Международный конгресс студентов и молодых ученых «Мир науки», посвященный 75-летию Казну им аль-Фараби 75 лет Алматы, 28-30 сәуір 2009 ж

клеток практически не менялась, что могло свидетельствовать о выходе кривой 
роста   на   «плато».   Однако   при   последующем   культивировании   до   25   суток 
концентрация клеток вновь увеличилась в 2,5 раза, достигнув величины 14,7
.
10
7 
клеток/мл.     На   30-е   сутки   рост   хлореллы   на   среде   Фитцджеральда   не 
прекращался. В результате проведенного опыта было выяснено, что наиболее 
оптимальной средой для культивирования оказалась среда Фитцджеральда.
Анализ результатов опытов с барботацией выявил, что продувка воздухом 
оказала   положительное   влияние   на   рост   хлореллы.   Максимальная 
интенсивность   роста   в   этих   условиях   наблюдалась   на   20-е   сутки 
культивирования. Интенсивность роста хлореллы при барботации превышает 
рост   без   барботации   приблизительно   в   два   с   половиной     раза.   Пик   роста 
наступает примерно на 20-й день опыта, где концентрация клеток достигает 
показателя   33,3.10
7
  клеток/мл.   Оптимальным   сроком   выращивания   хлореллы 
при барботации  является три недели, то есть 20-21 день.
Таким   образом,   установлено,   что   для   культивирования   штамма   ГИ 
Chlorella sp. оптимальной средой оказалась среда Фитцджеральда, а барботация 
воздухом повышала рост водоросли.
Научный руководитель: к.б.н., доцент Джокебаева С.А.
МАРКЕРЛІ ИЗОГЕНДІ ЛИНИЯЛАРДЫ БИДАЙДЫҢ БЕЛГІЛІ БІР 
ХРОМАСОМАСЫНДА ОРНАЛАСТЫРУ
Мажит С., Чунетова Ж.Ж.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан
е-mail:Zhanar. Chunetova @ kasnu, 
Қазіргі   кезде   жалпы   биологияның   фундаментальді   мәселелерінің   бірі 
жоғары   организмдердің   генетикалық   құрылымы,   соның   ішінде   табиғи 
полиплоидтардың   күрделі   геномдары   болып   табылады.   Бұл   жерде   басты 
қызықтыратын   мәселе   жұмсақ   бидайдың   практикалық   маңыздылығы   және 
оның   күрделі   генетикалық   табиғаты.   Мұндай   құнды   ауыл-шаруашылық 
дақылына генетикалық жалпы ұйғарылған әдістерін қолданудың әсері аз және 
аллогексаплоидтардың   күрделі   табиғаты   шектеу   туғызудың   салдарынан 
гендерді белгілі бір хромасомада локализациялауды қиындатады. Бұл мақсатқа 
жету  үшін ауылшаруашылық  дақылының генетикалық   картасын  құру  қажет. 
Генетикалық   карталар   геномдардың   құрылымы   мен   құрылысын   зерттеуден 
басқа,  селекциялық бағалы сандық және сапалық белгілерді  маркерлеу және 
идентификациялау   сияқты   бағыттарда   қолданылады.   Бұл   өз   кезегінде   гендік 
және   хромосомдық   инженерияға   жол   ашады.   Моносомды   таладау   жүргізуде 
көбінесе сандық белгілерге көңіл бөлінген. Барлық сандық белгілер полигенді 
тұқымқуалайды   және   генетикалық   талдау   үшін   математикалық   әдістер 
қолданады, бірақ бұл әдістер тек гендердің санын анықтауға мүмкіндік береді, 
ал локализация моносомды талдау көмегімен жүреді. Белгілі бір хромосомада 
бағалы белгілерді бақылайтын гендер жиынтығы жергілікті сорттар үшін өте 
маңызды,   өйткені   (селекциядан   сорттың   сапасын,   мақсатты   өзгертуді, 
хромосомды   инженерия   жолына   ауыстыруға   мүмкіндік   береді)   дәстүрлі 

селекция жолынан ауысып, хромосомды инженерия жолымен сорттың сапасын 
бағытты   өзгертуге   мүмкіндік   береді.   Егістік   жағдайларында   өскен 
өсімдіктердің   бірқатар   белгілері   –   сабақтың   және   масақтың   ұзындығы, 
моносомды өсімдіктердің маркерлі белгілер болып табылады. Шаруалылыққа 
бағалы   жекеленген   белгілері   бойынша   жергілікті   жерде   бейімделген   құнды 
сорттардың   туындысын   алу   біздің   алға   қойған   ауқымды   мақсатымыз. 
Сондықтан, Казахстанская 3 сортынан алынған мутантты линияның (Л1) масақ 
қабықшасының ұзындығы маркерлі сапалы белгілердің бірі болып табылады, 
осы белгіні бақылайтын генді оның белгілі – бір хромосомасында орналастыру 
үшін,   Казахстанская   126   сортының   21   моносомды   линиясы   қолданылды. 
Казахстанская   126   сортының   моносомалық   сериясын   Л1   линиямен 
будандастыру нәтижесінде,  Ғ
1  
ұрпағынан зерттелген  210 өсімдіктердің масақ 
қабықшасы   мутантты   линияға   тән   ұзын   қабықшасымен   сипатталып, 
қарастырып   отырған   белгінің   доминантты   тұқымқуалайтындығы   анықталды. 
Ғ
1
-де цитологиялық талдау арқылы анықталған 21 хромосомадан моносомалық 
өсімдіктерді   өздігінен   тозаңдандыру   арқылы   Ғ
2
  алынды.   Ғ
2
  ұрпағындағы 
моносомды   популяциялардың   бақылау   буданымен   салыстырмалы   талдауы, 
қарастырып отырған белгіге әсер ететін негізгі геннің хромосомадағы локусын 
табуға   мүмкіншілік   туғызады.   Ғ
2  
ұрпағындағы   бақылау   буданының   200 
қабықшасы   ұзын   және   80   қалыпты     өсімдіктерге   ажырау   қатынасы   3:1 
гипотезасына   сәйкес   келіп,   моногенді   (χ
2
=1,91)   тұқымқуалайтындығы 
дәлелденді.
Барлық   хромосомалардан   моносомалық   будандардың   Ғ
2  
ұрпағын   талдау 
нәтижесінде, 7А хромосомадан 202 зерттелген өсімдіктің 186 масақтың ұзын, 
ал   16   қалыпты   қабықшасымен   болып,   Ғ
2
  ұрпағындағы     ажырау   бақылау 
вариантындағы   3:1(χ
2
=1,91)   қатынасынан   едәуір   ауытқығандығы   (χ
2
=31,4), 
байқалды.  Осыдан, Л1 линияның масақ қабықшасының ұзындығына жауапты 
ген   7А   хромосомада   орналасқанын,   ал   3А   хромосомадан   көрінген   ауытқу 
(χ
2
=4,84)  негізгі   геннің   күшін   жоғарлататын   модификаторлы   геннің   әсері 
екендігі анықталды. 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МЕТОДОВ БИОТЕХНОЛОГИИ ДЛЯ 
СОХРАНЕНИЯ ГЕНОФОНДА  ЗЕМЛЯНИКИ В КАЗАХСТАНЕ
Мишустина С. А.
Алматинский технологический университет, г. Алматы. Казахстан
e-mail: svetochek
 
 1703@
 
 mail
 
 .  ru
   
Ягодоводство   —   одна   из   важных   отраслей   сельского   хозяйства,   в 
коллективных   садах,   на   приусадебных   и   пришкольных   участках.   Ягодные 
растения   дают   самые   ранние   и   ценные   по   пищевым   качествам   плоды.   Они 
быстро   достигают   зрелого   возраста,   обильно   плодоносят,   стойки   к 
неблагоприятным условиям среды. 
Однако   успешное   возделывание   ягодников   существенно   тормозится 
комплексом   болезней,   возбудителями   которых   являются   фитопатогенные 
грибы,   вирусы,   бактерии   и   нематоды.   Болезни   наносят   как   прямой   вред, 

непосредственно поражая ягоды, так и косвенный, поражая листья, стебли и 
корни, чем снижают урожай текущего и будущего года. Заболевания ослабляют 
растения,  задерживают   их  рост  и  развитие,   отодвигают  срок   плодоношения. 
Для   защиты   урожая   необходимо   умение   определять   природу   болезни   и 
правильно   применить   меры   борьбы   с   ней.  Именно   из-за   этого,   особенно   в 
последнее время, в Казахстане наметилась тенденция к резкому сокращению 
площадей дикорастущих форм плодовых и ягодных растений.
Земляника (Fragaria vesca) — многолетний  кустарник высотой от 10 до 30 
см.   из   семейства   розоцветных,   чашелистики   распростертые   при   плодах. 
Лепестки   мелкие.   Плод   по   созревании   ярко-красный.   Стебли   прямые   или 
приподнимающиеся.   Листья   сверху   почти   голые,   снизу   с   серебристым 
опущением. Растет в лесах, между кустарниками, на лесных полянах. Цветет в 
мае — июне.
Цель работы - изучение усовершенствование биотехнологии клонирования 
и оздоровления сортов земляники для сохранения ее генофонда в Казахстане.
Объектами   исследования   -   перспективные   сорта     земляники:   «Адди», 
«Редгонтлит», «Чезена», «Сладкий Чарли»  из коллекции помологического сада 
МСХ РК.
Методы исследования. Побеги - усы и розетки из листовых примордиев 
земляники, изолированные в период с июля по сентябрь. 
По   результатам   проведенных   исследований   можно   сделать   следующие 
выводы:
-   Для   введения   в   культуру  in  vitro  необходим   индивидуальный   подбор 
стерилизующих агентов, их концентрации и времени экспозиции для каждого 
сорта  земляники.
-   Наиболее   устойчивыми   к   стерилизующим   агентам   оказались   два   сорта 
земляники («Редгонтлит», «Адди»). 
- Оптимизированы минеральный и гормональный состав питательных сред 
для   микроразмножения   земляники.   Оптимальной   средой   для   побегов 
земляники была среда Ли-де-Фосарда с БАП (0,5-0,8 мг/л) и ИМК (0,01 мг/л).
- Показана зависимость частоты укоренения побегов земляники   in  vitro  от 
состава питательной среды. Подобран оптимальный состав питательной среды 
для укоренения изученных нами сортов земляники.
-  Получены  растения   -  регенеранты   земляники   и   высажены  в   почвенный 
субстрат. Наиболее подходящим субстратом для в изученных сортов земляники 
является торф: почва: перлит в  соотношении 1:1:1.
Таким   образом,   нами   осуществлен   полный   цикл   микроклонального 
размножения перспективных сортов земляники.
Научный   руководитель:   к.б.н., 
доцент   Джангалина   Э.Д., 
д.б.н., профессор Хожамуратова С.Ш.
СҮТ ҚЫШҚЫЛЫ БАКТЕРИЯЛАРЫНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
Моллаева М.А., Мустафаева А.М., Макажанова Х.Х.
Алматы технологиялық университеті, Алматы қ., Қазақстан. е-mail: 
meru
 
 _84@
 
 mail
 
 .  ru
   

Сүт   қышқылы   бактериялары   микроорганизмдердің   гетерогенді   тобына 
жатады,   халық   шаруашылығында   кеңінен   пайдаланылады.   Сүт   қышқылы 
бактериялары   әртүрлі   қышқыл   сүт   өнімдерін   өндіргенде   ашытқы   ретінде 
қолданылады. Олай болатын себебі: тіршілік ортасында олар сүт және сірке 
қышқылдарын, хош иісті қосылыстарды және полисахаридтерді түзеді, ерекше 
дәм мен құрамы бар, арам ісікке, лейкемияға қарсы белсенділік көрсетеді. Бұл 
адам денсаулығына жақсы әсер етеді, метаболитикалық белсенділік көрсетеді, 
қышқыл сүт өнімдерін жақсы сіңіреді, температураның түрліше деңгейінде өсе 
алады,   сөйтіп   ол   қышқыл   сүт   тағамдарының   көптеген   түрлерін   өндіруге 
мүмкіндік береді. Олар әртүрлі ашытқылар құрамында болуымен байланысты 
түрлі өнімдерді ферменттеуде кеңінен қолданылады.
Сүт  қышқылы  бактериялары  нан  пісіруде,  әсіресе  қара  ұннан нан  (олар 
ашыған ашытқылар құрамында болады) даярлауда үлкен роль атқарады.
Сүт   қышқылы   бактерияларының   консервілеушілік   әрекеті   көптеген 
өнімдерді   бүлінуден   сақтауда   –   көкөністерді   (қырыққабат,   қияр,   қызанақ, 
қарбыз   және   т.б.)   және   жемістерді   ашытуда   қолданылады.   Оларды   балықты 
тұздағанда да (майшабақ, шабақ) пайдаланады. Сүт қышқылы бактерияларын 
мал азығын биологиялық жолмен консервілеу, сүрлеуде қолданудың маңызы 
зор.   Біздің   елімізде   мал   шаруашылығын   дамытуда   алға   қойылған   маңызды 
міндеттерді орындауда өсімдіктерден сүрлем даярлауды нағыз ғылыми негізде 
атқаруды талап етуінің өзі, оның ерекше маңызы бар екенін көрсетеді.
Сүт   қышқылы   бактериялары   спирт   өнеркәсібінде   де   қолданылады. 
Олардан   жиналған   сүт   қышқылы   сүзіндіні   қышқылдандырып,   бөгде 
микроорганизмдер тіршілігін тежеп тастайды. Сүт қышқылы бактерияларының 
қолданылу   ауқымы   (тағам   өнеркәсібінде,   медицинада   және   т.б.)   өте 
қомақты.Сүт   қышқылы   бактериялары   ірімшік   (сыр)   даярлауда   үлкен   роль 
атқарады. Олар ірімшіктің дәмдік сапасын жақсартады және оның дайын бөлу 
мерзіміне   қолайлы   жағдай   жасайды.   Сүзбе   массасында   сүт   қышқылы 
бактериялары   лактозаны   тез   арада   ашыту   арқылы   активтік   қышқылдықты 
жоғарлатады,   бөгде   микроорганизмдер   тіршілігін   тоқтатады,   ірімшіктің 
қоректік және биологиялық бағалылығын түзетін сүттің құрам – қосылыстарын 
өзгертеді.
Сүт қышқылы бактериялары үшін ең қолайлы қоректік орта – сүт және сүт 
тағамдары. Олар сүтке топырақтан, өсімдіктерден, малдың сілекейі мен келіп 
түседі.
Сүт   қышқылы   культураларын   сақтау   әдісі   –   ағзадағы   зат   алмасуының 
шапшаңдығының   төмендеуімен   олардағы   алмасу   өнімдерінен   торшалардың 
бөлініп   кетуіне   негізделген.   Микроорганизмдердегі   зат   алмасу   температура 
деңгейінің төмендеуіне немесе ылғалдылықтың  азаюына байланысты тежеледі. 
Қазіргі   кезде   сүт   қышқылы   бактерияларының   таза   культуралары   мен   одан 
даярланған   ашытқылар   суйық,   кептірілген   және   мұздатылған   күйінде 
сақталады.   Сүт   қышқылы   бактерияларын   таза   күйінде   сақтаудың   ертеден 

қолданылып келе жатқан бір тәсілі – олардың тіршілігін тоқтатпау мақсатында 
зарасыздандырылған сүтке немесе басқада қоректік орталарға оларды оқтын-
оқтын қайталап отыру әдісі қолданылады. 
Сүт   қышқылы   бактерияларын   бөліп   алып,   олардың   қасиеттерін   зерттеу, 
олардан коллекциялар жасап микроорганизмдердің генофондысын сақтау мен 
пайдалануға   мүмкіндік   береді.   Қазақстанда   сүт   қышқылы   бактерияларының 
әртүрлі   түрлері   кездесетіні   жөнінен   зерттеулер   жұмысының   атқарылғаны   да 
белгілі . 
Микроорганизмдер   коллекциясы   арнаулы   зертханаларда   ашытқыларды 
жасау және олармен майлы сүт өнеркәсібі және ғылыми зерттеу мекемелерін 
жабдықтау үшін өте қажет. 
Научный руководитель: д.б.н., профессор Хожамуратова С.Ш.
СҮТ   ҚЫШҚЫЛЫ   ҚАУЫМДАСТЫҒЫН   ПАЙДАЛАНУ   АРҚЫЛЫ 
БИОТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЖОЛМЕН ЖАҢА СҮТ ТАҒАМДАРЫН АЛУ
Мустафаева А.М., Моллаева М.А.,  Макажанова Х.Х., Хожамуратова С.Ш
Алматы технологиялық университеті, Алматы қ.,  Қазақстан, aia_@mail.ru
Рационалды және толық құнды тамақтану мәселесінің негізгі ролі болып, 
емдік - профилактикалық  және диеталық өнімдер ассортиментінің ұлғаюы, ең 
біріншіден   экологиясы   апатқа   ұшыраған   аймақтарға,   анемиямен   ауыратын 
адамдарға, жүрек – қан тамырлары, онкологиялық, гастроэнтерологиялық және 
т.б. ауруларға өте көп көмегін тигізеді.
Емдік   –   профилактикалық   өнімдерді   өндіру   принципінің   негізі   болып, 
табиғи   тағамдық   шикізаттар   мен   таза   биологиялық   активті   қосылыстарды 
пайдалану негізгі өнімдер болып табылады. 
Тағамдық өнімдерді өндіру кезінде, биологиялық қосылыстарды және жаңа 
шикізат   материалдарын   пайдаланудың   нәтижесінде,   өнімдердің   ассортименті 
ұлғайып,   дайын   өнімдердің   сапасы   жоғарылайды,     сонымен   бірге 
физиологиялық,  гигиеналық тамақтану  адам организіміне өте пайдалы болып 
табылады. 
Сондықтан,   ғылыми   жұмыстың   негізгі   мақсаты   болып,   өсімдік 
талшықтармен байытылған, cүт қышқылы қауымдастығын қолдану арқылы, сүт 
қышқылды өнімдердің рецептурасын жасау және оны өндіріске ұсыну болып 
табылады.
Әр   түрлі   сүт   қышқылды   бактериялардың   құрама   жолдары   арқылы, 
өнімдерге диеталық қасиет беру, сүт қышқылды өнімдердің қышқылдылығын, 
сонымен бірге дәмділігін және хош иісін реттеуге болады.
Ашытқы   бактериясының   құрамында   термофильді   стрептококкалардың 
болуы,   ұйытқының   созылмалығына,   икемділігіне,   тығыздығына   және   өнімді 
араластырудан кейінгі структурасын қалпына келтіруіне зор ықпалын тигізеді. 
Сүт қышқылды стрептококкалар ашытқы структурасының қалыптасуына әсер 
етеді, қосымша структуралық элементтер ретінде кіреді. Осының нәтижесінде, 

сүт  қышқылды  бактериялардың  біріктірілген  түрлері арқылы ашытқылардың 
керекті   консистенциясындағы   ұйытқыларын   алуға   болады.   Бұл   ашытқы 
қауымдастығын   тамақ   өнеркәсібінің   ғылыми   орталығының   биотехнология 
лабораториясының музейінен алдық.
Өнімнің   консистенциясына   көкөністер   қосылысының   әсер   ету   мөлшері 
көрсеткендей, 10 % көкөніс қосындысын қосқанда, өнімнің консистенциясын 
айтарлықтай   өзгерткен   жоқ,   ал   30   %   көкөніс   қосындысын   пайдаланғанда, 
өнімнің консистенциясы жақсарып, оған тығыз, қоймалжың консистенция және 
сүт қышқылдың өзіне тән дәмі мен иісін береді, 40% көкөністің қосындысын 
қосқанда,   сүт   қышқылды     өнімнің   дәмі   мен     иісі   төмендейді.   Сусындардың 
құрамына   кіретін   көкөніс   қосылыстарының   ең   жоғарғы   органолептикалық 
көрсеткіштері 20%  толықтырғыш мөлшерінде болды.
Тәжірибиенің негізінде, сүт қышқылы қауымдастығын пайдалану арқылы, 
сүт   қышқылды   сусындарды   өсімдік   талшықтарымен   байытып,   таза 
культурамен   ашытылған   технологиясын   зерттедік.   Өсімдік   қосылыстарының 
негізінде   табиғи   шырындар   (асқабақ   шырыны,   сәбіз   шырыны,   қызылша 
шырыны) пайдаланды. 
Өсімдік   талшықтарымен   байытылған,   сүт   қышқылы   қауымдастығы 
қолданылған, сүт қышқылды сусындардың рецептурасы жасалынды және оны 
өндіріске ұсынуға болады. 
Научный руководитель: д.б.н., профессор Хожамуратова С.Ш.
DIAGNOSTIC AND SPATIAL ANALYSIS OF POLLUTION AROUND 
FARM TO PROVIDE DATA FOR STUDYING THE IMPACT OF 
ENVIRONMENTAL POLLUTION ON MILK QUALITY IN KAZAKHSTAN
M. Le Guillou 
1
, Sh. Akhmetsadykova
2
CIRAD, Montepplier, France
1
,
al-Farabi Kazakh National university, Almaty, Kazakhstan
2
Milk from mare or camel and fermented products consumption is a traditional 
habit in Kazakhstan. Process of production change according to season, region, 
ferment used, lactation stage, feeding methods or age of animals. The composition of 
these products is not well known and there is no official standard on the market. 
Otherwise some desert regions of Kazakhstan are characterized by high 
pollution of water, air, soils and vegetation due to chemical (pesticide or heavy 
metals), mineral or radioactive elements. We need to acquire suitable knowledge 
about consequences of pollution on animal metabolism and to assess the hazards to 
find these components in the milk or in the products for human consumption. 
A PhD study performed at the biology faculty of Al-Farabi University aims to 
assess the impact of environmental pollution on milk quality. 
The purpose of this thesis is to assess the way of contamination: from the 
pollution pool, across the natural element (water, air, soil) to the animals and then to 

assess if quantity of contaminant ingested is in relation with their quantity in the milk 
and to study the role of fermentation in detoxifying process.
The main questions are: 
4. How to assess the importance of contaminant in the fermented milk?
5. How   to   identify   spatial   distribution   of   pollution   by   analyzing 
geographical data (dominant winds, watersheds, slopes,…)
6. What   are   the   links   between   environmental   contamination   and 
fermented   milk   processing   (interaction   between   heavy   metals   and 
bacteria)?
7. What is the standard for developing the milk product market?
The approach used in this thesis is to collect milk in 5 farms from 3 regions 
during each season for 3 years. Laboratory analysis will provide data on some 
contaminants: heavy metal (lead, cadmium, chrome, copper and zinc) and pesticides 
(lindane and dioxin).
In the other hand data will be acquired for the geospatial analysis. The study 
takes place in three region Almaty (with charcoal, car traffic, city, agriculture), 
Chymkent (with oil production, chemical factory, polymetal, cotton crops) and 
Qyzyl-Orda (with mines, cotton and rice crops).
Identification and spatial analysis is performed during a training stage related to 
the thesis.
The purpose of this stage is to implement database and maps of the pollution 
gradient. This work will consist in acquisition of informations relating to land cover, 
topography, climate (wind and rain) and hydrology. 
Field data to be collected: coordinates from GPS of farms, pool pollution, 
observations of nature of vegetation, on water circulation, irrigation, nature of soils 
and land cover.
If it is possible, samples of water and soil will be also collected. Some socio-
economical survey in the selected farm will be realised to complete the data base of 
this study.
The collected data will be integrated in a Geographical Information System GIS. 
Output and information will be generated to build maps with distribution of 
pollutions around the farms.  These maps will allow visualizing gradient of pollution 
according to climate, watershed or land cover.
Scientific supervisor: HDR B.Faye,  PhD G.Konuspayeva 

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: