Мазмұны І. Кіріспе Ш. Айтматов шығармашылығы 2 ІІ. Негізгі бөлім
«Жанпида» романындағы мораль, дін мәселелері
жүктеу/скачать 152 Kb.
|
Дип.-Ш.Айтматов-шығармашылығы 2
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.3. «Жанпида» романындағы апиыншылық мәселесінің көтерілуі.
| 2.2. «Жанпида» романындағы мораль, дін мәселелері
Біз бұдан жазушының романды жазбас бұрын өз міндетін әбден анықтап алғанын көреміз. Мәселен, оның кітабына Мұхаммед пайғамбар азап тартып төртпақталып өлмегені үшін негізгі кейіпкер бола алмайды екен. Оған қарағанда Иса пайғамбардың тарихы арқылы жазушы бүгінгі кісі-қараларға үлгі-өнеге бола аларлық, нұсқалы соз айта алады-мыс. Бұған Мұхаммед пайғамбардың өмірі де, өнегесі де жарамайды-мыс. Оның үстіне мына сөзіне қарағанда, Ш.Айтматов өзінің наным-сенімі тұрғысынан емес, тек қана шығу тегі, қырғыз екендігі жағынан ғана мұсылман үмбетіне жатады, ал шын мәнінде ол құдайға сенбейтін атеист кісі. Қазақша айтқанда, ол екі дінге де жатпайтын битарап жан, бірақ оған исламнан гөрі христшілдік (Иса тортпақталып өлгендіктен!) өте жақын. Бұл жерде де жазушыны бар шынын айтып отыр деуге болмайды. Егер М.Булгаков Иса-Иешуа емес, Мұхаммед туралы жазса немесе С.Рушдидің "Эзәзілдің ән-жыры" дейтін романы орыс тілінде жазыла қалса, сөз жоқ, Ш.Айтматов 180°-қа айналып шыға келер еді. Бұл жердегі гәп жазушының әлдеқашан-ақ "кітабилыққа" ұрынып, тың, тосын тақырып таба алмай, бұрыннан бар жәйтті "шаң-тозаңын" қағып, тағы да бір "жаңалап" алсам, көрсетсем деген талабында ғана. Егер де ол бүгіндері жаппай христ дініне кіріп, шіркеуде қосылып ән салып жатқан қырғыз халқы туралы жазса, бұлайша күдік келтірмеуге де болар еді. Бірақ ол дьяконның баласы туралы кітап жазып отыр. Және де оны көптен бері "ұлттар мен ұлыстардың" мекен-жайына, бақ-талайын сынарлық "лабораториясына" айналған қасқа қазақтың кең даласына әкеп "сынап байқайды". 2.3. «Жанпида» романындағы апиыншылық мәселесінің көтерілуі. Бұл романда жазушы тағы да көнігі жорналшының қалт жібермес, сол кезде елді толғанта бастаған апиыншылық ("Литгазетада" ол туралы мақала шыққан, Ш.Айтматов өзіне содан ой түскенін, Шуға барғанын айтады, - Б.А.) дейтін мәселені көтеріп, тағы да жарқ ете түсті. Аты тағы да аңызға айналды да кетті. Мәселе бұл жерде сол тамырын тереңге жіберген тақырыпты жазушының қалай көркемдеп игермегенінде жатыр. Бұл жағынан келгенде Ш.Айтматов үлкен тақырыпты оң жамбасына ала алмады. Шын мәнінде, Бұл жерде де Ш.Айтматовтың шын мәніндегі романшы еместігі, романдандырып ойлай алмайтындығы (романное мышление жоқ!), бар-жоғы әңгімеші, хикаяшы ғана екендігі тағы да анық көзге түседі. Мұндай жағдай басқа әдебиеттерде де болған. Мәселен, А.Чехов роман жазам деп қаншама рет талап қылды, бірақ жаза алмады. Одан ол еш ұтылған жоқ. Ал Ш.Айтматов өзіндегі қабілеттің табиғатын ескермей, таудан құлаған сан-салады жылғалардың басын бір жерге қосып, кейінінен үлкен бір өзенге айналдырып жібере алар мүмкіндігінің жоқтығына қарамастан, өзін қолдан жасалған бөгетплотина сезіне берді. Бірақ екпіні қатты ағынды су әлгі бөгеттің бытшытын шығарып, бет-бетіне бытырай ақты. Оның ақыры... "Бас кеспекке", "Кассандраға" алып келді. Бұл жерде айта кетерлік жәйт, Бірақ...
Әлі күнге дейін айтматовтануда әдеби-көркем сын мен оқырмандар ойы байыздап, бір тоқтамға келіп, бір арнада тоғысқан жоқ. Көпшілік жағы көкке көтере мақтап, марапаттаса, екінші бірен-сараң жағы тырнақ астынан кір іздеп, жақтан – барды теріп, мүлт кеткен тұстарды тізуге бар. Бірақ, жазушы шығармалары қай талап пен талған тұрғысынан келсек те, ешкімді ешқашан немқұрайды қалдырмайды. Соның бір айғағы басылым көргеніне біраз уақыт өтсе де «Жан пида» төңірегіндегі айтыстың әзірге дейін бәсеңсімей келе жатқандығы болып табылады. Осы орайда бір жайды еске ала кетпеуге болмайды. Қазір бүкіл 285 миллион совет халқының 33 миллионы ауыл шаруашылығымен айналысқанның өзінде еліміз сырттан алтынға балап астық, ет сатып алса, АҚШ-тың 23 миллион фермері 245 миллион отандастарын асыран қана қоймай, тірнектеп жиған өнімдерін шет елдерге де шығарады. «Мен олардың (яғни адамдардың – А.Н.) қасиетті қаһармандығына, қорқынышты сұмдық жек көретіндігіне таң қалып, мерейім тасиды», - дейді бір әңгімесінде Ш.Айтматов. Адам баласы ыстық демі сезіліп тұрған жиырма бірінші ғасырдың беймәлім есігін қандай жүзбен ашады? жүктеу/скачать 152 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|