Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»

сөзі кездеседі:

Мен қарақұстан туған қалықпан... 

Жалаулы найза қолға алып, 

Ақын  мұрасының  1962  жылғы  басылымында  қалықпан  сөзіне 

«қыран  құс»  деген  түсініктеме  берілген.  Контекске  қарағанда, 

оның құс екені және асқақтықтың, биіктіктің образын беруге алын- 

ғандықтан, қыран сияқты құс екені танылады. Бұл сөздің құс атауы 

екендігі сөз түбірінің мағынасынан да шығады: қалық – көне түркі 

тілдерінде  «көк,  аспан»  мағынасындағы  сөз.  Демек,  қалықпан  – 

«аспан көкте, биікте самғайтын құс» дегенді білдіретін атау. Бұл атау 

бір замандарда ата-бабаларымыздың тілінде өзінің тура (номинатив) 

мағынасында белгілі бір құстың аты ретінде қолданылғанымен, кейін 

келе,  мысалы,  Махамбеттер  заманында  образ  жасайтын  тарпаң, 

тарлан, құлан, бұлан сияқты сөздердің қатарына көшіп, поэтикалық 

121

сөзге (поэтизмге) айналған болар. Бұл сөздің сирек кездесетін көне 

сөздердің бірі екендігі сондай, ол қазіргі түсіндірме және екі тілдік 

сөздіктерге енбей қалған.

ҚАРАЛДЫ.  М.Әуезов  «Қарақыпшақ  Қобыланды»  пьесасын-

да  қаралды  сөзін  батырдың  анасы  Аналықтың  аузына  салады.  Ол 

сапарға аттанып бара жатқан баласына берген бата-тілегінде:

Қаралдының қызығын 

Қарық боп көрер сәтті бер... 

Қаралдымның жұлдызын 

Оңынан туғыз, Қамбар-ау! – 

дейді.  Бұл  жердегі  қаралды  сөзі  –  В.Радловтың  көрсетуі  бойын-

ша, қазақ тілінде «таяныш, үміт артқан тірек» мағынасында балаға 

қатысты айтылатын сөз, ал Л. Будагов башқұрт, татар тілдерінде бұл 

тұлға «1) аула ішіне салынған қосалқы құрылыс, үй» дегенді білдіреді 

дейді (Будагов, II, 47). Демек, М.Әуезов бұл сөздің ертеректегі қазақ 

тіліндегі мағынасын (Радлов көрсеткен) пайдаланған.

жүктеу/скачать 3,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: