Экспериментті жұмыстың салыстырмалы нәтижесін талдау

2.3 Экспериментті жұмыстың салыстырмалы нәтижесін талдау

Бекітілген уақыт ішінде эксперименттік жұмысты өткізуден кейін, балаларды И.Д.Коненкованың [49,42б.] әдістемесі бойынша қайта тексеру жұмысы жүргізілді.

Мектеп жасына дейінгі ЖТД ІІІ деңгейдегі балалардың сөйлеу әрекетін тексерудің нәтижелері балалның сөйлеу картасына енгізілді, №2 қосымшада

график түрінде көрсетілген.Ал төмендегі кестеде балалардың бақылау эксперментінде алған жалпы балл саны көрсетілген.

Тірек сөздердің көмегімен сөйлем құруға арналған тапсырмаларды орташа деңгейде орындалды. Балалар барлық қателерін байқап, көбісін өздері түзеді, ал қалғандары көмекті қолданды.

Сөздің грамматикалық қатары да өзгеріске ұшырады. Сөзді көпше түрге айналдыруға арналған тапсырмаларды балалар өз беттерінше орындаған. Сөзді септеу, жіктеу қиындық тудырады.

Ал сөзжасам дағдылары жасынан төмен деңгейде қалыптасты. Ал жануардың балаларын, зат есімді кішірейтіп - еркелетіп атауға арналған тапсырмаларды балалар жақсы орындады. Балалардың екеуі қосымша сұрақты қажет етті.

Сюжеттік-рольдік ойындарды өткізу балалардың дыбыстау жағына әсерін тигізген жоқ. Себебі бұл балалардың жеке ерекшеліктеріне байланысты болатын. Сөздің буындық құрылымы аздап бұзылған бұл сөйлемді айту кезінде байқалады. Сөздің буындық құрылымының бұрмалануы, сөздерді алмастыру байқалады.

Балалардың байланыстырып сөйлеу тілінің даму деңгейі айтарлықтай өсті, алайда екі балалның даму көрсеткіші сол күйінде қалды.

Кесте №4

Анықтау және бақылау экспериментінің салыстырмалы көрсеткіштері

Анықтау мен бақылау экспериментіндегі алынған көрсеткіштер арасындағы нәтиже 27,6 % құрады.

Сонымен қатар жалпы тіл дамымаушылығы бар ІІІ деңгейдегі балалардың байланыстырып сөйлеу әрекетін дамытуға арналған сюжеттік-рольдік ойындарды қолданудың тиімділігін анықтауға мүмкіндік туды.

Анықтау экспериментін өткізу барысында балалардың тұлғалық ерекшеліктерін, олардың білім мен дағдыны меңгеру ерекшелігін ескеру керек екендігі анықталды. Сондықтан да баладағы жақсы көрсеткіштерді (зейін, есте сақтау, ойлау) қолдану керек. Бұл баланың сабақты меңгеруіне жақсы көмектеседі. Материалды жеткізудің ең тиімді жолдарын таңдау керек, онда көрнекілік тактильді сезімдерді қосу, мүмкіндігінше дәм сезу анализаторларын қосу керек. Түзету жұмысында мұндай мүмкіндіктерді сюжеттік-рольдік ойындар бере алады.

Эксперименттік жұмыстың алдында әртүрлі мамандар өңдеген әдістемелік нұсқауларды қарап шығу міндеті тұрады. Сонымен қатар балалармен диагностикалау жұмысын жүргізуге арналған әдістемелердің де маңызы зор. Осы тақырып бойынша логопедиялық жұмысқа деген жүйелік көзқарас қана логопедтің кәсіби қортынды жасауына негіз береді. Зерттеу нәтижелеріне сандық - сапалық талдау жасау бір ғана баланың емес, оған қоса барлық топ балаларының көрсеткішетрін анықтауға мүмкіндік береді.

Мұнда жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық іс-әрекет ерекшеліктерін ескеру керек, танымдық белсенділікті тудыратын әр түрлі әдістерді қолданған жөн. Оларға: сюжеттік-рольдік ойындар, жаттығу, көрнекі материал (суреттер, ойыншықтар) жатады.

Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардыбастапқы диагностикалау нәтижелерін талдай отырып, олардың байланыстырып сөйлеу әрекетінің қалыптыдан төмен екендігі байқалады. Кейбір тапсырмаларды орындау балалрда қиындық тудырған, сөзжасам дағдыларды жеткілікті деңгейде қалыптаспаған, алайда артикуляциялық аппаратында ешқандай ақаулық болмаған. Дыбыс айту бұзылыстарының ішінде ызың, ысқырық,сенсорлы дыбыстарды атауға болады.

Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгіІІІ деңгейдегі балалардың сөйлеу әрекетінің даму мәселесі бойынша белгілі бір теориялық және практикалық ақпараттарды ала отырып, сонымен бірге анықтау эксперментінің нәтижесі мен сюжеттік-рольдік ойындардың әдістемесіне негізделе отырып, біз өзіміз құраған сюжеттік-рольдік ойындар жүйесін зерттеу жұмысында қолдануға болатынына көз жеткіздік.

Тәжірибелік - эксперименттік жұмыстың қалыптастырушы кезеңінде зерттеу тақырыбыма байланысты мектепалды даярлық топтармен жұмыс істейтін болғандықтан, сол жас ерекшелігіне қарай балалардың мақсат – мүдделерімен, байланыстырып сөйлеу дағдыларды дамытатын сюжеттік - рөлдік ойындар мен сабақтар жүргізілді. Бұл сюжеттік - рөлдік ойындар мен сабақтар «Эксперименталды» тобына жүргізілді. Сонымен «Эксперименталды» тобында байланыстырып сөйлеуін дамыту мақсатында сюжеттік - рөлдік ойындар мен сабақ үлгісі жасалынды.

«Емхана. Аурухана» сюжетті - рөлдік ойынының технологиялық картасы

Мақсаты: Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардың ойын сюжетіне байланысты бірнеше топшаларға бөліну, ойындабайланыстырып сөйлеуін қалыптастыру. Ойында қоршаған ортадан алған білімдерін, әлеуметтік медицинаның маңызын көрсете білу.

Медициналық жұмыскерлердің жұмысына деген құрмет көрсетуге, қоршаған ортада өз-өзін ұстай білу ережелерін және байланыстырып сөйлеуін қалыптастыру.

Дүкен

Мақсаты: Балаларды р-л, с-ш дыбыстарын ажыратуға үйрету.

Көлденеңінен 3 бөлікке бөлінген үлкен қағаз берілген. Әр бөлік шаршыға бөлінген, шаршыларда киімдер мен ыдыс-аяқтар бейнеленген. Бастапқы 2 бөлікте-киімдер болса, үшіншісінде-ыдыстар. Барлық заттардың атауында с, ш, р, л дыбыстары кездеседі.

Сөйлемде 2 дыбыс бар, яғни с-р немесе р-ш, екі вариантта берілген. ( екі жемпір, екі қант салғыш және т.б) болады. Суреттер астында торшалар салынған (ойынға қатысушылар сол торшаға ақша салады).

1.Ақшалар-қағаздан жасалған қима қағаздар. Оларда с, ш, р, л әріптері бейнеленген. Әрбір әріп 6 экземплярдан ( данадан) болуы тиіс. С тиынына - сүзбе, сағыз, сызғыш, сөмке, сәбіз, ал Ш тиынына - шар, қарындаш, сызғыш, Р тиынына - радио, компьютер, көзілдірік және т.б сатып алады.

Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардың ойын сюжетіне байланысты бірнеше топшаларға бөліну, ойында байланыстырып сөйлеуін қалыптастыру.

Мамандық түрлері жайлы ұғынады. Сюжетті-рөлдік ойындарын ойнауды түсінеді. Суретпен жұмыс жасау қолданады.

«Құрылыс» сюжетті - рөлдік ойынының технологиялық картасы

Мақсаты: Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балаларды рөлдерге бөліп, сол рөл бойынша әрекет жасауға үйрету, көрнекілікті, құрылыс материалдарын, құрастыруды сюжетке сай қолданып байланыстырып сөйлеуін қалыптаструға әрекет жасау. Ойында қоғамдық өмірден алған білімін көрсете біліп, шығармашылық ойлау мен тілін дамыту.

Жағдаят	Көрнекіліктер	Тәрбиешінің қызметі	Балалардың іс – әрекеті
Құрылыс объектісін таңдау; құрылыс материалдарын таңдап, құрылыс алаңына жеткізу; құрылыс дизайны; объектіні тапсыру.	Құрылыс жоспары; әр – түрлі құрылыс материалдары; құрал – жабдықтар; жұмыс киімі; құрылыс техникасы; материалдар үлгілері; дизайн бойынша журналдар.	Құрылыс басшысы рөлінде жұмысты ұйымдастырып, жұмыскерлерді қадағалайды, дау - жанжалды жояды. Керекті құрылыс материалдарына тапсырыс береді. Тапсырыс беруші, дизайнермен кездесіп прорабқа тапсырма береді.	Тапсырыс берушілер құрылыс фирмасына құрылысқа тапсырыс береді, құрылыс жасалатын жергілікті жерді жариялайды, тапсырыс алып, алғысын білдіреді. Дизайнер журнал бойынша құрылыс үшін объектіні таңдауына ұсыныс жасайды,тапсырыс берушімен құрылыс жоспарын талқылайды. Сюжет бойынша прораб құрылыс материалын таңдап, құрылысшыларда жеткілікті материалын болуын қамтамасыз етіп құрылысты басқарады. Жүк тасушылар жүкті жеткізіп, жұмысшылар қарастырады оларға машиналар көмектеседі.

1.Ұйымдастыру жұмысы:

Көркем әдебиетті оқып беру. Ә.Мұқанов «Құрылысшы» өлеңі

Зәулім мектеп алаңы,

Көркем үйлі қаланы,

Балалардың бақшасын

Құрылысшылар салады.

Мәрмәртасты діңгекті,

Театрды көрнекті

Әсем ою, өрнекті

Құрылысшылар салады.

2.Өнімді іс-әрекет:

«Құрылысшылар» альбомын дайындау

Өткелді, көлік жолын құрылыс материалынан құру

3.Балалармен әңгімелесу:

-Құрылысшы мамандары: тасшы, қалаушы, краншы, сырлаушы, жүргізуші. Немен айналысады, қандай көлікті пайдаланады;

-Кім үйді қалайды, қандай құрылысшы мамандарын білесің?

4.Дидактикалық ойындар:

-«Гараж тұрғызайық»

-«Ферма»

5.Ата - аналармен жұмыс:

Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардың құрылысшылар туралы ойын сюжетіне байланысты бірнеше топшаларға бөліну, ойында байланыстырып сөйлеуін қалыптастыру.

Мамандық түрлері жайлы ұғынады. Сюжетті-рөлдік ойындарын ойнауды түсінеді. Суретпен жұмыс жасау қолданады.

Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардыңбайланыстырып сөйлеу дағдыларын дамытудағы сюжеттік ойын нәтижесі:

- Байланыстырып сөйлеуін дамытады;

- Сөйлемді толық айтуды үйренеді;

-Мәдени – қарапайым еңбек дағдыларын меңгереді;

- Қоршаған орта туралы түсінігі кеңейеді;

- Ұялшақтықтан арылады;

- Қабілеттерін көрсете алады;

- Шыдамдылығы артады;

- Еркін сөзді дұрыс айтып, сөйлей алады;

- Сөйлемді толық айтуды үйренеді;

- Бастаған істі аяқтауды үйренеді;

- Ретсіз жылауды, қосымша дыбыс шығаруды доғарады.

Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту үшін әртүрлі тақырып бойынша балалардың белсенді және енжар сөздік қорын толықтыруға бағытталған ойындар қолданылады.

Әрбір балаға әдістемелік нұсқаулар бойынша сюжеттік-рольдік ойындар арқылы сөйлеу әрекетін дамытуға бағытталған жеке бағдарлама құрылды. Бұл әрбір жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі баламен ол меңгермеген, өтіліп кеткен тақырыптарға қайта оралуға мүмкіндік берді. Жақсы нәтиежеге қол жеткізу үшін логопедиялық жұмысты отбасында жеке жұмыспен байланыстыру керек, яғни балабақша мен отбасының бірігіп жұмыс істеуі қажет. Отбасында сюжеттік-рольдік ойынды жүргізу ата-аналардан ерекше дайындықты талап етпейді.

Эксперимент жұмысының нәтиежелері сюжеттік-рольдік ойындардың жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі ІІІ деңгейдегі балалардың сөйлеу әрекетін дамытатын құрал екендігін дәледейді. Ойындар сабақта, әртүрлі әрекет түрлерінде, тәрбиешілер мен ата-аналардың қолдануына ыңғайлы.

Эмоционалды қатынас жасауда ересек пен бала ойларын емес сезімдерін білдіреді. Біртіндеп ересек адамдармен баланың қарым-қатынастары толығады, заттардың ауқымы кеңейеді.

Осылайша, логопедтің жұмысы ойын тәсілдері мен амалдарын қолдануға мұқтаж. Атақты ғалымдар лексика, грамматика, фонетиканың дамуындағы бұзылыстарын жоюға арналаған. Көптеген ойындық тәсілдерді өңдеген. Жалпы тіл дамымаушылығындегі лексикалық - грамматикалық бұзылыстар ең негізгісі болғандықтан, оны жою көп уақытты қажет етеді. Осылайша, логопедиялық жұмыстың түрлі кезеңдерінде сюжеттік-рольдік ойындарды, ойын тәсілдерін қолданудың теориялық және тәжірбиелік маңызы зор.

Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардың лексикалық-грамматикалық бұзылыстарын жоюға арналған көптеген мамандардың жұмыстарын талдау және эксперименттік зерттеу жұмысы мәселенің өзектігін дәлелдеді.

Біздің эксперименттік жұмысымыз біз құрған сюжеттік-рольдік ойынның нәтиежелілігін анықтауға бағытталған болатын.

Эксперименттік жұмыс Шымкент қаласындағы №28 «Гаухар» функциялары ауыр және жеңіл бұзылған мектеп жасына дейінгі балаларға арналған бөбекжай балабақшасының мектеп алды даярлық тобында жүргізілді. Эксперименттік жұмыс 5 - 6 жастағы жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалар қатысты. Зерттеу жұмыстары бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде зерттеу тақырыбы бойынша әртүрлі авторлардың әдістемелік нұсқаулары қарастырылды. Екіншіде, жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балаларды алғашқы диагностикалау жүргізді. Осының негізінде сюжеттік-рольдік ойындардың жүйесі құрылды. Анықтау кезеңінде жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалар сөйлеу әрекетінің түрлі деңгейлерін көрсетті.

Эксперименттік жұмыс ойын тәсілдерін жалпы тіл дамуының бұзылысы жоюға қолдануда ең тиімді жол екендігін көрсетті.

Сонымен, егер жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі ІІІ деңгейдегі балалардың сөйлеу әрекетін дамыту бойынша жұмысты құруда сюжеттік-рольдік ойынды қолданса, онда бұл балалардың сөйлеу әрекетінің даму процесі сәтті өтетіні туралы болжам дәлелденді.

Осылайша, логопедиялық сабақ барысында тиімді ойын тәсілдерін қолдану, барлық сабақта ойынды қолдану жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі ІІІ деңгейдегі балалардың тапсырмаға деген қызығушылығын, жандануын тудырады, оқуға деген мотивациясын жоғарлатты, ойлау әрекетін белсендендіреді. Жалпы тіл дамуының бұзылысы бар мектеп жасына дейінгі балалардың байланыстырып сөйлеуін қалыптаструда сюжеттік-рөлдік ойындарды пайдалануда оң нәтиже беретініне сенімдімін.