«Мәдени мұра» м емлекеттік бағдарламасыныц

үлеске  ғана  көңіл  аудармауымыз  керек.  Мына  “жекемен- 

шіктерге”:  Ф иникия  мәдениетінің  — жазуға,  қытайдың  — 

қагазга, оқ-дәріге, буссольға, үнділердің — шыны мен болат- 

қа авторльщ қүқығы бар дегенге көп маңыз беріп жібергең 

жоқпыз  ба?  Мөдениетте  бүл  элементтер  оны топтастыра- 

тын, алып қалатын немесе шегеріп тастайтьш өдістерге Кара­

ганда маңызсыздау.  Қандай да бір мәдениетке тән қасиет -  

оның өз проблемаларын өзі шешіп, барлық адамдарда бірдей 

болатын қүндылықтарга жол ашуга талпынуы (өйткені, бар­

лы к  адамдардьщ тілі,  техникасы,  өнері,  ғылымы,  наным- 

сенімі,  бүған  қоса  әлеуметтік,  экономикалык  жэне  саяси 

үйымдары  бар).  Әртүрлі  мөдениеттерде  бүлардың  арасал- 

магы  сэйкес  келе  бермейді,  сондықтан,  қазіргі  этнология 

бүлардың жалпылама қырларынан қашып, қайнар көздерін 

ашуга тырысады.

Батыс өркениетінің алар орны

Бәлкім,  бүл дәйектің теориялық сипатына байланысты 

бізге қарсы шыгатындар да табылар. Абстрактілі қисын түр- 

гысынан Караганда, ешбір мөдениет озге бір мэдениет тура­

лы  шынайы  пікір  айта  алмайды,  ойткені,  ол  озін  айтпай 

түра алмайды,  сойтіп,  олардьщ берген багасы күмәнсіз ре­

лятивизм болып қалады. Десе де, жан-жагыңызга қараңыз; 

бір  гасыр  бойғы  сіздердің  ақыл-ойдан  түргызган  барлық 

сарайларьщыз қүлап жатқанына назар салыңыз.  Өз ішінде 

томага-түйық  болып кала  алмайтын  барлық  оркениеттер, 

бірінің  артынан  бірі  араларында  жалгыз  біреуі 

батыс 

өркениетінің үстемдік қүрып отырғанын мойындап жатыр. 

Бүкіл әлем біртіндеп оның техникасын, өмір салтын, сауық 

қүру  әдісін,  тіпті  киімін  де  озіне  алып  жатқанын  байқап 

отырган жоқпыз ба? Диогеннің оздігінен жүру арқылы қоз- 

галыс болатынын дәлелдегені сияқты Азияның үлангайыр 

даласындагы қалың халықтан бастап,  Бразилия мен Афри- 

каның  ну  ормандарындагы  үмытылган  тайпаларга дейінгі 

адамзат медениетінің аяқ алысы тарихта болмаган бірауыз- 

дылықпен оркениеттің бір түрі өзгелерінен үстем түрганын 

дәлелдеді.  “Жеткілікгі дамымаган” елдер халықаралық бас- 

косуларда оздерін батыстандырып жатыр деп емес, батыста- 

нуга жеткілікті  мүмкіндік бермей жатыр деп  байбалам  са- 

лып келеді.

506

Біз осы ту ста пікірталасымыздың ең нәзікжеріне тоқта- 

ламыз;  адамзат  өркениеттерінің  қалауына  қарсы  олардың 

ерекшелігін сақтауға  талпынудың еш  қисыны жоқ.  Бүган 

коса, этнолог үшін батыс өркениетінің өмбебаптануы сияқ- 

ты феномендерге бага беру оте қиын.  Мүның бірнеше себебі 

бар. Біріншіфн, үстем оркениетгің болуы — тарихтағы ерекше 

факт;  осы  трктес  оқиғаларды  палеотарихтан  іздеуге  тура 

келеді, біраЦ, бізге ол туралы ештеңе белгісіз.

II.  Антропологиянын пәндік саласы

Клод  Леви-Строс 

м ы рзан ы ң 

1960  жылы  6  қаңтарда 

Коллеж de  Франстың әлеуметтік антропология кафедрасы- 

ның ашылуы кезінде оқыган инаугурациялық дөрісі

; ыр|>і

1958  жы 

леж де Фран 

ралы ниет 

да өзіміз 

бөледі, сонДь 

керектігіне 

дегеніміз 

бағызы  зам^ 

тор  козді  тс 

өзінің реаліь 

струкгуральі: 

тау емес пе? 

ғаньша козім 

ала  отырыг 

және бүрын 

алған саба 

болар еді. 

ган датаный 

федрасын 

қанша бас 

ғаньша куә 

лануын көр 

сетілген, 

жөне медузал 

Сіздерд д

, ХИМ!

Джеймс Джо

ш , осыдан бір жылдан астам уақыт бүрын, Кол- 

с әлеуметтік антропология кафедрасын ашу ту- 

бівдірген еді. Бүл ғылым, өмірде кездесіп қалған- 

м дсп санайтын ойлаудың түріне ерекшс коңіл 

.іқтан да, мен сөзімді ырымға қүрметпен қарау 

бастасам айьш етпессіздер. Мифке тән қүбылыс 

біздің  зерттеулерімізде  ерекше  орын  алатын  — 

нды  кері  тірілтіп,  бүгінгінің  өлшеуіші  ретінде 

лтырғандай  жапсырып  отырып,  адам  бойында 

j танымы  қарама-қайшы  келетін тарихи  жене 

К белгілері екі жакка да сөйкес келетінін анық- 

Мифке тән белгілер тугелімен жинақталып бол- 

жетгі-ау деген сәттен бастап, өзім де содан үлгі 

мағынаны  түсініп,  пайымдап  алуға  тырысып 

өткен оқиғалардың кейбіріне пгүқшия үңілуімнен 

ғЫмды онеге ете білуіме рүқсат етілсе әбден дүрыс 

Қадірменді өріптестер, оздеріңіз шешім қабылда- 

озі —  1958-жылы елеуметтік антропология  ка- 

үсынысы,  алдарыңызда  түрған  менің  озім 

иартсам да қашьш қүтыла алмас дәстүрдің жаңар- 

мүның өзі 8 цифрының ғайыптан тайып қайта- 

сетеді, ол Пифагордьщ арифметикасында  1 кор- 

иялық элементтердің периодикалык кестесінде 

;ар симметриясы заңында да бар. 

бүл игі бастамаларыңыздан елу жыл бүрын сэр 

рдж Фрэзер Ливерпуль университетінде әлемде

КҮРУ

507

түңғыш рет әлеуметтік антропология деп аталған кафедрада 

инаугурациялык дәріс оқыған болатын. Одан елу жыл бүрын, 

бүгінде табаны күрекгей бір гасыр больш отыр — 1858 жылы 

Франц Боас жөне Эмиль Дюркгейм дүниеге келген еді. Олар­

дьщ ізін басып келе жатқан галымдар, бірі Америкада, екіншісі 

Францияда бүгінгі озіміздің антропология деп танитын гылы- 

мымыздьщ негізін қалаушылар болмаса да, дамуьша зор ецбек 

сіңіреген галымдар осы екеуі болатьш деп санайды.

Осы үш бірдей айтулы дата, үш адамның аты-жөні бүгін 

ойга  оралып түрганы да  занды.  Фрэзер  мен  Боастьщ  аты- 

жөндері,  әлеуметтік антропологияның жөне менің жеке ба- 

сымның агылшын-американ ойына қаншалықты қарыздар 

екендігі  туралы  қысқаша  болса  да,  менің  куөлік  беруіме 

тура келіп түр. Ойткені менің алгашқы жүмыстарым агыл- 

шьш-американ ойына сүйене отырып орындалган болатын. 

Бүл  дэрісте  Дюркгеймге  назар  көбірек  аударылатыны 

түсінікті  де:  Франция  әлеуметтік  антропологиясына  сіңі- 

рілген еңбектің басым болігі соган тиесілі бола түра,  оның 

коптеген шет елдерде дүркіретіп атап отілген жүз жылдыгы 

озімізде елеусіз қалды деуге болады, тіпті ешқандай ресми 

салтанат та откізілген емес*.

Оньщ сіңірген еңбегіне деген осьшшалықты әділетсіздікгі, 

ол едиіетсіздіктің біздің тарагіымызга да қатысы бар, себебін 

қайдан іздеуге болар? Оньщ бәрі оз тарихымызга немгүрайлы 

қарап, елеусіз тастауга тырысқанымызда, тіпті оган (Шарль 

де Ремюздің созін қолдансақ)  “жиіркенішпен қарайтыны- 

мыз”,  сойтіп,  осы  козсіздігіміздің  кесірінен,  өлеуметтік 

антропологияныц Гобино жэне Деменьеден айырылып кал­

ганы  сиякты Дюркгемнен де  айырылып  қалу  қауіпі тоніп 

түрганын түсінуіміз керек.

Солай бола түра, менің қымбатгы әріптестерім, аралары- 

ңыздагы өткен күндердің белгісіндей жақын достарым, егерде 

мен, шамамен  1935-шіжылы,  біздің бразилиалық достары- 

мыз алгаіяқы университетгерін ашарда франция миссиясы- 

ның еткен өсері туралы түсіндірмек болып, екі есімді алды­

мен  атайтьш  —  өуелі  әрине,  Пастердің  есімін,  содан  соң  — 

Дюркгеймді еске алатындарын айтсам созімді теріске шыга-

* 

Еске  алу  жиыны  1960  жылы  30-қаңтарда  Сорбоннада  өтті.  —  Ес- 

керту  Франция  баспасынан.

508

ра қоймас деп сенемін. Алайда, Дюркгеймді ойлаған кезде 

біз тагы бір  парызға мойынұсынамыз.  Мэтрдің есімі атал- 

ған кезде оған көрсетілетін құрмет оның шәкірті,  кейіннен 

ісін жалғастырушы Марсель Моссқа да көрсетілуі тиіс.  1931— 

1942-ші жылдар аралығьшда Марсель Мосс Коллеж де Франста 

коғамды зерггсумен айналысатьш кафедраны басқарды. Морис 

Хальбвахс  байғұстың  ол  оқу  орыны  қабыргасында  еңбек 

етуі оте қы сқа болғандықтан да, сіздер әлеуметтік антропо­

логия кафедрасын қүра отырып Мосстың кафедрасын қайта 

жаңғырттыңыздар десем,  шындықтьщ ауылынан алые кете 

қоймаспын деп ойлаймын.  Қалай болғанда да, алдарыңызда 

турган  мына  мен,  Мосстың  ақыл-ойы на  көп  қарыздар 

екенімді аса ризашылықпен есіме аламын.

Әрине,  Мосстың кафедрасы “әлеуметтану” деп аталды, 

өйткені Мосс Поль Ривемен бірлесе отырып  этнологияны 

дербес қүққа ие ғылым ретінде таныгу үшін зор еңбек сіңіре 

түра,  1930 жылга дейін ол ісін аяғына дейін толықтай жеткізе 

алмады.  Әрқайсымыздың білім беру ісіндегі жолымыздың 

байланысын дәледдеу үшін,  Мосстың өмірінде этнология- 

ньщ алатын орыныньщ күшейе түскендігін еске түсірсек те 

жеткілікті,  1924-шіжылы ол,  “әлеуметганудың орыны”  “ан- 

тропологияның ішінде” деп мәлімдеді, жэне де Мосс, қате- 

леспесем, француз терминологиясына “өлеуметтік антропо­

логия”  деген  сөзді  1938  жылы  алдымен  енгізген  болатын. 

Мосс ол сөзінен бүгін де бас тартпас еді.

*   *   *

Мосс кейбір шектен ш ықкан талпыныстарының өзінде 

дюркгеймдік  багыттан  ауытқымаганын  сезіп  отыратын. 

Мүмкін, бүгінде біз,  баршаның көзі жеткен адал қалыпын- 

да қала түра, өзінің даңқты көшбасшысының доктринасын 

сәл  қарапайым  әрі  қолданысқа  ыңгайлы  күйге  түсіре  ал- 

ғандыгын оның өзінен артыгырақ түсінетін шыгармыз.  Ол 

бізді әлі күйге дейін қанатын кеңге жайган ауқымдылыгы- 

мен,  қисындық  негізінің  мыктылыгымен  жөне де  зерттеу 

күтіп түргай түстары жетерлік кок-жиектерінің биікгігімен 

таң қалдырады.  Мосс миссиясының озі Жаратқанга апарар 

жолдың тура  астынан  шыга  келген осы таңгажайып  гима- 

ратты  салып  бітіріп  және  іші-сыртын  безендіруіп  беруде 

жатыр еді.  Мосс, метафизиканьщ сіңірге гана ілініп, үзілгелі

509

түрған  кейбір  мүшелерінің сыздауынан  қүтылып,  ол док- 

тринаны диалектиканың ызғарынан,  силлогизмның күркі- 

рінен, антиномияньщ найзағайынан қоргауга бар күшін сал- 

ды... Алайда Мосс дюркгейм мектебін бүдан басқа да қауіп- 

қатерлерден күтқара білді.

Адам туралы гылымга,  оларды жаңартып отыру мүмкін- 

дігін тугызу мақсатында,  өзіндік ерекшелік туралы талапты 

ең  бірінші  болып  енгізген  Дюркгейм  болуы  керек.  Олар­

дьщ көпшілігі,  өсіресе лингвистика XX ғасырдың басында 

оның  пайдасын  корді.  Адам  баласыньщ  ойлау  жүйесінің, 

ойлай білу қабілетінің өр түрлі болатыны туралы, феномен- 

дерді сараптау және идентификациялау мәселесін, ол фено- 

мендерді  үйлестіріп  отыратын  олардьщ  озара  байланысы- 

ның  табиғатын  ашып  алмай  түрып  олардың  қалай  пайда 

болу жөне жаратылуы туралы сүрактарға жауап іздеу мүмкін 

емес  нөрсе.  Әңгіме  не  жонінде  болса да,  мөселенің  озегін 

жете танып алмай түрып,  оның пайда болу тарихы туралы 

пікірталасқа түсудің берері аз.

Алайда, бүгінде “Әлеуметгік әдіс ережелерін”* қайталап 

оқыған  кезде,  Дюркгейм  ол  қагидаларды  іштарта  отырып 

қолданды-ау деген ойдан арыла алмайсыз: оларга әлеуметтікті 

төуелсіз категория ретінде белгілеу үшін жүгінді,  бүл жаңа 

категорияның біз танитын әртүрлі аспектілерге сай сан алу­

ан ерекшеліктерге толы болуына коз жүма қарады. Логика, 

Тіл, Хүқық, онер, дін — бүлар өлеуметгік проекцияның мәні, 

діңгегі  (проекция)  деген  үйгарым  жасамас  бүрын  — демес 

бүрын — жеке-дара гылым түрлерінің өрқайсысы осы атал- 

ган кодгар бойынша озінің үйымдастырушылық, пішіні мен 

ерекшелік функциясын терендеткені қажет еткенін күтудің 

қажеті де жоқ болар...  Бүл олардьщ табигатын,  озара қарым- 

қатынасын,  байланысын үгынуга жол ашар еді,  мүмкіндік 

берген болар ма еді...

Пародоксализм  үшін  айыпталуга  тәуекел  ете 

отырып, 

мьшаган баса мән бергім келеді. “Тотальды өлеуметтік факт” 

теориясында (терең мәніне бармастан жиі айтыла 

беретін ), 

менің түсінігім бойынша — Тотальдық үгымы Мосстың 

ой - 

лаганьшдай айрықша тәсілден де аса маңызды емес: 

ол озара 

қабысқан бірнеше қатпарлы қамыр сияқты деп айтуга 

болаДЫ-

* 

Орысша  басылымдарда  ол  кітап  “Әлеуметтану  әдісі”  деген 

атпен 

шыққан  —  Аудармашының  ескертпесі.

510

Постулат,  яғни  сипаттауды  керек етікйтін  жорамал  болу- 

дын орнына Әлеуметтік тотальдық тэжгибе барысында бай- 

калады:  Белгілі бір нақты жағдайлардь оакылау барысында 

ғана коз жеткізуге болатын ерекше пүрсгты талаптар, “Қоғам 

мен ондағы  Институттардың тотальдьғы кезінде  ғана іске 

косылады”.  “Алайда бүл тотальдық -іір  мезгілде заңдық, 

экономикалык,  діни  тіпті  эстетикалік,  морфологиялық 

күйіе қала беретін өзіндік феномендердң ерекшелігін жоққа 

шығармайды” дейді Мосс  “Сый тураш очеркінде”; жоққа 

шығара алмайтыны соншалықты сол тотальдық түптің тү- 

бінде  осы  барлық  жоспарлардың  озіра  функционалдық 

карым-катынасынан түрады.

Мосстың осы  эмпиристік анықтамісы оның алғашқыда 

Дюркгеймнің  этнограф иялы к  зертпулерге  дегеніндей 

жеккорінішті жеке озі қалай тез жеңгеніз түсіңдіреді. “Бәлкім 

бүл меланезиялық — аталған  не басқа сір аралдың түрғыны 

шығар” — деген Мосс.  Соңғы сөзді айтяын теорияшы емес, 

бақылаушы; ал бір жағынан ең соңғы сезді айтатьш бақылау- 

шы'да емес, жергілікгі мекендеуші адам Ақыр соңында озін- 

өзі өз қоғамьшың бақылаушысы ғана е»ес теорияшысы кей- 

пінде корсететін туземдіктің рационадиндырылған түсінік- 

темелсрі нәтижесінде “бейсана категорияіарды” танимыз. Бүл 

жонінде Мосс өзінің алғашқы еңбектепнің бірінде  “діндегі 

және лингвистикадағы сикырдың, (маяя) — анықтауыигга- 

ры” деп жазған  болатын.  Осы терең таідау  Моссқа,  Дюрк- 

гейммен қарама-қайшыльжка бармастаз (жаңа планда бүның 

болуы  тисті  де)  —  адам  туралы  басқа іа  ғылым  түрлерінің 

арасында көпір орнатуға мүмкіндік бегді, тіпті ақылға кон- 

бай|гьшдай түрде қиратылғандары арасьнда да, мәселен — та- 

рихпен,  ойткені этнограф оньщ айрыкиа қырын сезінеді,  — 

сондай-ақ биология мен психология араында. Әлеуметгік фе­

номендер бірінші кезекте өлеуметгік, бүан қоса физиология- 

лык және психологиялық феноменнен үрады деп айтылған- 

дықтан — бүл да орынды. Мосстың озі аггқандай,  “тән, жан, 

қоғам -  бөрі озара үштасқан” деген дәгежеге жету үшін тал- 

дауды жалғастыру жетіп жатыр.

Тенді бүл социология адащарды ш арме н бірге қыска 

не  үзак мерзім  ішінде  омір кешіскен  аяхатшылар  мен эт- 

нографтар сипаттайтын түрде карастьгады. Ол адамдардьщ 

тарихи  калыптасу  кезеңіне  кіріге  отырып,  белгілі  бір  гео- 

графиялық кеңістіктегі мекендеуін көкетеді.  “Оның түпкі

і

511

мақсаты — топты оның бойындағы мінезімен бірге біртүтас 

күйде тану”  — дейді Мосс.

Егер  нақты жүзеге  асыру  Дюркгеймдік әлеуметтануға 

күдік тудырған  қауіптің  бірі  болса,  Мосс  оны  дэл  сондай 

табыспен  басқа қатерден  — автоматизмнен  қорғап қалды. 

Дюркгеймнен және озін әлеуметтану  доктринасынан еркін 

санаған басқалардан бері қарай — элеуметгану өте жиі түрде 

тарихқа,  психологияға, қүқы қ пен этнографияга  зиян кел- 

тіретін  мерзімінен  бүрын  піскен  шала  жемістей  танылды. 

Элеуметгану осындай үрлықтың жемісіне оз рецептерін қосу- 

ды гана қанагат түтты; оның алдынан шыққан мәселелердің 

бәрі  тек  “әлеум еттануш ы лы қ”  ш еш іммен дайы ндалган 

жиынтыкпен гана қамтамасыз етіле алынатьш.

Егер бүдан да әрірек дүниеге қол жеткізген болсақ, Мосс- 

қа алгыс айтуымыз қажет, оның есімімен  Малиновскийдің 

де аты сабақтас.  Мосс теорияшы ретінде,  ал Малиновский 

экспериментші  ретінде  бір  уақытта жөне  бір-біріне  сүйей 

отырьгп, этнологиялық ғылымдарда дәлелдеудің қалай жүзеге 

асатынын  көрсетті.  Олар  бірінші  кезекте  жіктеудің  және 

қос  қанатпен  қалықтаудың  — жетімсіздігін  аны қ  түсінді. 

Әлеуметтанушылық деректер  ш аш ы раңқы   фрагметтерге 

редуциялауга,  ықшамдауга  —  келмейді,  олар  адамдармен 

қабысады,  бірегейленеді — жөне бүл субьективті сана, осы 

фактілердің обьективті мінездемесі сияқты олардың шын- 

дықтагы (нақты) пішіні.

Малиновский  этнографтың  туземдіктердің  өмірі  мен 

ақыл-ойына тікелей қатысы барын бекітсе, Мосс “ең бастысы 

нәрсе  баршаның  қозгалысында,  тірі  кейіпте  — қогам  мен 

адамдар  сезімталдықпен  өзін-өзі  тану  және  басқаның  ал- 

дындагы жагдайды үгыну үстінде үгынатынын”  пайымда- 

ды. Эмпиристік субъективтіліктің мүндай синтезі — бейсана 

категорияга жатқызылган сараптамада айтылгандай — жал- 

ғыз гана категорияга алып келеді — епггеңе елеусіз қалмаган.

Әрине,  дәлел  айтарлықтай  бір  жагдайда  иллюзорлық 

түрінде қала береді: түтасьш кете аламайтын басқа біреу, біз 

арнайы  дайындап,  багыттаган  жоспарга  сөйкес  —  өзінің 

әлеуметтік тәжірибесінен болек бір синтез жасап шыга ала 

ма — біз оны біле алмаспыз. Алайда терендеудің қажеті жоқ: 

тек  қана,  бүл  үшін  ішкі  сезімталдықтың  өзі  жеткілікті,  — 

тек  сол  синтездің,  жуықтап  болса  да,  адами  тәжірибеге 

дендегені қажет.  Бұган коз жеткізуіміз керек,  біз адамдар-

512

ды  зерттеген жоқпыз  ба:  оның үстіне  біздің өзіміз де  адам 

болғандықтан  — бүған қол жеткізуге мүмкіндік бар.  Мосс- 

тың “Сый туралы очеркінде” бүл мәселені қалай қою жөне 

шешу  тәсілі  —  ақиқаттың  ең  жақын  тәртібін  екі  субъек- 

тивтіліктің қиылысында қарастыруға алып келеді — бүған — 

өз  объектісінің  интегралдығына  жол  ашатын  адам туралы 

ғылымдар да тайталаса алады.

Дей  түра  адасуға  болмайды;  соншалықты  жаңалық 

көрінетін булардың бәрі имплицитті түрде Дюкгреймде бар. 

Оны  “Элементарлы  формалардың”  екінші  бөлімінде  өте 

ауқымды жэне  жалпылама теория жасап  шығарғаны  үшін 

жиі міндейді — бүл теорияда австралиялық діндердің (оның 

алдын ораған және оны ішінара дайындаған деуге болады) 

мүқият анализі артық көрінеді.

Мәселе  мынада:  адам Дюкгрейм  өз  қоғамындағы діни 

козқарастарга, адамдардьщ көзқарасына көңіл аудармастан -  

түтасымен “басқалардың”  (олардьщ тарихи жэне географи- 

ялық түрмысы осыған кепілдік бергенді), қатысы жоқ жөне 

кездейсоқ түлғалардың — осьшдай теорияға қол жеткізе алар 

ма еді?  Этнограф жасаған демарш нақ осындай,  ол далаға 

жол тартканда — қаншалықты асқан мүқият жөне объективті 

болуға талпынғанымен -  оз зерттеулерін ақыры аяқтап, жо- 

лығысатын адамы — ешқашанда оның озі де емес, ботен де 

адам емес. Өзін басқамен сабақтастырудың нетижесінде түжы- 

рымдауға болатьш ең үлкен дүниені Мосс жалпы функция- 

лаудың фактілері деп атады — оған озі дәлелдеп кеткендей — 

үлкен универсалдық пен үлкен шындық (нақтылық) тән.

Дюкгреймдік ойды осылайша толықтыра отырып,  Мосс 

антропологияны жалған оппозициядан босатгы -  Дильтей 

мен  Шпенглер сияқты ойшылдар жол салып берген -  жара- 

тылыстану 

гы л ы м дар ы  

мен  гуманитарлық  гылымдар  ара­

сындагы  түсініктемемен.  Себеп-салдарды  іздестіру  —  бір 

мезгілде  сыртқы  жөне  ішкі  болып  табылатын  тәжірибені 

меңгерумен аяқталады.  “Әлеуметтік деректерді зат ретінде 

қарастыру” деген  белгілі тәртіп бірінші демаршақа сәйкес 

келеді  және  оны  дөлелдей  түсетін  екіншісіне  тәуелді.  Біз 

өлеуметгік антропологияның даралыгы неде екенін казірдің 

озінде танимыз:  ол себепті түсініктеме мен үгымда қайшы 

қоюдың  орнына  —  объективті  түрде  алысырақ  түратын 

объекті табудан, және субъективті түрде шын мәнінде нак­

ты жөне себепті түсініктеме — жетістікке негізделе алатын,

513

біз үшін тексерудің  қосымша  формасы  болып табылатын. 

Эмпатия секілді үғым иррационализм мен мистикаға имп- 

лицияланатьшдықтан — біздің бойымызда сенімсіздік туты- 

зады. Қосымша тексерудің талабын келтіре отырып,  біз ан- 

тропологгы әрі өнертапқыш, әрі рационалдық операциялар- 

дың  сериясы  арқылы  маш ина  қүрастыратын  инженер 

үлгісінде қабылдаймыз: бірақ ол жүмыс істеуі тиіс, логика- 

лы к сенім  жеткіліксіз.  Өзгенің интимдік тәжірибесін өзіңе 

өлшеп  көру  —  соңғы  эмпиристік  түжырымға  жетудегі  ре- 

зервте түрған күш, дүние — жаратылыстану да, және гума- 

нитарлық та  ғылымдармен сезілетін  қажеттілік;  бүл дәлел 

ғана емес,  кепілдік те.

*   *   *

Сонымен әлеуметтік  антропология деген не?

Ешкім, менің ойымша оның анықтамасына жақын кел­

ген емес — алайда мүндай өрекет, лингвистиканы енді гана 

туындагалы  түрган  гылымның  бөлшегі  ретінде  соз  еткен 

Фердинанд де Соссюрдікімен салыстырганда толық болмаса 

да жасалды.  Соңгы айтылганга ол семиология деп атау берді 

де, өлеуметтік омір аясындагы белгілерді зерттейтін гылым 

ретінде жеке алып қарады. Ол тілді “саңырауларга арналган 

жазу мен  өліппемен,  рөміздік  әдет-гүрыптармен,  ізеттілік 

формаларымен, өскери белгілермен жөне тағы басқалармен” 

салыстырганда,  біз де осыган келетінімізге жүрттан бүрын 

сәуегейлік жасаган жоқ па? Антропологияның озінің ауқымды 

саласында осы айтылган белгілер жүйесінің қүрыганда бір- 

нешеуін қамти аларына ешкім шәк келтірмейді. Оньщ үстіне 

оган басқалары да қосылады: аңыздар тілі, рәсімдерді қүрай- 

тын  ауызша  және  ым-ишаралык  белгілер,  неке  қиюдагы 

ережелер, туыстық жүйесі,  кәдуілгі хүқықтар, экономика­

лык айырбастардың  белгілі бір түрлері.

Сонымен, біздің ойымызша — антропология оз бетінше — 

семиологияның лингвистика қамти алмаган сол бір түсын 

толықтырады.  Жөне  антропология  негізінде  — күрыгаңда 

осы  саланың  тиісті  бір  секторларында  арнайы  ғылымдар 

қалыптасқанша — осылай болып қала бермек.

Десек те осы анықтаманы екіүдайдан алып нақтылауга 

тиіспіз.

514

БіріншіДен, кейбіреулер — аталған фактілердің бірқатары 

жеке  гылымдардың:  экономиканың,  құқы қтар  мен  саяси 

ғылымдард)ың аясында шоғырланған деп жариялауға асыға- 

ды.  Ж әне 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: