Hair loss. Crushing the leaves and rubbing them on the scalp with water prevents
hair loss.
Hair bleaching. Mix black fig leaves, shotut fruit and cherries. It is then boiled
in water and applied to prematurely bleached hair to give it color. It is boiled in rain
water by mixing black fig and oak leaves. If you wash your head and tie it, your hair
will turn black.
716
References
1. Vorontsov V.V., Uleyskaya L.I. Injir i drugie sitrusovye rasteniya v dome. - M.:
«Fiton», 2008. - 144 s.
2. Ximicheskiy sostav rossiyskix pishevix produktov: Spravochnik / Pod red.. I. M.
Skurixina va V. A. Tutelyana. - X46 M.: M. 2002. - 236 s.
3. I.R.Asqarov. Tabobat qomusi. Mumtoz so'z. Toshkent – 2019. – 1590 b.
4. I.R.Asqarov. Sirli tabobat – T: Fan va texnalogiyalar nashriyot – matbaa uyi. 2021.
– 1084 b.
717
ФИО автора: Alimjonov Shohjahon O’tkirbekovich
Toshkent Moliya Instituti
Byudjet hisobi va nazorat yo'nalishi
2-bosqich magistranti
Название публикации: «RESPUBLIKA BYUDJETI DAROMADLARI G'AZNA
IJROSI HISOBI VA NAZORATINI TAKOMILLASHTIRISH»
Annotatsiya: Ushbu maqolada mamlakatimizda g’aznachilik tizimini joriy
qilinishi hamda uning natijasinda erishilgan yutuqlar tahlil qilingan. Tahlil natijalariga
asoslangan holda tizimni yanada rivojlantirish istiqbollari keltirib o’tilgan.
Kalit so’zlar: g’aznachilik, moliya, g’aznachilik tizimi, byudjet.
Zamonaviy tasavvurdagi “moliya” tushunchasi davlat xazinasining shakllanishi va
davlat byudjetining vujudga kelishi bosqichida paydo bo‘ldi. Moliyaviy siyosatning tarkibiy
qismi (yo‘nalishi) sifatida davlatning byudjet siyosati, eng avvalo, har bir mamlakatning
Konstitutsiyasi va byudjet jarayonida hamda qonun ijodkorligida alohida hokimiyat organlari
funksiyalarini belgilovchi boshqa qonunlar majmuiga muvofiq aniqlanadi. O‘zining hajmi
va muhimligi jihatidan katta ish bo‘lishiga qaramasdan byudjet
siyosatini faqat byudjet jarayoniga tegishli deb hisoblash maqsadga muvofiq emas.
Qonun byudjet jarayonida hokimiyatdagi qonunchilik va ijroiya organlari
funksiyalarini, mamlakat sub’ektlari funksiyalarini, byudjet federalizmi prinsiplarini,
byudjet jarayoni sub’ektlarining huquq va majburiyatlari va h.k.larni aniq belgilashi
kerak. Biroq byudjet siyosati shu bilan cheklanmaydi. Byudjet siyosati byudjetda
to‘planadigan YaIM hissasini aniqlashda, mamlakat yuqori va quyi organlari
munosabatlarida, byudjet xarajatlar qismining tarkibiy tuzilishida, turli darajadagi
byudjetlar o‘rtasida xarajatlarni taqsimlashda, davlat qarzini boshqarishda, byudjet
defitsitini qoplash yo‘nalishlarini aniqlashda ifodalanadi. Davlat byudjetining asosiy
daromadlari soliqlardan iborat bo‘lib, ular yordamida byudjet daromadlarining 70
foizdan 90 foizgacha va ayrim davrlarda undan ham ko‘proq qismi shakllantiriladi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan xorijiy mamlakatlarda asosiy soliqlar hisoblangan
jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʻi, korporatsiyalar foydasidan
718
olinadigan soliq, aksizlar, qo‘shilgan qiymat soligʻi va bojxona bojlari Davlat
byudjetiga biriktirilgan.
Mamlakatimizda g’aznachilik tizimini joriy etilishi byudjet parametrlarini
yaxhsilash borasida amalga oshirilgan islohotlar sirasiga kiradi. Bugungi kunda
mazkur sohani yanada takomillashtirish lozimligi g’aznachilik tizimining tashkiliy va
huquqiy tizimini takomillashtirish, uning taraqqiy etishining yo’nalishlarini o’rganish
muhimligini keltirib chiqaradi.
Hukumatimiz tomonidan ishlab chiqilgan iqtisodiy siyosatning to’la va izchil
amalga oshirilishi, iqtisodiyotning muhim ustuvor tarmoqlarining belgilab berilishi
hamda ularni rivojlantirish bo’yicha imkoniyatlarning safarbar etilishi muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Shunday bo’lishiga qaramasdan g‘aznachilik tizimini yanada
samarali faoliyat yuritishi hamda takomillashtirish uchun quyida keltirilgan
yo’nalishlarda amaliy ish olib borish maqsadga muvofiqdir:
Respublikamizda G‘aznachilik tizimining samarali faoliyat yuritishi
uchun me’yoriy–huquqiy asoslarni yanada takomillashtirish;
Mamlakatimizda g‘aznachilik tizimida ilmiy faoliyat olib borayotgan
iqtisodchi olimlar hamda sohaga doir ilmiy adabiyotlar miqdorini
oshirish;
Sohada faoliyat yuritib kelayotgan xodimlarning g‘aznachilik bo‘yicha
tajriba, bilim hamda ko‘nikmalarini oshirish;
Respublikaning barcha hududlarida zamonaviy axborot texnologiyalari,
aloqa tizimlaridan foydalanish darajasini oshirish va boshqa bir qator
muammolarni keltirishimiz mumkin.
G‘aznachilik tizimi — yosh moliyaviy struktura bo‘lishiga qaramasdan uning
rivojlanish darajasi juda yuqori. Davlat byudjetini boshqarishda g‘aznachilik organlari
zimmasiga yuklatilgan vazifalar va funksiyalar yildan-yilga takomillashib bormoqda.
G‘aznachilik instituti byudjet daromadlari va xarajatlarini to‘g‘ri rejlashtirish hamda
ijro qilish imkonini beradi. Asosiysi, kelgusi yil loyihasini tayyorlash uchun prognoz
ma’lumotlarini shakllantirilishiga xizmat qiladi. Davlat byudjeti daromadlari va
xarajatlarining barqarorligini, mamlakatimiz hududlarida amalga oshirilayotgan
719
iqtisodiy islohotlarning muvaffaqiyatini belgilab berishda davlat byudjeti g‘azna ijrosi
muhim ahamiyatga ega.
2016-yil oxiridan boshlab O‘zbekistonning iqtisodiy o‘zgarishi juda ta’sirli bo‘ldi.
So‘nggi to‘rt yil ichida hukumat islohotlarning mustahkam dasturini amalga oshirish orqali
fuqarolarning turmush sharoitini yaxshilash borasida katta yutuqlarga erishdi. O‘tgan
15 yil ichida amalga oshirilgan birinchi Davlat xarajatlari sharhida qayd etilganidek,
O‘zbekiston byudjet shaffofligini oshirdi, davlat moliyasini boshqarish tizimini
takomillashtirdi, soliq tizimini soddalashtirdi va soliq yukini kamaytirdi - bu ijobiy va
sezilarli imtiyozlarga ega bo‘lgan juda katta qadamlar edi.
Shaffoflik ham samarali boshqarish, ham fuqarolarning ishonchini mustahkamlash
uchun juda muhim ekanligini anglagan holda, O‘zbekiston hukumati o‘zining moliyaviy
islohotlari doirasida bu sohada qat’iy qadamlar qo‘ydi. So‘nggi paytgacha jamoatchilikka
ma’lum bo‘lgan ma’lumotlar kam edi. Bunga javoban rasmiylar XVFning Kengaytirilgan
ma’lumotlarni tarqatish umumiy tizimining (e-GDDS) tavsiyalarini amalga oshirdilar,
natijada hozirda ma’lumotlar milliy statistika veb-saytida ham, XVF-da ham e’lon
qilinmoqda. Ehtimol, fuqarolarning faolligini oshirish va byudjetni shakllantirish
jarayonining qonunchilik bazasini mustahkamlashga qaratilgan bir qator qadamlar yanada
ragʻbatlantiruvchi bo‘lishi mumkin. 2018-yildan boshlab Moliya vazirligi “Fuqarolar
byudjeti”ni nashr etishni boshladi, bu hukumatning ustuvor vazifalari, hukumat
resurslari tarkibi va umuman davlat xarajatlarini tushunarli tilda tushuntiradi. 2019-
yilda hokimiyat misli ko‘rilmagan qadam tashlab, o‘rta muddatli makroiqtisodiy va
fiskal prognozlar to‘plamini taqdim etdi, shuningdek hukumat e'tiborini talab qiladigan
fiskal xatarlarni baholadi.
Va nihoyat, 2020-yilgi byudjet Prezidentning qarori bilan emas, balki qonun orqali
qabul qilingan birinchi qaror bo‘lib, byudjet jarayonida O‘zbekiston parlamentining o‘sib
borayotgan rolini ko‘rsatib berdi. 2016-yilda islohotlar boshlanishidan oldin, davlat
xarajatlarining yarmidan ko‘pi byudjetdan tashqari mablagʻlar (EBF) yoki byudjetdan
tashqari hisob-kitoblar hisobidan byudjetdan tashqari mablagʻ sifatida ro‘yxatga olingan.
Bugungi kunda ushbu EBFlarning 23tasi 2020- yilgi byudjetga, shu jumladan,
O‘zbekiston tiklanish va taraqqiyot jamgʻarmasiga (UFRD) kiritilgan. Byudjetdan
720
tashqari xarajatlarni qisqartirish bo‘yicha ushbu harakat to‘gʻri yo‘nalishdagi qadam
bo‘lsa-da, ko‘proq ish qilish kerak. Mamlakat xarajatlarining uchdan bir qismidan
ko‘pi hali ham EBF va byudjetdan tashqari hisob varaqlar orqali amalga oshiriladi.
Xalqaro moliya institutlari tomonidan moliyalashtiriladigan investitsiyalar hanuzgacha
byudjetga kiritilmagan, shuningdek, davlat korxonalari tomonidan kvazi-fiskal
xarajatlar ham hisobga olinmagan. Ushbu islohot kun tartibidagi muvaffaqiyatni
hisobga olgan holda, O‘zbekiston hukumati o‘z harakatlarini birinchi o‘ringa qo‘ygan
holda, o‘zgarish tezligini saqlab turganda yaxshi xizmat qiladi.
1. Birinchidan, barcha byudjetdan tashqari xarajatlarni byudjetga birlashtirish
shaffoflikni oshiradi, samaradorlikni oshiradi va sarflash samaradorligini oshiradi. Davlat
moliyasini boshqarishni takomillashtirish ham ushbu islohot dasturini kuchaytiradi.
2. Ikkinchidan, byudjetni tayyorlash jarayoni yaxshilanishi, davlat sektorida
buxgalteriya hisobi protseduralarining amalga oshirilishi va tegishli davlat ichki nazorati
va tekshiruvlarining joriy etilishi ushbu sohani kuchaytiradi.
3. Uchinchidan, davlat investitsiyalarini boshqarish bo‘yicha asosiy siyosat
infratuzilma loyihalarini, shu jumladan, DXSh orqali moliyalashtiriladigan loyihalarni
aniqlaydigan, rivojlantiradigan, baholaydigan, bajaradigan va kuzatuvchi institutlarni
mustahkamlashga qaratilishi kerak.
4. Va nihoyat to‘rtinchidan, soliq tizimi oldindan taxmin qilinadigan va unchalik
murakkab bo‘lmagan bo‘lishi kerak. Soliq kodeksida shaxsiy daromad soligʻi va QQS uchun
asosiy soliq bazalari va stavkalari belgilangan bo‘lsa-da, boshqa soliq stavkalari
hukumat tomonidan yillik byudjet qarorlarida (2020-yilgi qonun) belgilab qo‘yilgan.
Keyingi soliq islohoti investitsiyalar uchun O‘zbekistonning jozibadorligini
oshirishning ustuvor yo‘nalishi bo‘lib qolmoqda.
Davlat moliyaviy xavfsizligini ta’minlashda byudjet ijrosini samarali boshqarish
muammosi dolzarbligicha qolmoqda. Respublikamizda amalga oshirilgan tadbirlar
qatorida bank, moliya, byudjet, g‘aznachilik tizimini mustahkamlash masalasiga
qaratiladi. Shunday sharoitda Davlat byudjetidan samarali foydalanish milliy
iqtisodiyotni rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi bilan birga mamlakat ichida
ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni yuzaga kelishini ta’minlaydi.
721
Достарыңызбен бөлісу: |