Мәңгілікпен үндесу

02.05.2017

Бельгер үшін тосын сыйдай болған үшбу хат қабырғалы қаламгердің 80 жылдық мерейтойы қарсаңында жарық көрген «Герольд Бельгер кім?» деп аталатын кітаптың алғысөзі болып  шықты. Телефонмен сөйлескенде айтылатын көп әңгімеден гөрі тасқа басылған бір сөзді артық бағалайтын Герағаңның көңілі үшін сырласып, мәжіліс құрудың осындай пішінін мақұл көрген хат иесі қазақ тілі, терминологиясы, латиница тақырыбын тілге тиек ете келіп бүгінгі әдебиеттің ахуалы туралы кеңінен көсіліп, ой толғайды.

Хат жазушының әдебиеттанудан мол хабары бар сұңғылалығына ғана емес, тіл саласындағы қордаланып қалған мәселелердің түйінін тарқатып берген біліміне тәнті  болып,  талай дүниенің сырына қанықтым. Мәселенің бергі жағын ғана емес, тереңінде жасырынған шындығына үңіле отырып тақырыпты талдаған хатпен танысып шыққанымда, көкірегіме жабысқан көкжөтелдей болып жүрген көп сауалдың жауабын тауып, мойнымнан ауыр жүк түскендей жеңілдеп қалдым.

Әңгімесінің әлқиссасын  ССРО Ғылым Академиясының Тіл білімі институты 1969 жылы VII-XII ғасырдағы көне түркі жазба ескерткіштері негізінде 20 000-ға жуық сөзден  тұратын, небәрі бір ғана томдық «Древнетюркский словарьды» басып шығарғанынан бастаған хат авторы  содан бергі уақытта қалың бұқараның көзайымына айналған бірталай сөздіктердің тарихына тоқталып, олардың ерекшіліктері мен кемшіліктерін талдап, соқырға таяқ ұстатқандай етіп оны түсіндіріп береді. Қазақ тілінің келешегі үшін тағдырлы мәселе болып табылатын латинициаға көшудің мән-маңызын салмақтап, мәселенің өзектілігіне жан-жақты сараптама жасайды. Тіпті, Герағаңның жазбаларында жиі тілге тиек етілетін Машанов сөздігі жайлы әңгіме арасында жол-жөнекей айтқан пікірінің өзін құрғақ сөзбен баяндай салмай, нақты деректерге арқа сүйей отырып дәлелдеген білімділігі таңданысыңды туғызбай қоймайды.