Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»

337 
ФИО авторов: Jiyanov Sardor Shuxratovich 
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti 
“Xalqaro huquq” fakulteti 2-bosqich talabasi 
Farrux Muzaffarovich Tashev 
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti 
“Davlat boshqaruvi va huquq nazariyasi” kafedrasi katta o’qituvchisi 
Название публикации: «MILLATLARARO TOTUVLIK VA DINIY 
BAG’RIKENGLIK – O’ZBEK XALQINING YUKSAK QADRIYATIDIR» 
Annotatsiya: Ushbu maqola O’zbekiston Respublikasida so’nggi yillarda diniy 
bag’rikenglik va millatlararo totuvlikni ta’minlash borasida amalga oshirilgan 
islohotlar, shuningdek mamlakatning ushbu sohadagi tarixiy tajribasi hamda hozirda 
mavjud bo’lgan dolzarb muommolar hamda ularning yechimlarini o’rganadi.
Kalit so’zlar: bag’rikenglik, mehmondo’stlik, millatlararo totuvlik, neofashizm, lokal 
mojarolar, tolerantlik, diniy e’tiqod erkinligi, milliy ozchilik, diniy konfessiyalar, 
prozelitizm, Harakatlar strategiyasi, vijdon erkinligi, diniy muttassiblik, ekstremizm, 
terrorizm, virtuallashuv, globallashuv, davlat xavfsizligi 
O’zbekiston. Ona Vatanimiz, biz tug’ilib o’sgan tuproq, ko’p millatli, 
bag’rikeng, mehmondo’st mamlakat. Barchamizga ma’lumki buyuk va shonli 
o’tmishga ega bo’lgan ushbu mamlakat aholisi butun tarixi davomida o’zining 
bag’rikengligi, bolajonligi, mehmondo’stligi bilan tillarda doston bo’lgan. Bu yurtda 
ko’p sonli millat vakillari aka-ukalardek bir xalq bo’lib istiqomat qilgan, bir nonini 
teng bo’lib yeb, yovga qarshi birga jang qilgan. Barcha millatlar tenglik va totuvlik 
asosida yashab kelishgan hamda yashashmoqda. Millatlararo totuvlik nima?
Millatlararo totuvlik – bu tinchlik va barqarorlikdir. Barcha etnik guruhlarning 
hamkorlik, tenglik, o’zaro hurmat doirasida tinch-totuv istiqomat qilishidir. 
Millatlararo totuvlik barcha elat va millatlarning ona tili, milliy urf-odatlari hamda 
bayramlarining rivojlanishi hamda hurmat qilinishini talab etadi. Ayniqsa, bugungi 
kunda turli xil sivilizatsiyalar o’rtasidagi to’qnashuvlar yuz berayotgan, neofashizm 

338 
g’oyalari bosh ko’tarayotgan bir vaqtda millatlararo totuvlik hamda diniy bag’rikenglik 
har bir mamlakat, shu jumladan Ona Vatanimiz O’zbekiston uchun ham dolzarb 
ahamiyat kasb etadi.
Millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikda o’zbek xalqi o’z tarixida shonli 
sahifalar bita olgan kam soni millatlardan hisoblanadi. Qadim-qadim ming yilliklardan 
beri turli xil dinlar, ko’plab millat va elatlar zamini bo’lgan bu o’lka Yunon-baqtriya, 
Xorazmshohlar davri-yu, Amir Temur Imperiyasi, Xonliklar davri-yu, ikkinchi jahon 
urushi davomida o’zining qanchalar olijanob hamda saxovatpeshaligini ko’p marotaba 
namoyon etdi. “Ikkinchi jahon urushi davrida O’zbekistonga 1 mln nafardan ortiq 
kishi, jumladan, 200 000 bola evakuatsiya qilindi. Turli millatga mansub yetim 
bolalarni o’zbek xalqi o’z farzandiday ardoqlab, ularni voyaga yetkazdi”
49
. “Ayniqsa 
turli millatga mansub bo’lgan 15 bolani farzandlikka olgan temirchi usta Shoahmad 
Shomahmudovlar oilasi yuksak insoniy fazilatlarni namoyon qilib ko’pchilikka ibrat 
bo’ldi”
50
.
XX asr oxiri XXI asr boshlariga kelib butun dunyo etno-ijtimoiy, diniy 
muommolar bilan to’qnash kela boshladi. Ayniqsa Afrika va Osiyo mintaqasi ushbu 
muommolar, lokal mojarolarning markaziga aylandi. Shuningdek postsovet hududi va 
Markaziy Osiyo mintaqasi ham bundan chetda qolmadi. “Jalolobod-O’sh” voqealari, 
“Farg’ona vodiysi” dagi voqealar yovuz kuchlar yurtimiz xavfsizligiga tahdid solish, 
xalqimiz hamjihatligiga putur yetkazish, urush chiqarish uchun hech qanday 
usullardan, hattoki, milliy va diniy mansublikdan foydalanishdan ham tap tortmasligini 
isbotladi. Shunga qaramasdan ushbu kuchlar birdam xalqimiz hamjihatligini buka 
olmadi.
“Yer yuzidagi 1600 dan ortiq millatdan bor yo’g’i 200 dan ortig’i o’z davlatiga 
ega, xolos. Bunday sharoitda butun dunyoda millatlararo totuvlikni ta’minlash uchun 
ularning manfaatlari, ruhiyati, intilishlarini muntazam o’rganib borish, siyosiy-ijtimoiy 
hayotda buni doim e’tiborga olish zarur”
51
. 
49
O’zbekiston tarixi(1917-1991-yillar). Q. Rajabov, A.Zamonov. 2017. – 94-bet. 
50
O’zbekiston tarixi(1917-1991-yillar). Q. Rajabov, A.Zamonov. 2017. – 94-bet. 
51
Ma’naviyat asoslari 10-11-sinf: V.Qo’chqorov, O.Mahmudov, 2017. – 101-bet 

339 
Mustaqillik yillari mamlakatimizda tolerantlik, diniy bag’rikenglik, millatlararo 
hamjihatlik hamda o’zaro totuvlikni ta’minlash borasida ko’plab ishlar amalga 
oshirildi. Milliy, diniy va etnik ozchilikning ona tili, milliy an’analari, urf-odatlari 
hamda, diniy e’tiqod erkinligini mustahkamlashga qaratilgan ko’plab qonunlar ishlab 
chiqildi, amaliy ishlar bajarildi.
“O’zbekiston xalqini, millatidan qat’i nazar, O’zbekiston Respublikasining 
fuqarolari tashkil etadi”
52
. Konstitutsiyamizda belgilab qo’yilgan ushbu moddada 
milliy ozchilikning manfaatlari tegishlicha aoslangan. Bugungi kunda yurtimizda 130 
dan ortiq millat vakillari istiqomat qiladi. “Bugun O’zbekistonda 138 ta milliy madaniy 
markazlar millatlararo totuvlik g’oyasini tatbiq etmoqda.
Ruslarning “Maslennitsa”, tatarlarning “Sabanto’y”, uyg’urlarning “Sayil” 
bayramlari, xitoylarning “Chunuze” yangi yili, koreyslarning “Soller” va “Ovol – tano” 
bayramlari nishonlanmoqda. Har yili respublikamiz miqyosida “Biz yagona oila 
farzandimiz”, “Vatan yagonadir, Vatan bittadir”, “O’zbekiston – umumiy uyimiz” 
shiori ostidagi festivallar o’tkazilmoqda”
53
.
Shuningdek, so’nggi yillarda mamlakatimizda diniy bag’rikenglik sohasida ham 
qator muhim islohotlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatimiz aholisining diniy va 
vijdon erkinligi Bosh Qomusimizda ham belgilab berilgan. “Hamma uchun vijdon 
erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi 
dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo’l 
qo’yilmaydi”
54
. Bundan tashqari 1998-yilda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 
tomonidan qabul qilingan “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar tog’risida” gi qonunga 
muvofiq “Davlat diniy konfessiyalar o’rtasidagi tinchlik va totuvlikni qo’llab-
quvvatlaydi. Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga qaratilgan 
xatti-harakatlar (prozelitizm), shuningdek, boshqa har qanday missionerlik faoliyati 
man etiladi. Ushbu qoidaning buzilishiga aybdor bo’lgan shaxslar qonun hujjatlarida 
52
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 8-modda 
53
O’zbekiston tarixi 11-sinf: N.Jo’rayev, A. Zamonov, 2018. – 61-bet
54
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 31-modda 

340 
belgilangan javobgarlikka tortiladilar”
55
. Ushbu qonun hujjatlari orqali shuni anglash 
mumkinki mamlakatimizda diniy bag’rikenglik, tolerantlik borasida davlat tomonidan 
yuksak e’tibor qaratilmoqda. Hozirgi kunda mamlakatimizda “2033 ta masjid, Islom 
universiteti, Islom instituti, 16 ta diniy konfessiyalar faoliyat yuritmoqda”
56
. Bulardan 
shuni anglashimiz mumkinki mamlakatimizda diniy bag’rikenglik, tolerantlik sohasida 
ko’plab ishlar amalga oshirilmoqda. Bu borada davlatimiz rahbari tomonidan ham 
yuksak e’tibor qaratilmoqda. 2017-yilda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi 
bilan 
qabul 
qilingan 
“2017-2021-yillarda 
O’zbekiston 
Respublikasini 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasining 5-
yo’nalishi ham – Xavfsizlik, millatlararo totuvlik hamda diniy bag’rikenglikni 
ta’minlash borasidagi chora-tadbirlarga bag’ishlangan.
Shunga qaramasdan mamlakatimizda ushbu sohada qilinishi kerak bo’lgan 
ishlar, hal qilinishi kerak bo’lgan muommolar ham talaygina. Ayrim sohalarda hali-
hanuz o’z faoliyati hamda fikrlash doirasini yangi davrga moslashtira olmayotgan, 
hozir ham Sobiq Ittifoq davridan meros qolgan mentalitet doirasida ish ko’rayotgan 
talaygina mansabdorlar va davlat xizmatchilari faoliyat yuritmoqda. Bu esa ma’lum 
doiralarda diniy erkinlik cheklanishiga sabab bo’lmoqda. Shuningdek huquqni 
muhofaza qilish organlari sa’y-harakatlariga qaramasdan noqonuniy ravishda diniy 
ta’lim berayotgan, yoshlarni o’z tuzog’iga ilintirib mamlakatizmiz osoyishtaligiga 
putur yetkazishni o’z oldiga maqsad qilib olgan ayrim manfur shaxslar faoliyat 
yuritishda davom etmoqda. Buning natijasi o’laroq din niqobi ostida diniy 
muttassiblik, ekstremizm va terrorizm g’oyalari bilan sug’orilgan yosh avlod vakillari 
paydo bo’lmoqda. Virtuallashuv, globallashuv ta’sirida buzg’unchi g’oyalar 
dunyoning har bir burchagiga yetib bormoqda. Afsuski bundan bizning Vatanimiz ham 
mustasno emas. Ijtimoiy tarmoqlar, OAV lar tomonidan berilgan yangiliklarda bu kabi 
holatlarning tez-tez guvohi bo’lamiz. Ayniqsa yaqin qo’shnilarimiz bo’lgan 
Afg’oniston Islom Respublikasidagi davlat to’ntarishi, qardosh Qozog’iston 
55
 
www.lex.uz
 “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar tog’risida”.Yangi tahrir. Oliy Majlis, 1998. 
56
 
www.wikipedia.uz
  

341 
Respublikasidagi yanvar oyi voqealari tolerantlik hamda totuvlikning qanchalar 
dolzarbligi borasida saboq chiqarishimizga majbur etdi.
Xo’sh ushbu muommolarni hal qilishning iloji bormi? Qanday choralar orqali 
ushbu muommolarni hal qilish mumkin? 
Albatta bunday murakkab muommolarni hal qilish anchayin mushkul vazifa 
hisoblanadi. Bu borada muallif sifatida o’zimning qator takliflarimni bildirib o’taman. 
Birinchi navbatda eski tuzum doirasida fikrlaydigan rahbarlarni diniy bag’rikenglik, 
diniy erkinlik borasidagi fikrini o’zgartirish lozim. Bu orqali mamlakatimizda davom 
etayotgan keng islohotlarning, fuqarolar huquq va erkinliklarining to’siqlarga uchrashi 
oldi olinadi.
Ikkinchidan Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov aytganlaridek “Jaholatga 
qarshi ma’rifat bilan kurashish kerak”. Yoshlarni diniy mutaassiblik, eksterimizmdan 
asrashning yagona yo’li ularni yoshlikdan ma’naviy va diniy jihatdan barkamol qilib 
tarbiyalash lozim. Maktab, hattoki bog’cha davridan boshlab bolalar ongiga 
millatlararo totuvlik, tolerantlik g’oyalarini singdirish lozim. Bundan tashqari oxirgi 
paytlarda kuchayib borayotgan virtual tahdidlarning oldini olish maqsadida ijtimoiy 
tarmoqlar faoliyatini tartibga solish, yoshlarning bo’sh vaqtini munosib ravishda 
o’tkazishini ta’minlash zarur hisoblanadi. 
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, bugungi kunda globallashuv davrida 
vujudga kelayotgan ko’plab tahdidlar, yovuz kuchlar, manfur kimsalar tomonidan 
davlat xavfsizligimizga qaratilayotgan hujumlarni bartaraf etishning eng muhim omili 
– bu xalqimiz ongida diniy bag’rikenglik va millatlararo totuvlikni mustahkam 
singdirish hisoblanadi. Zero, mafkuraviy jihatdan mustahkam yagona xalq irodasini 
bukishga hech kimsa qodir emas! 

жүктеу/скачать 12,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: