6. Қатты және жұмсақ таңдай құрылымы 6.1 Қатты және жұмсақ таңдай анатомиясы және функциясы Таңдай – ауыз қуысының жоғарғы қабырғасын түзеді.Екі бөліктен,сүйек тінінен құралған қатты таңдай және жұмсақ таңдайдан тұрады.Шырышты қабығы барлық таңдайды жауып,қатты таңдаймен тығыз бітісіп артынан жұмсақ таңдайға жалғасса,екі жағынан жоғарғы жақсүйектің ұяшықтарына өтіп қызылиек түзеді. Таңдай ауыз қуысының бөлігі ретінде жіктеледі және ас қорыту жүйесіне жатады, ол екі формацияның сүйектері мен тіндерінің жиынтығы - қатты және жұмсақ таңдай. Алдыңғы бөлігі қатты таңдай деп аталады, ол жалпы көлемнің үштен екісін алады, артқы бөлігі, жұмсақ таңдай, қалған үштен бірін құрайды.
Қатты таңдай - бұл бас сүйегінің екі қуысын - мұрын және ауыз қуысын бөлетін сүйек формациясы. Ауыз қуысы үшін қатты таңдай төбе, ал мұрын қуысы үшін негіз болып табылады. Жоғарғы жақтың таңдай өсінділері оның алдыңғы бөлігін, ал таңдай сүйектерінің көлденең тақталары артқы бөлігін құрайды. Ең көп таралған - күмбез тәрізді пішін. Қисықтық дәрежесі жасына қарай өзгереді. Сәби кезінде күмбезі тегіс дерлік, есейген кезде оның тіктігі күшейе түседі, ал қартайған кезде иілісі қайтадан төмендейді.
Жұмсақ таңдай жұтқыншақты ауыз қуысынан бөлетін шырышты қабаттың қатпарына ұқсайды. Демалыс кезінде ол тігінен дерлік еркін ілінеді, ал тамақ ішу кезінде ол жұтыну күштеріне жауап ретінде үнемі көтеріліп, жұтқыншақтың жоғарғы бөлігін бітеп тастайды. Қатпар негізінен сіңірлер мен бұлшықеттердің байламдарынан тұрады.
6.2. Қатты және жұмсақ таңдай бұзылысы Таңдай жырығы эмбриональды даму кезінде таңдайдың екі жартысының немесе жоғарғы жақтың екі өсіндісінің жабылмауы нәтижесінде пайда болатын таңдайдың ортаңғы бөлігіндегі саңылау. Сондай-ақ ісік, инфекциялық процестер немесе физикалық зақымдану нәтижесінде таңдайда пайда болуы мүмкін. Таңдайдың бір бөлігі ғана зақымдалуы мүмкін (мысалы, тек жұмсақ таңдай немесе овула) немесе саңылау бүкіл ұзындығы бойымен созылуы мүмкін, алдыңғы жақ сүйегінің екі жақты жырықтарымен байланысты.
Таңдай жырығын емдеу тек хирургиялық жолмен, оның ішінде реконструкциялық және косметикалық операциялар кешенімен мүмкін. Ауыз қуысының қалыпты анатомиясын қалыптастыру үшін жұмсақ таңдайды ұзартуға, таңдай бұлшықеттерін байланыстыруға және жұтқыншақтың ортаңғы бөлігін тарылтуға бағытталған әдістер қолданылады.