «жарайсың, жігітім» дегендей, Жарасбекке қарап, қуана күлімсірейді. Түс болысымен, комбайншы жігіттер Жарасбекті ортаға алып тамаққа шақырды. – Көп еңбек еттің. Қарның да ашып қалған болар, – деді бірі. – Жарайсың. Жұмыстан жалыққан жоқсың. Күні ертең жақсы азамат болып өсетіндігіңе күмән жоқ, –деді екіншісі сөзінің мәнді екенін аңғарта. Жарасбек жасы үлкен ағалармен бірге тамақтанды. Соңыра бір қап мақтаны тіркеме үстіне көтерді. Әжептеуір салмақты екен, төгіп болғанша, маңдайынан тер шып-шып шықты. Күн ыстығы басылған. Комбайншы жігіттердің жүзі қызылшырайланып, тотыққан. Шаршағандықтары сезілмейді, мақта жинау науқанына әбден үйренгендей. Жарасбек те бөлекше мінез танытқан жоқ. Жерге төгілген ақ мақтаны аяғандай, демде-ақ қапқа салады. «Жарасбек бар жерде өсірілген өнім жерде қалмайды» деп комбайншы жігіттер көңілін көтеріп қояды. Шын көңілден шыққан сөз екендігіне Жарасбек мәз-мейрам. Өз қолғабысын тигізгеніне қуанышты пейіл танытқандай, ашық-жарқын қимылдайды. Өнімнің ысырапсыз жиналғанына комбайншылар да, Жарасбек те дән риза. Мақталы ауылдың ақ тауы да бірте-бірте биіктеп барады. (230 сөз)
Мақта алқабы Еңбекқор Жарасбек Маңдайдан шыққан тер Шын көңілден шыққан сөз Мақталы ауылдың ақ тауы Тірек сөздер: ақ ұлпа, тіркеме, мақта жинау науқаны. ӘҢГЕЛЕК Кеше ғана екі құлақтанып тұрған, кішкентай жүйектің жағасындағы көбелек қанаттас әңгелек жапырақтары, бүгінде мұрт шығарып көсіліп жатыр. Анау күні атасы: – Досжан, пәлекті аралама, піскен күні домалап, жүйектің ортасына өзі-ақ түседі, – деген соң жүйектің ортасына көз салуды шығарды. Осы бір немересі дегенде сары шалдың көңілі өзгеше еді. Өзі де тентек емес. Досжан бақша ішіне оны-мұны шұқылап бара жатса, сақалын қолымен сипай, күлімсірегеннен басқа рай танытпайтын. Досжан бүгінде кеш түсе көрген-білгенін әңгімелей отырды. – Мен сізге бір қызық айтып берейін бе, ата, – деді. – О, не нәрсе. Атасы құлағын түре, малдасын құра қалды. – Әңгелекті тез пісіретін әдісті үйрендім. Атасы үндемеді. – Көк әңгелектің мойнынан бір-екі рет бұрап қойса, білесіз бе, ата, екі күнде сап-сары болады. – Оны қайдан білдің? – Серіктің баласы айтты. «Әңгелекті баяғыдан бері жеп жатырмыз, ал қауындарды бұрап, төңкеріп қойдық» дейді, тамсанып айтты. – Мен де анау күні алты әңгелекті сөйтіп қойдым. – Не дейді, жаным-ау... – Кеше ұмытып кетіппін, айтам деп. Ертең пісетін шығар, ата, – деп атасының аузына қарады. – Ертең аралап көреміз. Ұйықтай ғой. Енді бірер күндерден соң, қарттың қауындары жаппай торлай бастады. Толысқан қауындардың пісетін мезгілі де жеткен еді бұл күндерде. Домалақ әңгелектерді таңғы салқынмен жинап жүрген қарт Досжанға: – Қауынды бұрап жүрген жоқсың ба? – деп қулана күліп қойды. – Жоқ, ата. Қарт немересіне түйнек сабағын бұраудың зиян екендігін түсіндірген еді. –Түсіндім, – деген болатын сонда. Енді мына немересінің сөзіне қарт көңілі баладай разы еді. – Е-е, осылай де, құлыным, – деп немересінің жел үрлеген кекілін сипай қойды... (229 сөз) Мазмұндау жоспары: Достар мен атасы Үйренген әдіс Достардың қателігі Ата өнегесі Тірек сөздер: пәлек, түйнек, екі құлақтанып, жүйектің жағасы, мұрт шығару
Ілиястың атасы ерте піскен әңгелекті, сабағынан үзілген сары қауынның екеуін таңдап алды. Иығына тастай салған шыт орамалды жерге жазып, қауындарды рет-ретімен жайғастырды. Содан соң қауындарды көтеріп, үйге қарай жүрді. Қияр өскен атызға көз салды. Көк қиярлар шыққа жалт-жұлт етіп, әр-әр жерде сөлін сыртқа ұрып, баданадай томпайып жатыр. «Қиярдың уақыты өтті». Бұл Ілиястың атасының ойы. Кеше ғана, «Ата, қияр қашан піседі?» деп өбектеп жүрген немересі бүгінде қиярға онша қарамайды. «Помидор жегім келеді» деп жүргені де тап кеше ғана. Бүгінде помидорға да тәбеті шамалы. «Қауын тезірек піссе екен. Ата, әңгелек пісейін деп қалыпты» деген сөзі атасының құлағынан дәл қазір де кетер емес. Ілиястың атасы қауындарды көтеріп үйге келді. Ілияс төсегінен тұрып, беті-қолын жуып үлгеріпті. Атасының әкелген қауындарын көріп, шаттана қуанды. – Атам менің диқан, – деді көңілденіп. – Ә, балам, қауынды жеуге сенің де қақың бар. Қауын арасынан оталған шөпті ала сиырға апарып бердің шауып жүріп. Қауын жүйегі суға толғанда құлағын жабуға топырақ тасыдың ерінбей. Бұл – үлкен қолғабыс! Ілиястың атасы жаз кезінде көкөністі беймарал жеп, бойы өсіп келе жатқан немересіне ықыластана қарап: Көкөніс байлық – үш айлық, Үш айдан соң шошайдық, – деп өлеңдете сөйлейді. – Же, балам. Қазір көкөністі мейірлене жейтін кез. Енді бірер күндерден соң жүзім де піседі. Бәрінің де орны бар. Көкөніс – бойға қуат. Жазға еш уақыт жетпейді деуіміздің сыры да осында, – деп атасы қауынды әдемілеп тілгілеп жатты. Жаз мезгілінде атасының бақшасынан бірінің ізін бірі суытпай шығып жатқан қияр, помидор, қауыннан қажетінше дәм татып жатқанына Ілияс әбден риза. (250 сөз)
Ілиястың атасы Шаттанған немере Немересіне деген ықылас Ілиястың риза болуы Тірек сөздер: помидор, әңгелек, баданадай. жүктеу/скачать 397,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|