эмірін  арнаған  ғылымның  гуманистік  қызметін  паш  етті

искусствометрия.  М.,  1972;  Сиқыршы жэне оның сиқыры 

/ /  Табигат,  1974,  №  8;  Якобсон  Р., Леви-Стросс  К.  Шарль 

Бодлердің  “мысықтары”  / /   Структурализм:  “за”  и  “про­

тив”.  М.,  1975;  Миф, рәсім жэне генетика / /  Табигат,  1978, 

№  1;  Қүрылымдық антропология.  М.,  1985;  Қайгылы тро- 

пиктер.  М,  1984; Алгашқы қауымдық сана.  М.,  1994.

Малиновский Бронислав Каспер 

(1884-1942) — агылшын 

этнографы жэне  шыққан тегі поляк элеуметтанушы,  бри- 

тандық антропологиядагы агылшын функционалдық мек- 

тептің негізін қалаушылардың бірі.  Философия докторы ата- 

гын  1908 жылы Краковтағы Ягеллон университетінде алды. 

Лейпциг университетінде психология мен тарихи саяси эко- 

номияны оқыды,  кейін  1910 жылы Лондондық экономика 

мектебіне  оқуга  түсті.  1914-1918  жылдары  Меланезияда 

үздіксіз  дала  зерттеулерін  жүргізді.  1972  жылдан  бастап 

Лондон университетінде элеуметгік антропологияның про­

фессоры.  1938-1942 жылдары Йель университетінде (АҚШ) 

қызмет атқарды.  Малиновский мэдениетті барлық бөліктері 

бір-бірімен тығыз байланысты біртүтас, біріккен жүйе ретінде 

түсінді.  Осыдан  ол  мәдениеттің  әрбір  қырын  өзі  қызмет 

атқаратын біртүтас мәдени контекстінде қарастыруды талап 

етті.  Мэдениеггі эмбебап қүбылыс ретінде санап,  ол мэде­

ниеттер салыстыруға келеді жэне мэдениеттерді салыстыр­

малы талдау оның зандылықтарын ашуга мүмкіндік туты- 

зады деп мәлімдеді.  Зерттеудің негізгі эдісі ретінде ол элеу- 

метгік мэдени қүбылыстарды зертгеуде функционалдык әдісті 

үсынды.  Негізгі еңбектері:  Argonauts of the Western  Pacific. 

N.Y.,  1961;  A  Scientific  Theory of Culture,  and  Other Essays. 

N.  Y.,  1960;  Freedom  and  Civilization.  N.  Y.,  1944.  The 

Dynamics  of  Culture  Change.  L.,  1946;  Magic,  Science  and 

Religion and Other Essays.  Boston,  1948.

Радклиф-Браун  (Радклифф-Браун)  Альфред  Реджиналд 

(1881-1955) — антрополог, XX гасырдың бірінші жартысын- 

дагы  өлеуметтік  антропологияның  британдық  мекгебінің 

негізін қалаушылардың бірі.  Кембриджце оқыған (1901-1906), 

университета бітіргеннен кейін Андаман аралдарында жэне 

Батыс Австралияда (1906-1912) бірнеше жыл дала этногра- 

фиялық зерттеулерге арнады. Зертеулері оган атақ алып келді, 

ол  Тринити-колледждің қызметкері жэне  Корольдық ант- 

ропологиялық институттың корреспондент мүшесі болды. 

Өмірінің  коп  бөлігін  Англиядан  тыс  өткізді.  1915  жылы 

Тонг Корольдыгында білім министрі болды;  1920-1925 жылда-

546

ры Кейптаун университетінде (Оңтүстік Африка) әлеуметгі] 

антропология кафедрасьшың меңгерушісі болды, онда ол аф 

рикалық  тілдер  жэне  африка  өмірі  мектебін  ашты.  1925 

1931  жылдары  Сидней,  ал  1931-1937  жылдары  Чикаг 

университеттерінде әлеуметтік антропология кафедрасыньп 

меңгерушісі болды.  Кейін — Оксфорд университетінің про 

фессоры, Александриядағы өлеуметтік зерттеу Институты 

ньщ директоры. Янцзин жөне Сан-Паулу университеттерінд 

деріс  берген.  Британдық  жэне  шет  ел  академияларыныі 

мүшесі,  элеуметтік антропологтардың Британдық үйымы 

ның  алғашқы  президенті  болды.  Негізгі  еңбектері:  Тһ 

Andaman Islanders.  Glencoe,  1948;  The Social Organization с 

Australian  Tribes.  Glencoe,  1948;  Structure  and  Function  i 

Primitive Society. L.,  1952; A Natural Science of Society. Glencoc 

1957;  Method in Social Anthropology.  Chicago,  1958.

Уайт Лесли Элвин (Алвин) 

(1900-1975) -  алдыңғы катар 

лы американдық антрополог жэне мэдениеттанушы. Л. Уай 

Луизиана штатыныц университетінде,  Колумбия жэне Чи 

каго қаласьшдагы университетте оқыган; тарих, саясаттан\ 

психология, элеуметгану жэне антропология салаларында ке 

білім  алды,  жаратылыстану  гылымдар  саласында да тере 

білімі  болды.  Дала  зерттеулерін  пуэбло  үндістерінің  ара 

сында жүргізді.  1927 жылы доктор дэрежесін алды,  Буффа 

ло қаласында гылым мүражайьшда жүмыс істеді,  1930 жыл 

дан  1970  жылы  зейнеткерлікке  шыққанга  дейін  Мичига 

университетінде сабак берді.  Ол мэдени антропологияны 

ең күпггі кафедралардың бірін күрды.  1962 жылдан Амери 

кандык  антропологиялық  үйымды  басқарды.  Озінің  қыз 

метінің  бас  кезінде  Уайт  мәдени  релятивизмнің  боасты 

түжырымдамасынан  алшақ  кетті.  XX  гасырдың  ортасын 

дейін ескірген эволюциялық теория мен мэдениеттануды 

түжырымдамасын ашық қоргай келе, эзінің мақалалары ме 

кітаптарын  эріптестерінің  катты  сынына  үшыратты  жэн 

эзін  қызмет  бабынан  осуі  мен  гылыммен  айналысуын 

кедергі жасады. Тек 60-шы жылдары галымның түжырым 

дамалары неоэволюционизмнің негізін қалаушы ретінде ке 

тарады.  Жалпы Уайттың мүрасы козі тірі кезінде тура багг 

сын ала алмады, — ресми мойындалган багыттардың ешка£ 

сысын  үстанбай,  ол  эзінің мэдени-эволюциялык  концег 

циясын жасады; оньщ концепциялары, эсіресе мэдениеттаг 

саласында оз уақытын тапты, енді тек қазір 90-шы жылдг 

ры оньщ еңбектерінің кандай маңызы бар екенін түсінгег

5'

дейміз.  Уайт  мәдениеттануды  қоғамдық  ғылымдардың 

ішіндегі дербес ғылым ретінде бөдді, гылымда “мөдениетта- 

ну”  үғымының өзін  бекіту үшін  аз  еңбек еткен жоқ,  сим- 

воликалық  мағынасы  бар,  тек  адам  қауымдастығына  ғана 

төн қүбылыстардың өзіңдік тобы ретінде оны сипаттап “мэ­

дениет” үғымын дамытты, мәдениеттанудың пөнін жөне оны 

зерттеудің негізгі әдістерін анықтады.  Эволюционист бола 

түрып, Уайт мәдениетгі анықтауда өртүрлі типтердің: уақыт- 

тық, формальды, формальды-уақытгық мәдени процесстер- 

ге сэйкес тарихи да, қүрылымдық-функционалдық та жене 

эволюциялық әдісті де қолдану қажет деп санады. Уайт та­

биги зандар бойынша қызмет атқаратын озін-өзі үйымдас- 

тыратын термодинамикалық жүйе ретінде мәдениетгі анық- 

тауда  жене  бейнелеуде  алғаш  жүйелік  әдісті  қолданды. 

Ғалымның жүзеге аспай қалған ойы “Медениет эволюция- 

сы”  кітабын  жалғас  тыру  еді,  онда  ол  қазіргі  медениеттің 

дамуын жан-жақты қарастырғысы келген еді. Уайттың соңғы 

кітабы “Мәдени жүйелер концепциясы” аяқталмаған жүмыс- 

тың  қорытынды  белімі  болуы  керек еді.  Негізгі еңбектері: 

Мэдениет эволюциясы жэне тарихи этнологияның амери- 

кандық мектебі. / /  Совет этнографиясы,  1932, N3. The Acoma 

Indians. 47lh Annual Report the Bereau of American Ethnology 

for  1929-1930.  1932;  The  Pueblo  of San  Felipe.  The  Memoirs 

of the American Anthropological Association.  1932; The Pueblo 

of Santa Ana. New Mexico,  1942; The Pueblo of Santo Domingo. 

New  Mexico.  The  Memoirs  of the  American  Anthropological 

Association,  43,  1935;  The  Science  of Culture.  N.  Y.,  1949; 

Wilhelm  Ostwald  (1853-1932):  A  Note  on  the  History  of 

Culturology  / /   Antiquity,  1951,  N5;  Culturology  / /   Science, 

1958,  128;  The  Evolution  of  Culture:  The  Development  of 

Civilization  to  the  Fall  of Rome.  N.Y.,  1959;  The  Concept  of 

Cultural  System.  N.Y.,  1975.

Фейблман  Джеймс  Керн 

(1904)  —  философ,  мэдениет 

теориясы мен тарих философиясынан еңбектердің авторы. 

Тулейн университетінің профессоры (АҚШ). “Адам мэдение- 

тінің теориясы” еңбегінде Фейблман бірнеше маңызды куль- 

турологиялық концепцияларды қарастырады: жеке эмпири- 

калық дэреже жэне оның қүрылымы ретіндегі мэдениетті, 

оның маңыздысы адам түлғасы болып табылады;  этос тео­

риясы жэне оның қазіргі жагдайы, мэдениеттің координа- 

тасы ретінде этостың магынасы; мәдениеттің координация 

принципі;  мэдениеттің идеалды типтер концепциясы; мэде-

548

ни динамика принциптері; мэдениет туралы ғылымның кон­

цепциясы.  Фейблман  өзіне  міндет  қойды  -   жалпы  адам 

мәдениетін зерттеудің саласын суретгеу, мөдениеттің өртүрлі 

қырларын зерттейтін өртүрлі пөндер бір-бірімен қалай бай­

ланысты,  мәдениетті зерттеу саласы  қалай  үйымдасуы  ке­

рек, яі|ни зерттеудін әртүрлі бағьптарын біріктіру. Мөдениетгі 

зертгеу саласының басты элементтерінің бірі мэдени типтер 

концепциясы болды. Фейблман мөдениетгің жеті негізгі түрін 

бөліп  корсетті.  Негізгі  еңбектері:  The  Theory  of  Human 

Culture. N. Y.,  1964;  Understanding Civilizations: the Shape of 

History N.  Y.,  1975.

Эв(анс-Причард  Эдвард  Эван 

(1902-1973)  —  ағылшын 

олеуметтік антропологияның негізін қалаушылардың бірі, 

ереки|е әйгілі болған оның африка мөдениетін классикалық 

зерттеуі. Оксфордга қазіргі тарихты оқыды, философия док- 

торы атағын Лондондық экономика мектебінде (1927) алды. 

Оксфордта (1928-1940) дөріс берді, коптеген дала зерттеулерін 

Онтүстік Суданда жүргізді.  Каирдағы Фуад университетінде 

(1932-1934)  элеуметгану профессоры. Әскери қызметін Таяу 

Шығыс  пен  Солтүстік Африкада  (1940-1945)  өтеп  келген- 

нен кейін Англияға оралды.  1946-1970 жылдар арасында Ок­

сфорду әлеумепік антропология профессоры; университетгің 

проректоры (1963-1965).  1971 жылы рыцарь атагына ие бол­

ды.  Эванс-Причард  француз  социологиялық  мектеп  пен 

агылшын антрополог-функционалистерінің ықпалында болды 

жэне  жалпы  олардьщ  қогамды  зерттеудегі  кэзқарасының 

негіздерімен келісе отырып,  күрьиіымдык-функционалдык 

дэстүрді дамытуда кэп үлес қосты.  Бірақ ол элеуметтік ан- 

тропологияны элеуметтік теориялар мен зандардың ережесі 

смес, негізгі міндеті басқа мэдениетгерді дүрыс түсінуге қол 

жеткізу және анықтау болып табылатын пән ретінде түсінді. 

Эванс Причард негізделген салыстырулар мен қорытынды- 

ларга жеткілікті базаны қамтамасыз ететін үлкен материал 

жинаудың нэтижесінде  ғана теоретикалық жалпыламалар 

болуы  мүмкін  деп  санады.  Ол  сонымен  катар  когамнын 

қүрь)шымдық талдауьшда тарихи мэліметтерді пайдалануды 

үсыңды.  Негізгі еңбектері: Witchcraft, Oracles and Magic among 

the Azande. L.,  1937; The Nuer.  L.,  1940; Nuer Religion. Oxford. 

1956;  Essays in Social Anthropology.  L.,  1962;  The  Position ol 

Women  in  Primitive  Societies,  and  Other  Essays  in  Socia 

Antnropology.  L.,  1965.

54'

МАЗМҮНЫ

Алгы сөз (Наурызбаева  Ә.  Б .)

.......................................... 5

1.  МЭДЕНИЕТ СИПАТЫ

Лесли А.  Уайт

Мэдениет угымы.

 Аударған  Б. К.Бейсенов..............   16

Джорж П.  Мердок

Мәдениеттің түпкілікті сипаттамасы.

 Аударғандар

E.  3.  Уәли,  М.  К.  Бектенова....................................... 47

Дэвид Бидни

Мэдениет тужырымдамасы жэне оны зерттеудегі

кейбір қателіктер.

 Аударған Ә.  Бөпежанова........... 54

Клиффорд Гирц

Мэдениет концепциясының адам концепциясына 

әсері.

  Аударғандар Е.  3. Уәли,  М.  К.  Бектенова ....  89

2. МЭДЕНИЕТ ТУРАЛЫ ГЫЛЫМ ТҮЖЫРЫМДАМАЛАРЫ

Лесли А.  Уайт

М эдениет  туралы  гылым.

  Аударгандар  Е.  3.  Уэли,

М.  К.  Бектенова............................................................ 114

Джеймс  Фейблман.

Мэдениет туралы гылым концепциясы.

 Аударгандар 

Е.  3.  Уэли,  М.  К.  Бектенова...................................... 131

3.  МЭДЕНИЕТ ДИНАМИКАСЫ

Ральф Л.  Билз

Аккультурация.

 Аударған Э. Бопежанова.................147

Бронислав Малиновский

Мэдени өзгерістің гылыми  устанымдары мен эдісте- 

мелері.

 Аударған Ә.  Бопежанова................................. 165

Дэвид Бидни.

Мэдени динамика жэне бастауларды іздеу.

 Аударган

Э.  Бопежанова.................................................................178

Алфред Л.  Кребер

Мэдениет дамуының конфигурациялары.

 Аударган 

Б.  К.  Байжігітов............................................................ 218

550

4.  МЭДЕНИЕТ ИНТЕРПРЕТАЦИЯСЫНЫҢ 

ӘДІСТЕРІ

Франц  Боас

Қогамдық гылым әдістемесінің кейбір мәселелері.

Аударған  Б.  К.  Байжігітов.......................................... 250

Франц Боас

Антропологиядагы салыстырмалы әдістердіқ шекара-

лары.

 Аударган  Б.  К.  Б айж ігітов............................... 261

Франц  Боас

Этнологиялық әдістер.

 Аударган Б.  К.  Байжігітов  .272 

Франц  Боас

Антропологиядагы тарих пен гылым: жауабы.

 Аударган

Б.  К.  Б айж ігітов............................................................. 282

Лесли А.  Уайт

Тарих,  эволюционизм жэне функционализм мәдениетті 

тусіндірудің уш турпаты ретінде.

 Аударган

Б.  К.  Б ейсенов.................................................................290

Алфред Р.  Радклиф-Браун

Этнология жэне әлеуметтік антропология әдістемесі.

Аударган  Б.  К.  Байж ігітов........................................... 318

Эдвард Э.  Эванс-Причард

Әлеуметтік антропологиядагы саііыстырмалы әдіс.

Аударган Б.  К.  Байж ігітов........................................... 348

Бронислав Малиновский

Функциональды талдау.

 Аударган Ә.  Бөпежанова ....376

5. ЭЛЕМ АНТРОПОЛОГ КӨЗҚАРАСЫМЕН

Клайд Кей Мейбен Клакхон

Адам уиіін айна.

 Аударган М. А. Дүйсмагамбетов

II тарау.

 Таңцанарлық әдет-гүрып...................... 400

VI тарау.

  Тіл қүдіреті............................................ 429

X  тарау.

 Элем антрополог көзқарасымен........... 453

6. АНТРОПОЛОГИЯНЫҢ МАҚСАТТАРЫ

Клод Леви-Строе

MacKajiap 

жолы.

 Аударган А. М. Ыхсан, Ә. Бопежанова

I.  Нөсіл жене тарих.................................................. 484

II. Антропологияның пәндік саласы ....................507

Авторлар туралы мәліметтер......................................... 541

551

“Әлемдік мэдениеттану ой-санасы” 

Бірінші  том

XX ҒАСЫР МӘДЕНИЕТІНІҢ 

АНТРОПОЛОГИЯСЫ

Редакторы 

М .  Кенжебай 

Көркемдеуші редакторы 

Б.  Серікбай 

Техникалық редакторы 

3 .  Боша нова 

Мүқабаны дайындаған  “Ба

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: