Еуропада кеңінен тараған мәдениет жөніндегі ұғымдар: Мәдениетті — ақыл-ойдың не табиғи сезімнің көмегі арқылы түсіну; мәдениетті — ішкі адамгершілік заңдарының көмегімен тану; мәдениетті эстетикалық, көркемдік шығармашылық қызмет арқылы білу. Адамзат мәдениеті үздіксіз дамып-өркендей отырып эволюция мен прогрестің жалпы заңдарына сөзсіз бағынады. Мәдениет типологиясы мен теориясы Мәдениет құбылысының толық және табысты зерттеу үшін жеткізу немесе типология әдістері қолданылады. Мәдениет типологиясы – ғылыми таным әдісі, оның негізінде әлеуметтік мәдени жүйешелер мен объектілерді және олардың топталуын қорытындылаған, идеяланған үлгінің немесе тектің көмегімен бөлшектеу жатыр.
О.Шпенглердің мәдениет типологиясы Шпенглер бойынша, мәдениеттің өмірлік циклі – бұл кез келген тірі организмнің өмірлік циклі. Ол өзінің аяқталуна жеткен 8 мәдениеттер типін атап көрсетеді
Қытайлық
Вавилондық
Үнділік
Антикалық
Арабтық
Батыс
еуропалық
Орыс-сібірлік
Майялық
Ф. Ницшенің типологиялық моделі Апполондық- аспан стихиясы, тыныштық, реттілікті білдіреді
Дионистік-жер стихиясы, сезімталдықтың, эмоциялықтың белгісі
Өз моделінің түбегейлі типологиялық критерийін Ф.Ницше қабылдау тәсілінде, әлемді игеруде, дәлірек айтқанда, адамның дүниені қабылдау табиғатында көреді. Ф.Ницше дүниені қабылдау мен шығармашылық негізінде екі бастау жатыр деді: К.Ясперстің мәдени – типологиялық моделі Тарихқа дейінгі алғашқы қауымдық кезең- мәдениеттің прото- тарихи типі
Ежелгі «ұлы мәдениеттер» дәуірі
Адамның болмыс негіздерінің қалыптасу дәуірі- әмбебап гуманистік мәдениет
Ғылым мен техниканың дамуына негізделген және адамзат пен оның мәдениеттік өркениеттік шектелген тарихи санасына жартылай қайтарылған «империялық дәуір».
К.Ясперс сенімі бойынша, тарих пен мәдениеттің дамуында шешуші рөлге экономикалық емес, рухани фактор ие болады. Ол тарихтың төрт гетерогенді кезеңіне сәйкес келетін төрт тарихи мәдени типті атап көрсетеді
