Мектептегі білім беруді
жүктеу/скачать 4,34 Mb. Pdf көрінісі
|
Оқушылар Балл «5» «4» «3» «2» + + + + + Оқушылар үй тапсырмасын күнделікке жазады
Тексерілді-------------------------------- 16 МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҰБТ- ҒА ДАЙЫНДЫҚ САПАСЫН АРТТЫРУҒА ЫҚПАЛ ЕТУІ (ҰБТ – ға дайындау тәжірбиемнен) Тұрманбетов А.Р. Тарих пәнінің мұғалімі 2014 жылдан бері қолданысқа енген, мектеп бітіруші түлектердің білім сапасын саралайтын ҰБТ туралы әртүрлі көзқарастардағы сыни пікірлер жиі айтылғанмен, ҰБТ өзінің өміршеңдігін дәлелдеп келеді. ҰБТ форматында , оның өткізілу әдісінде кейбір кемшіліктер бар екені рас. Мысалы, ҰБТ басталар алдындағы оқушыларға жасалатын психологиялық қысым, кейбір маңызды емес сұрақтардың тапсырмаға енуі, орыс тілінен мемлекеттік жинаған ұпайлардың есепке алынбауы. Сонымен бірге ҰБТ болардан 1 күн бұрын оқушыларды ұзақ қашықтыққа тасымалдау, олардың физикалық тұрғыдан шаршауына әкеп соғады. Бірақ та, осындай кемшіліктеріне қарамастан ҰБТ қазіргі таңда оқушы білімін тәуелсіз сараптаудағы ең дұрыс жүйе боп тұр. Осы жерде У.Чеерчилльдің демократия туралы айтқан пікірі ойға оралады: «Демократияның көптеген кемшілігі бар екені рас. Бірақ адамзат одан озық басқару түрін тапқан жоқ». Болашақта түлектердің білімін бағалаудың неғұрлым жетілген түрлері пайда болса, ҰБТ-да тарих қойнауында қалары сөзсіз. Жасыратыны жоқ жыл өткен сайын ҰБТ тапсырмалары жетілдіріліп келеді. Жауаптары екі ұшты, пәнге қатысы жоқ сұрақтар азаюда. Бірақ та ҰБТ жүйесінде шешімін таппаған күрделі мәселелер әлі көп. Көп жылғы тәжірбиемде пайдаланып, оларды шешудің төмендегідей жолдар таптым. Оқулық сапасын жақсартудың оқушы білімін қалыптастыруда орны ерекше. «Атамұра» баспасынан шыққан Қазақстан тарихы пәні оқулықтарының сапасы сын көтермейді. Мысалы, 2011 жылы ҰБТ аппелияциялық комиссиясына бір оқушы арызданды. Оның тапсырмасында «қазақтар үшін астрономиялық сағат рөлін атқарған жұлдыз» деген сұрақ бар. Оқулық бойынша дұрыс жауабы «Жетіқарақшы» . Бірақ Жетіқарақшы жұлдыз емес шоқ жұлдыз. Немесе 7 - сыныптың Қазақстан тарихында хандардың ел басқарған жылдары төмендегіше берілген: Хақназар хан (1538-1580), Тәуекел хан (1582-1598), Есім хан (1598- 1613) . Мұндай мысалдар тізбегін өте көптеп келтіруге болады. Жыл сайын жаңа оқулық шыққанмен, сапасы жақсармауда. 1. Тарихтан тест тапсырмаларын жалаң оқиғаларға құрмай, оқулық бойынша логикалық тапсырмаларды, «тұлғаны тануды» , кестелерді, картамен жұмысты, суретпен жұмыс тапсырмаларын енгізген жөн. Сонда ғана пәнді меңгерген оқушы өз білімін дәлелдей алады. Оқушы тек жаттап алумен шектелмей, ізденеді. 2. ҰБТ басталар кездегі оқушыларға жасалатын психологиялық қысымды тоқтату қажет. Себебі аудиторияға кірер алдында 2 сағат сарылып кезекте тұру оқушыға кері әсер етеді. Физикалық тұрғыдан шаршаған оқушы жоғары нәтиже көрсете алмасы сөзсіз. Мен 2003-2004 оқу жылынан бастап ҰБТ- ға оқушы дайындап келемін.Оқушыларға 6-сыныптан бастап сол сыныптағы негізгі мәселелерді ҰБТ форматы бойынша таңдатамын. Әр сабақ сайын өткізілген тапсырмаларды оқушылар бір –біріне қосымша сұрақ ретінде қойып дағдыланған. Өтілген материалдардың оқушы санасында жаңғырып, ұзақ сақталу үшін «Біліктілік сайысын» ойлап таптым. Тоқсанның қорытындысымен сыныпқа біліктілік сайысын өткізем. Біліктілік сайысы сұрақ-жауапқа негізделген сайыс түрі. Мұғалім ауызша сұрағын оқиды немесе сұрақ интерактивті тақтадан беріледі. Оқушылар арнайы қағазға жауабын жазады. Соңынан қағаздарын жинап алып, ұпайын шығарамын. Осындай жұмыстар сынып жоғарылаған сайын жүргізіледі. Нәтижесінде берілген білім оқушы санасына берік ұялап, орнығады. Қазіргі уақытта осы біліктілік сайысын мектептің көптеген мұғалімдері үйреніп, өз тәжірбиелерінде қолдануда. Салынатын құрылыстың сапалығы іргетасының беріктігінде. Іргетасы дұрыс құйылмаған құрылыстың қабырғасын, төбесін қанша сылап- сипағанмен сапасы тартпайды. Сондықтан да оқушының ҰБТ –ға дайындауды төменгі сыныптан бастап қолға алған жөн. 11- сыныптармен ҰБТ-ға дайындықты қайталау негізінде жүргіземін. Мүмкіндігіне қарай аптасына 1 сағатты теориялық дайындыққа, 1 сағатты практикалық дайындыққа арнаймын. Теориялық дайындық кезінде 6- сыныптан бергі материалдарды ірілендірген блок түрінде оқытамын. Ал, практикалық бөлімде оқушылар тест орындап, біліктілік сайыстарына қатысады. Оқушылардың ҰБТ-ға дайындау бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Ата –ана да, мұғалім де оқушының 11 жыл бойы алған білімін сынақта сәтті қолданғанын қалайды. Оқушы үшінҰБТ өзінің болашақ тағдырын айқындауға септігін тигізетін, жауапкершілігі мол сын. Олардың осы сыннан сүрінбей өтуі үшін барынша дайындалады. Оқушының ҰБТ- дағы жетістігі төмендегі үштағанның арасындағы тығыз байланысқа тәуелді. Оқушының міндеті қандай? Оқушы бұл жүйедегі басты суъбект . Оқушылар төмендегі мән - жайлаға ерекше назар аударуы керек: • ҰБТ –ға дайындық тек «Талапкерді» жаттап алумен шектелмеуі керек. • Міндетті түрде 6-9 - сынып аралығында оқулықтарды қайталап шығу керек. • Мұғалім ҰБТ-ға дайындалуда тек бағыт – бағдар береді. Сондықтан көп нәрсе өзіңе байланысты екенін ұмытпа. Тынбай ізденіп еңбектенсең жақсы нәтижеге жетесің. • Мүмкіндігің болса «+5» дайындал. Бұл бағдарлама саған өзіңнің тарихтан біліміңнің қандай дәрежеде екенін білуге көмектеседі. • Сабақтан бос уақытында сыныптастарыңмен «сұрақ-жауап» сайысын өткізуді дағдыға айналдырыңдар. Бұл сендердің есте сақтау қабілеттеріңді шыңдайды. • Ата -ана оқушының мектепте алған білімін үйден қайталап меңгеруіне көп көмек көрсете алады. Ата -аналар есте ұстайтын мән – жайлар: • Мектепте мұғалімнің басшылығымен жүргізілетін ҰБТ-ға дайындық жұмыс аздық етеді. Сондықтан да оқушы үйден өз бетімен көп дайындалуы керек. • 6-9- сыныптар аралығында «Қазақстан тарихы» оқулығын балаңыздың бос уақытында қайталап шығуын қадағалаңыз. 17
• Күн сайын кемінде жарты сағат балаңызбен бірге «талапкерді» пайдаланып сұрақ-жауап түрінде дайындық жүргізуге мән беріңіз. • ҰБТ -дағы «5» баға талмай жүргізілетін дайындықтың арқасында мүмкін болатынын есте ұстаңыз. • ҰБТ-ға дайындалуда балаңызға ең басты көмекші оқулық та, мұғалім де емес өзіңіз екенін ұмытпаңыз. ҰБТ-дағы жақсы нәтиже шамамен 70 % мұғалімнің жұмысты дұрыс ұймдастыра білуінде. Соңғы кезде өз тәжірбиеме енгізген біліктілік сайыстары жемісін беріп келеді. Мен біліктілік сайыстарын төмендегіше форматта өткіземін:
Сұрақты ауызша оқимын. Оқушылар дәптерлеріне дұрыс жауабын жазады. Бір турдағы 25 сұрақ оқылыпболған соң, қорытындыланады. Кейін келесі турға көшеміз. Соңында әділқазылар сайыстың қорытындысын шығарады. ҰБТ шкаласымен оқушылар бағаланады. Мен оқушылардың жинаған ұпайына қарап қай сыныптың немесе қай тараудың материалдарымен жұмыс жасайтынымды анықтаймын.
Тест сұрағы монитордан беріледі. Оқушылар дәптерлеріне белгілейді. Бұл әдістің тиімділігі оқушыларға тапсырманы «тұлған таны», суретпен жұмыс, сызбамен жұмыс түрінде беруге болады. Өз тәжірбиемді қорытындылай келе, жаңа технологиялардың әдіс - тәсілдерін тиімді қазіргі білім беру үрдісіне өте қажет, оқушылардың оқуға ынтасын арттырады деп ойлаймын. Білімді балменен есептеу оқушыны көбірек бал жинауға ұмтылдырады. Сабақты түрлендірудегі мақсатым оқушылардың логикалық қабілетін арттыру, кез келген сұрақты қай жағынан ауыстырып жылдам сұраса да, қателеспей жауап беруге дағдыландыру. Ұрпақ тағдырына немқұрайлы қарай алмайтын , өз жұмысының маңыздылығын түсінетін әрбір ұстаз өз пәніне оқушыларды қызықтыру жолдарын үнемі талмай іздестірумен болады деп есептеймін. Нәтижесінде ойлау белсенділігі тереңдейді: ұғымдар мен түсініктерді картаның тілін жақсы меңгереді. Сұраққа қайтарған жауаптарын тексерген кезде де білікті оқушылар көп екені байқалады. Оқушылар үш оқу жылында да тарих пәнінен 100 % көрсеткішті көрсетіп отырды. Бұл да үлкен еңбекті жеміс. Әріптестерімеде сондай жеңістер тілеймін. ХХ ғасырдың 50-60 жылдарындағы КСРО-ның ауыл шаруашылығы реформалары Сабақтың мақсаты: Білімділігі: Отан тарихының тың игеру жолдарына тереңірек, толығырақ талдау жасауға баулу. ХХ ғасырдың 50-жылдары жүргізілген кеңестік экономика саясатының маңызын ашу; Дамытушылығы: Оқушыларға тың игеру саясатының жалпы бағыттарын көрсете отырып, олардың ойлау қабілетін дамытуға, өз ой-пікірлерін жеткізе білуге бағыттау; Тәрбиелігі: Тарихи терминдерді қолдана отырып, сабақты меңгерту, халықтың әдеп-ғұрпымен салт-дәстүрін құрметтейтін, өз Отанын сүйетін саналы патриот азаматты қалыптастыру. Сабақтың көрнекілігі: КСРО мен Қазақстан картасы, «Тұлғалар» атты буклеттен Ж.Шаяхметов, Н.С. Хрущев, Л.И. Брежнев, Д.А. Қонаев, П.К. Пономаренко суреттерін көрсету. «Тың және тыңайған жерлерді игеру саясаты» атты кесте. Сабақтың түрі: Ізденіс сабағы. Типі аралас №2 Сабақтың барысы І. Ұйымдастыру кезеңі. 1. Сәлемдесу 2. Шаттық шеңбері ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. 3.Үйге берілген тапсырманы тексеру ІІІ. Жан-жақты білім тексеру кезеңі 4.Миға шабуыл. IV. Сабақты енгізуге әзірлік кезеңі. 5. Сабақтың мақсаты мен тақырыбымен таныстыру V. Жаңа сабақты түсіндіру. 6. Кестемен жұмыс Тақтаға «Тың және тыңайған жерлерді игеру саясаты» атты кесте сызылған. Оқушылар осы кесте сұрақтарына жауап беру арқылы жаңа сабақты өз ізденістерімен толықтырылды. Оқытушы тарихи даталар мен фактілерді негізге ала отырып, жауаптардың толықтығын бақылауда ұстап, тек бағыттаушы роль атқарады. Оқушыларды 5-топқа бөліп, топтық сұрақтардың жауабын білуге 10минут уақыт беріледі.
7.Топтық жұмыс. 1-топ. Тың игеру саясаты. КСРО мен Қазақстанда қамтылған аймақтар. 2-топ. Материалдық ынталандыру шаралары. 3-топ. Цифрлар не дейді. (Сандарға қатысты жауаптарды толық түсіндіріп айту). 4-топ. Тың игеру жылдарындағы жетістіктер мен кемшіліктер. 5-топ. Терминдер. Тақырыпты оқу барысында және өткен тақырыптарда қандай терминдер мен сөздер қолданылады? Әр топ мүшелері 10-15 минут дайындалады. Тақтаға шығып, өз топтарына берілген тақырыптың жауаптарын толықтырылады. Жетіспеген жауапты басқа топ оқушылары айтады.
1 Саясаты Елімізде астық өндіруді арттыру туралы тың және тыңайған жерлерді игеру туралы қаулы. 2 Жерлер
КСРО Қазақстан. Сібір. Солтүстік Кавказ, Орал, Еділ бойы, 1954-55 жылдары 1100-1200 млн пұт астық алу белгіленді. Қазақстан Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Көкшетау, Торғай, Павлодар. 1954 жыл 1-ші жартысында Ақмолаға 20.000 адам келді. 1954-55 жылдары Солтүстік Қазақстанға 650.000 мың адам келді. 1954-55 жылдары Қазақстанда 18 млн га жер игерілді. 1955 жылы Қазақстан таңында 120-дан астам совхоз құрылды. 3 Сырттан келушілерге Дүние мүлкі тегін көшірілді. Әр отбасы басшысына 500-1000 сом, отбасы мүшелеріне 18
жасалған материалдық ынталандыру шаралары
150-200 сом бір реттік көмек, 10 жыл мерзімге үй салу үшін несие берілді. Азық-түлік көмегі ретінде 1,5 центнер ұн берілді. 2-5 жылға дейін ауыл шаруашылық салығынан босатылды. 1954 жылы наурызда Қазақстанға 250 мың әскер қатарындағы солдаттар келді.
4 Сандар сөйлейді 1954-1959 жылдары тың жерлерді игеруге 20млрд сом жұмсалды. 1954-1962 жылдары Қазақстанға 2 млн.адам келді. Қазақстанда 25 млн. га жер жыртылды. 1955 жылы қазақтың саны 2 млн. 700 мың болса, 2010 жылғы санақ бойынша Қазақстан халқы 16,5 млн. Адам, оның 64%, яғни 11млн. 55 мыңы қазақ. 5 Жетістіктер 4) Қала саны өсті. 2. Халықтың саны өсті. 3. Халықтар ынтымағы артты. 4. Астық өндіру жолға қойылды. 5. Совхоздар көбейді. 6. Қазақстан КСРО-ның астықты аймағына айналды. 7. Қазақстан көп ұлтты республика болды. 8. Жаңа елді мекендер көбейді. 9. Халық еңбек ерлігінің үлгісін көрсетті. 6 Кемшіліктер 2) Жергілікті ұлттың ерекшеліктері ескерілмеді. 2.Қазақ мектептері жабылды. 3.Қазақ тіліндегі баспасөз жабылды. 4. Демографиялық тілдік ахуал өзгерді. 5.Жер-су аттары орысша аталды. 6.Тың игеру экстенсивті тәсілмен жүргізілді. 7. Экологиялық жағдай нашарлады. 8.Мал шаруашылығы төмендеді. 9. Қазақстан жерін бөлшектеуге тырысты.
7 Терминдер Демобилизация, Мобилизация, Бюрократ, Субьективизм, Волюнтаризм, Шовинизм, Авантюрист, Гумус, Демография, Экстенсивті даму, Интенсивті даму, Экология, Жоспарлы экономика, Нарықтық экономика. 8 Тарихи маңызы Республика экономикасы дамыды. Мамандар қатары көбейді. Ғылым, мәдениет өркендей бастады. Техника дамыды. Қазақстан КСРО-ның астықты аймағына айналды. Қорытындылағанда тақырыптың мазмұнын, маңызын оқушылар бірігіп ашады. Нәтижесінде мұғалім тек бағыттаушы роль атқарып, оқушылардың тақырып аясында өз ойларын айту мен дәлелдеуге, сөйлеуге мүмкіндіктері болады. Әр топқа сөйлеуге 7 минут уақыт беріледі. Оқушылардың өздері тақырыпты бір-біріне түсіндіреді. VII. Бекіту, бағалау кезеңі 8. Бекіту сұрақтары: 1) 1950 жылдары өкімет билігінің жоғарғы деңгейіндегі қандай идея пайда болды? 2) Қазақстан Компартиясының VII сьезінде азық-түлік тапшылығын шешу, астық өндіруді арттыру мақсатында (1954 жылдың қаңтары) қандай мәселе қаралды? 3) Қазақстандағы тың игерілген аймақтар? 4) Тың және тыңайған жерлерді игеру саясатының жетістіктері? 5) Тың және тыңайған жерлерді игеру саясатының кемшіліктері? 6) Тақырып барысында қолданылған терминдер? 9. Бағалау. Сабақ барысында белсенділік танытқан оқушыларды мадақтау және бағалау. -
- Менің сабақтағы көңіл-күйім? - Менің бүгінгі сабақтан үйренгенім? - Маған бүгінгі сабақтан ұнағаны? - Маған бүгінгі сабақтан ұнамағаны? VIIІ. Үйге тапсырма. 11.Тірек конспект жасау. 10 сұрақтан тұратын тест құрау БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ТҰЛҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ –ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ Турманбетова Г.Т. Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі Мақсаты: Ұлтты ұлт етіп, дүниежүзілік деңгейге көтеретін бәсекеге қаблетті талапты ұрпақ тәрбиелеу. «Бақыт жолы тек білімнен табылар» деп Ахмет Игүнеки айтқандай, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлырақ болуына ықпал ететін адамзат қоғамын алға апаратын құдірет күші тек – білімде. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы - оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, дамуына тікелей байланысты. Еліміз егемендікке қадам басып, оңды өзгерістерге толы игі істердің игілігін көруде. Игілікке жараған өзгерістердің бірі – білім беру саласы. Оң өзгерістердің қатарықазақстандық мұғалімдерге педагогикалық тәжірибелерін жетілдіру мен бағалауға көмектесу мақсатында білім беру жүйесіне«Оқытудағы Кембридж тәсілі» бағдарламасын енгізумен толықтырылды.Бағдарламаның мақсаты – оқушылар өздерінің қалай оқу керектігіне назар аудара отырып, олардың өз ойлары мен дәлелдемелерін нақты жеткізе алатын, яғни ойға жүйрік, тілге шешен, әрі жазбаша түрде еркін, көркем бейнелеп жазуға төселген, бірнеше тілді қатар меңгерген бәсекеге қабілетті жан-жақты жетілген жеке тұлға қалыптастыру болып табылады. Ондай «тұлға» болашаққа сенімді, ынталы, сыни пікір көзқарастары жүйелі дамыған, қазіргі сандық технологияларды, өмірде өз білімін қалыптан тыс жағдайда да еркін әрі терең пайдалана білетін жан болуы тиіс. Оқытудағы «Кембридж тәсілінің» теориялық негіздерінде түрлі тәсілдер қарастырылғанына қарамастан, орта білім беру жүйелерінде әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал оқыту әдістемелері арасында сындарлы (конструктивті) теориялық оқыту тәсіліне басымдылық берілген. Бұл оқытудың басты бағыты – ойлауды дамыту болып 19
табылады. Яғни, оқушы өзінде бар білімді түрлі дереккөздері арқылы, мұғалімнен, оқулықтан, достарынан алған білімдерімен біріктіре отырып іске асырады. Осыған дейін біз дәстүрлі оқыту үрдісін іске асырып келгенбіз. Өткен ғасырдың басында-ақ американ педагог-психологі Джон Дьюи жоғарыдағы «дәстүрлі» білім беруді енжарлықпен білім алу үдерісі ретінде сипаттады және өзара әрекеттің немесе сыни қатысудың төмен деңгейін ғана қажет ететін жаттап алу әдісі деп сынаған. Ал осыған дейін біздер қолданып келген «дәстүрлі оқыту» қандай оқыту? Ол – қазіргі мұғалімнің 45 минуттағы іс-әрекеті. Мұғалім кіреді, сабақ сұрайды, сабақ түсіндіреді. 4-5 оқушыны бағалайды, қалғандары сол қалпында қалады. Бұл жердегі мұғалім тарапынан берілген дайын білімге оқушылар өздігінен ары қарай дамыту, іздену, ойласу, атсалысу, салыстыру, пікір алмасу, пікір таластыру, т.б. жайлар қолға алынбайды. Мұндай білімнің аясы тар, көбіне жаттанды есте сақтауға алып келеді. Сондықтан көбіне санада механикалық есте сақтау арқылы алынған білім ойлаудың төменгі деңгейінде ғана жүзеге асырылады. Ары қарай терең ойлану үрдісі іске асырылмайды. Ал сындарлы («конструктивті») оқытуда керісінше, мұнда басты басымдылық оқушыға беріледі. Мұғалімнен гөрі оқушы көп ойланып, көп талқылап, достарымен көп сөйлесіп, әрекеттенуі керек. Ал мұғалімнен өз сабақтарын оқушының идеясын, білім- біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай етіп ұйымдастыру талап етіледі. Мұндай міндеттер оқушылардың оқыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір болжамдар бойынша күмәнды ойларын білдіре алатындай пікір-көзқарастарын нақтылап, жаңа ұғым-түсініктерін өрістетуге орайластырылып құрылады.Дегенмен, әр мұғалім сабақ жоспарлағанда өз пәнінің ерекшеліктерін ескеруі қажет. Қазақ тілі сабағында оқушының сыни ойлау, өз ойын жаттанды емес, өз сөзімен еркін жеткізе алу, өз жауабына сенімді болу қабілеттерін ашуымыз керек. Кембридж тәсілімен оқытуБлум таксономиясына негізделіп жоспарланады. Таксономия құрылымның (сабақ жоспарының) жүйелілігін білдіреді.Блум таксономиясының негізін салушы американдық психолог, педагог, профессор Бенджамин Блум. Ол сабақ құрылымын алты деңгейге бөліп қарастырады. Олар: білу, түсіну. қолдану, талдау, жинақтау, бағалау. Сабақтың жалпы мақсатынан басқа әр деңгейге мақсат пен күтілетін нәтиже, сондай-ақ, әр деңгейдің тапсырмасынакритерийлер мен дескрипторларқойылады. Бұл оқушының әр деңгейде белгілі бір нәтижеге қол жеткізіп, білім деңгейін бақылап отыру үшін қажет. Мысалы, қазақ тілі сабағын жоспарлағандабілудеңгейінде тақырыпты оқушылардың өзі анықтау мақсатында түрткі болатындай тапсырмалар, сұрақтар немесе 5минуттық бейнероликтер көрсетуге болады. Білу деңгейінде көбінесе формативті бағалауды қолданған жөн. Себебі, формативті бағалау оқушыны білім алуға, өз бетінше жұмыстануға ынталандырады. Мысалы. «Екі жұлдыз, бір тілек», «Бағдаршам», «Қолмен белгі» т.б әдістер мен «бәрекелді, өте жақсы, жарайсың»деген сөздермен бағалауға болады. Одан әрі оқушы танып, білгенін, тақырыптың мазмұнын түсіну мақсатында Блум таксономиясыныңтүсінудеңгейіндегі тапсырмаларды орындайды. Түсіну деңгейінде оқушы тақырып бойынша өз бетінше немесе топтасып бір тұжырымға келеді. Яғни, тақырыптың не туралы екендігін түсінеді. Оқушылардың түсіну деңгейін анықтау үшін критерийлер мен дискрипторлар қоямыз. Тапсырмаға қойылатын критерии мен дискрипторларды құрастыруды бірінші оқушылардың өзіне де ұсынуға болады. Критерий мен дискрипторларды мұғалім өзі құрған жағдайдың өзінде де, оны оқушыларға таныстырып, оқушылардың да көзқарасын білуі керек. Блум таксономиясының үшінші деңгейіқолдану. Ендігі кезекте, түсінген білімін күнделікті өмірмен ұштастырып, дәлелді мысалдар келтіріп, қолдану аясы туралы жазып не айтып беруі керек. Оқушы ойлана білу, ойын жеткізудегі тосқауылдарға кездеседі. Олар: сөздік қорының аздығы, жазу сауаттылығы мен сөйлеу сауаттылығының сәйкес келмеуі. Яғни, бір бала ойын жазып жеткізсе, ал енді бірі ауызша жеткізеді. Қазақ тілі пәнінің ерекшелігіне байланысты өзге ұлт баласына қазақ тілінде ауызша сауатты жауап беруге, сөздік қорды дамытуға негізделгендіктен, критериидің жоғары ұпайы сөздік қор мен ауызша жауабына қойылады. Осы алғашқыбілу, түсіну, қолдану деңгейлері пәндік деңгей болып саналады.Одан әрі талдау, жинақтау, бағалау деңгейлерінің тапсырмалары дарынды оқушыға негізделеді. Сабақтың талдау деңгейінде бүгінгі алған білімдерінің тиімді, тиімсіз жақтары туралы сараптайды, ойларын дәлелдейді. Оқушыжинақтаудеңгейінде алған білімін эссе жазу, ассосация, Венн диаграммасы т.б әдіс-тәсілдер арқылы жинақтап, өз көзқарасын, өз тұжырымын жасайды. Блум таксономиясының соңғы деңгейібағалау.Бұл деңгейде әдеттегісінше,оқушыны мұғалім бағаламайды, керісінше, оқушы өз жұмысының нәтижесі туралы рефлексия жасайды. Ал сабақтың нәтижесін мұғалім бағалау парағына қойылған ұпай санына байланысты анықтай алады. Сабақ соңында рефлексия жасау арқылы оқушы өз білім деңгейін анықтаса, мұғалім келесі сабағын қалай жоспарлау керектігін біле алады. Осы мақсаттарға жету үшін, алдымен сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру қажет. Ол үшін түрлі сергіту сәттерін, тренингтер өткізуге, жаймен сазды әуен қосып қоюға болады. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру кезінде қазақ тіліндегі әндерді, ұлттық ойын элементтерін қолдануға болады. Өз сабақтарымды саралай келе әр сабақта бір немесе бірнеше модульді бірден қолдануға болатынын анықтадым. Бұл қолданыстан ұтылғанымнан ұтқаным көп болды. Әр мұғалім өз сабағының –көшбасшысы. Ал көшті дұрыс бағыттай білу ол шеберлігіне байланысты. Жалпы менің оқытудағы өз міндетім оқушыларды өз бетімен жұмыс жасауға тәрбиелеу, үйрету, шығармашылық қабілетін дамыту. Сондықтан сабақта оқушылардан жиі – жиі тақырып бойынша жеке, жұптық,топтық жұмыс яғни пирамидалық тәсіл түрлерін алып отырамын. Өйткені, ол оқушының ойлауын, елестету мен есте сақтау белсенділігін, дағдысын білім саласының дамуын қамтамасыз етеді.Мұғалім бала бойындағы туа біткен түрлі қасиеттерді дәл байқап, оның сапалық ерекшеліктеріне баға беріп, ары қарай өз бетінше дамыта түсуіне жағдай туғызуы керек, көмектесуі қажет. Бұл үшін, әрине ұстаздың өзі де өзгеруі, яғни дәстүрлі оқытудың таптаулары сүрлеуінен арылуы тиіс. Осылайша оқытудың жаңа мазмұнын жасауға бетбұрысты әрбір мұғалім өзінен бастағаны жөн. Мұғалім шәкіртке білім, білік, дағды беріп қана қоймай, ақыл-ойы мен қабілетінің дамуына көңіл бөліп, «оқи алуға үйрету керек». Мұғалім оқытуға кіріспес бұрын оқушылардың мінездерін зерттеп, білімдерін тексеруі тиіс. «Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиялармен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»-деп Елбасымыз өз жолдауында айтып қана қоймай, әр мектепті түрлі ақпаратты техногиялармен қамтамасыз етуде. Яғни, ақпараттық технологиялардың білім беруде маңызы зор. Өйткені ол оқушыларға үлкен ақпараттық білім кеңістігіне жол көрсетеді. ҚР «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған, білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп, білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделді. Бұл міндеттерді шешу үшін мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге жол ашады . Бұл баланың ой өрісін кеңейтіп қана қоймайды, білім деңгейін көтеруге үлкен үлесін қосады. Сабақ беруде мұғалім оқушылардың жас 20
ерекшелігін негізге алуы керек. Тапсырамаларды да меңгере алатындай, сұрақтарға дұрыс жауап іздей алатындай етіп қою керек.Сол кезде сабақ күтілген нәтижеге қол жеткізеді. Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер Мұғалім өз кезегінде, өзінің сабақ беруіне емес, оқушылардың оқу ептілігін дамытуға назар аударады, мұғалім оқыту ортасын құру керек, осының арқасында оқушылар ақпаратты енжар қабылдамай, оқу үдерісіне белсене қатысатын болады. Осы белсенділікті арттыру тәсілдерінің бірі диалогтік әңгіме. Бұл біз білетін үйреншікті екі адам арасындағы сұрақ-жауап емес, оқуда қолданылатын әңгіме-дебат, топтық әңгіме, зерттеушілік әңгіме. Пікір алмасу кезінде оқушылар мен мұғалім тең құқылы серіктес бола алады. Оқушы қысылып-қымтырылмай өзін еркін ұстайды, ойын ашық айтуға тырысады, бұл жағдай мұғалім үшін оқушыны бақылай алуына мүмкіндік береді. Әсіресе, оқушының сөздік қорын, сөйлеу сауаттылығын анықтау үшін өте қажет. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Оқушыны сыни тұрғыдан ойлауға үйрету үшін алдымен мұғалімнің өзі сыни ойлана білуі керек. Қазақ тілі сабағында оқушыны сыни ойлауға жетелеудің әдіс-тәсілдері көбімізге танымал сыни тұрғыдан ойлау технологиясы. Бірақ, Кембридж тәсілі мен СТО технологиясы бір емес. Сабақ барысында сыни ойлай алатын оқушы ауызша да, жазбаша да жауаптарынасенімсіздікпен қарап, қалай болғанада да дәлелдеуге, көзін жеткізуге тырысады, белсенділік танытады. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету үшін оқушы алдына бір мәселе қойып немесе шығарма кейіпкері болсаң сен не істер едің? не автор болсам былай жазар едім деп оқушыға ерік беруге болады. Талантты және дарынды балаларды оқыту Талантты және дарынды балалар көбіміздің түсінігімізде жақсы оқитын, тәртіпті оқушы болып қалыптасса, бүгінде керісінше шын талант, шын дарын өзге балалардан ерекше. Тілді меңгеруде дарындылық пен талант иесі полиглоттар, суырып салма ақындар. Қорыта айтқанда, бұрын оқу үдерісі кезінде бар салмақ мұғалімге түсетін. Ол белгілі шеңберде жұмыс жасайтын. Жаңаша оқытудың «Кембридждік» жүйесі бойынша бұл тәсіл біршама өзгереді. Мұнда балаларға білім дайын күйінде берілмейді, керісінше оқушылардың өздерін еркін ұстауға, ойлануға мүмкіндік жасалады. Олар өз беттерімен және өзара әрекеттесе оқып-үйреніп, ортақ бір шешімге келуге бағытталады. Сондықтан да қазіргі таңдағы әрбір ұстаздың да, оқушының да іс- әрекеті ерекше шығармашылық сипатта болуы керек. Бүгінгі таңда Қазақстанның дүниежүзілік білім кеңістігіне ену қажеттілігі көтеріліп отырған кезеңде білім беру мәселесін, әдіс-тәсілдерді инновациялық үрдістермен алмастыру арқылы жалпы білім сапасын арттыру көзделген. Осы орайда әрбір мұғалім озық технологияларды терең талдаудан өткізіп, өзіне тиімдісін таңдауы керек.Сонау ХХ ғасырдың басында Ж.Аймауытов: «Сабақ беру – жай үйреншікті нәрсе емес, ол – жаңадан жаңаны табатын нәрсе» деген екен, әрқашан да жаңашыл болайық, үзбей ізденіс үстінде болып, бәсекеге қабілетті тұлға дайындау жолында қажымай, тынбай еңбек етелік, құрметті әріптестер. Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 3 деңгей 2.Портал материалдары 3.Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы 3-деңгей 4. К. Дайрабаев, А. Дайрабаева Педагогика негіздері 5.С. Мерсейтова Ізденіс оқыту ретінде, оқыту ізденіс ретінде 6.Мирсеитова С.Сын тұрғысынан ойлау технологиясы.-1998
«№ 5 орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығымен» коммуналдық мемлекеттік мекемесі Қызметі: қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Санаты: 1 /ІІІ деңгейді бітіріп, сертификат алған/ Тақырыбы: А.Құнанбаевтың аудармаларын оқытудың тиімді әдіс - тәсілдері Шеберлік сыныптың мақсаты: 1.Жаңа заман талабына сай жеке тұлғаның шығармашылық қабілетін, жақын аймақтық ықпалда, ұжымдық ықпалдасу құзіреттерін арттырудың тиімді жолдарын көрсету; 2. Қазақтыңұлыақыны Абай Құнанбаевтың аудармалары туралы мәлімет беру, ақынның өмірбаянына тоқталу, ақынды әр қырынан аша білуге бағыт – бағдар беру. Күтілетін нәтиже: 1. Мұғалімдер инновациялық әдіс-тәсілдердің тиімділігін түсінеді; 2. Инновациялық әдіс-тәсілдердің нәтижеге бағытталғандығын түсінеді; 3. Өз жұмыстарына рефлекция жасай алады; 4, Топпен жұмыс жасай отырып ынтымақтастық ортасы құрылады, болашақта бірлесіп жұмыс жасауға ынталы болады.
1.Тақырып бойынша жан-жақты түсінік қалыптастырады. 2.Топта еркін, бірлесе отырып жұмыс істей алады; 3.Мәтінді жылдам игеруді үйренеді 4.Сыни ойлауы қалыптасады; 5.Өз ойларын ортаға слып және пікір қорғап үйренеді; Эпиграф: Біз даналықты үш жолмен үйренеміз: Ойлану - ең ізгі жол; Еліктеу – ең жеңіл жол; Тәжірибе жолы – ең ауыр жол. / Бенедикт Спиноза/ Көрнекіліктер, құрал-жабдықтар: презентация, флипчарт, маркер, стикер, смайликтер Қосымша дереккөздер: Ғаламтор, «Абай энциклопедиясы» 21
Шеберлік сыныптың барысы: 5)
«Шаттық шеңбері» Армысың күн, армысың аспан! Армысың сыйлас достарым! Қасыма кел, қолыңды бер, Сезініп жан жылуын! Жарайсыздар, осылайша әрдайым бір – бірімізге жүрек жылуын сыйлай білейік, енді менің сіздерге қояр кішкене сұрақтарым бар: 2. «Мен – сіздер» психологиялық тренинг - Көз не үшін керек? - Жақсыларды көру үшін - Құлақ не үшін керек? - Ақыл - кеңес тыңдау үшін - Қол не үшін керек? - Елге көмек беру үшін - Аяқ не үшін керек? - Діттеген жерге жету үшін керек. - Керемет, ендеше біздің бүгінгі күнгі негізгі мақсатымыз не? - Дұрыс айтасыздар, сабағымыздың мақсаты: Абай аудармаларын меңгерудің тиімді әдіс – тәсілдерін меңгеру арқылы оқушылардың оқушылардың сөздік қорын, сөз байлығын дамыта отырып, сабаққа, ақынға деген сүйіспеншілігін, қызығушылығын арттыру. (М.Ю.Лермонтов, А.С.Пушкин, И.А.Крылов суреттері арқылы 3 топқа бөлу, Уақыт, сыйлау, пікір құндылығы, шешендік сөздерін пайдаланып топ ережесін шығару) 3. «Зымыран сұрақтар» стратегиясы 1. Абайдың шын аты кім? (Ибраһим). 2.Абайдың қанша күйі бар? Аттарын ата. ( Үшкүйі бар: «Тоқжанға», «Май түні», « Абайдың желдірмесі»). 3. Абайдың аяқталмаған поэмасы. («Әзім әңгімесі».) 4. Абай Леермонтовтан қанша шығарма аударған? (Жиырма жеті шығарма аударған). 5. Абайдың әжесінің және шешесінің аттарын ата. ( Зере, Ұлжан.) 6. Абайдың сүйікті ұлы Әбдірахман қай жылы қайтыс болды? (1895). 7. «Қазақтың бас ақыны -Абай Құнанбаев» деп атаған кім? (Ахмет Байтұрсынов). 8. Әйгерім кім? Әйгерімнің шын атын ата. (Абайдың екінші әйелі, шын аты Шүкіман.) 9. Абай өлеңдер жинағы қай жылы басылып шықты және қай қалада? ( 1909 жылы Петербургта). 10. « Абай жолы» романын кім жазды? ( Мұхтар Әуезов). 11. Абай кімге ғашық болды? (Тоғжанға) 12. Шәкәрімнің Абайға қандай туыстық жақындындығы болды? (Абайдың ағасының баласы.) 13. Абайдың туған жылы? 1845 жыл 14. Абайдың Семей кітапханасында танысқан орыс досының аты? Михаэлс 15. Абайдың неше қара сөзі бар? 45 4. «ББҮ» әдісі Білемін Білгім келеді Үйрендім 5. «Сен маған, мен саған» стратегиясы Мұғалім сөзі: Абайдың аударма өлеңдерін түпнұсқаға барабар аударма және еркін, төл шығармаға айналған аударма деп екі топқа бөліп жіктеудің өз қисыны бар. Ал Абай болса, ол қазіргі аудармашылардай тек түпнұсқаны бар қалпында жеткізуді мақсат етпеген. Қай шығарманы болсын өз көңіл күйіне үйлестіре, қысылмай, қымтырылмай еркін тәржімалайды. Сонда да кейбір аударма өлеңдері түпнұсқамен өте жақын келіп, мейлінше үндес шығып жатса, ол – оның ақындық шеберлігінің бір қырынан көрінуі, қызықтап, қазақшалап отырған түпнұсқаның сарыны мен ой-сезімінің арасындағы үйлестіктің нәтижесі. Абайдың ең бір ұмытылмас еңбегі орыстың ұлы жазушыларынан өзі үлгі-өнеге алумен бірге, оларды қазақ халқына таныстырып, олардың еңбегін аударып өз еліне үлгі етуінде. Ендеше, құрметті әріптестер, қазір топ бойынша жұмыс істейік. (Әр топ алдарындағы мәтін үзіктерін оқып постермен жұмыс істейді. Соңынан постерді қорғайды.) 1- топ Абай және Пушкин: Орыс әдебиетіне зер салғанда, Абайдың назары алдымен Пушкинге ауғаны тегін емес. Пушкин орыс әдебиетіндегі жаңа дәуірдің, қоғамдық мазмұны, тақырып-идеялары мен көркемдік сапасы мүлде жаңа классикалық әдебиеттің басы болды.1886 жылдан бастап Абай Пушкин шығармаларын қазақ тіліне аударады. Сол Пушкин арқылы Батыс Еуропаның басқа да классиктерін танып білді. Орысша аудармалар арқылы ол ежелгі әдебиетпен де танысты.Абай Пушкиннің ең таңдаулы туындысы «Евгений Онегинді» аса жоғары бағалады, оның жеке үзінділерін бұдан бір ғасырға таяу уақыт бұрын асқан көркемдік шеберлікпен қазақшалап берді. Абай қазақ тіліне аударып, арнайы ән шығарған «Татьяна хаты» халық арасында өткен ғасырдың аяқ кезінде өте кең тарап, ең сүйікті өлеңдердің біріне айналуы орыс ақынының ерте кезден-ақ қазақ халқына етене жақын болып кеткенінің айқын дәлелі. Татьянаның тағдырын қыр елі қазақ қызының, әйелінің тағдырына орайлас сезінді. Татьянаның еркіндік сүйгіштігі мен парасаттылығы, сабырлылығы қазақ жастарын да тебірентті. Пушкиннің ұлылығын сол заманда, сол ортада отырып тани, бағалай білгендігі – Абайдың ұлылығының бір жарқын көрінісі.А.С. Пушкиннің аса кесек көркем туындыларының бірі «Евгений Онегин» – шын мағынасында халықтық шығарма болды. Онегинге Татьянаның махаббат сезімін білдіріп хат жазатыны – романның сюжетіндегі ең бір түйінді жері. Абай «Татьянаның Онегинге жазған хаты» (Амал жоқ – қайттым білдірмей) деп сол «Я к вам пишу – чего же более» деп басталатын Татьяна хатын кейбір жерде сөз қалдырып кетіп еркін аударғанмен, Пушкин тексінің жалпы мағынасын дұрыс береді. Аудармада Татьяна бейнесі, орысша түпнсұқасының басты ерекшеліктері сақталып, шебер суреттелген.
сарынды күшейтіп, қазақ әдебиетінің реалистік даму жолын кеңейте түседі. Крыловты қазақ жұршылығына өз заманында кеңірек танытқан Абай болды. Крыловтың ”Қарға мен түлкі”, ”Піл мен қанден”, ”Есек пен бұлбұл”, тағы басқа мысалдарын аударды. Абай Крылов мысалдарындағы реализмді өзіне үлгі етіп ала отырып, оның сатира жағы басым мысалдарын таңдап 22
алды. Қазақ өміріндегі ескі салт-сананы, әдет-ғұрыпты, жалқаулық, надандық, қулық-сұмдық сияқты жаман әдеттерді шенеп, әшкерелеуге лайықты Крылов мысалдарын Абай қазақ тұрмысына бейімдеп аударды. Крылов мысалдарын аударғанда Абай оның өлеңдеріндегі орыс тілінің өзіне тән ерекшеліктерін ескере отырып, мазмұны мен мағынасын терең түсініп аударды. Қазақ тіліне жатық етіп, қазақ тұрмысына бейімдеп, ұғымына жеңіл етіп аударды. Сөйтіп, мысалдың көздеген нысанасына дәл тиюін қатты ескерген. Бұл жөнінде Абай аудармалары ақынның мақсаты мен негізгі идеясын жеткізе білуге зер салғандықты көрсетеді.Мысалы, «Есек пен бұлбұл» мысалында Крылов әңгімені бірден есек пен бұлбұлдың кездесуінен бастаса, Абай түпнұсқада жоқ: Тойған есек шөпті оттап маңайдағы, Сонырқап шатқа кетті қай-қайдағы. Қаңғырып өлкені өрлеп келе жатып, Жолықты бір бұлбұлға тоғайдағы…» -деген жаңа шумақпен бастайды. Алдымен есектің тойып, көңілі тасып, өзіне-өзі риза болып, ерекше бір мамыржай күйде ерігіп келе жатқанын білдіру арқылы оның сұлу ән, ғажайып әсем үн тыңдау үшін емес, әшейін ермек үшін сөз бастағанына көз жеткізіп алады. «Қарға мен түлкі» – Абайдың 1898 жылы И.А. Крыловтан аударған мысал өлеңі. Мысал көлемі түпнұсқада 26, аудармада 47 жол. Ақын мысал мазмұнын толық сақтап, буын санын азайтып, жыр үлгісімен тәржімалаған. Мысалдың алғашқы жолдарындағы айтылар ойдың түп қазығын қазақ оқырмандарына ұғымды етіп, оп-оңай жеткізеді. 3- топ Абай және Лермонтов ХІХ ғасырдағы Пушкин бастаған орыстың ұлы ақындарының ішінде Абайдың шексіз сүйген және өлеңдерін көп аударған ақынның бірі – М.Лермонтов болды. Абай Лермонтовты оқып, өлеңдерін аударумен ғана шектелген жоқ. Ол орыс ақынын жанындай жақсы көрді, сырлас, мұңдас болды. Абай ұлы ақынның жырларынан орыс қауымының тілек-талабын, мұңын, жырын ұқты. Абайдың Лермонтовтан дәлме-дәл, өте жақын аударған «Жолға шықтым бір жым-жырт түнде түнде жалғыз», «Альбомға» т.б. өлеңдерінен орыс ақынының ой-пікірлері оған да бөтен еместігі айқын сезіледі. Абай қазақтың қанына сіңген малқұмарлықты әшкерелеуді мақсат еткен. Сөйтіп, Абайдың түпнұсқаға өзгеріс енгізіп мағынасын басқаша ашып келтіруі оны қазақ өмірінің шындығына жақындастыру, өз көңіл-күйіне үйлестіру мақсатынан туады. Абай Лермонтов шығармаларының жаңа жағдайда мейлінше әсерлі және түсінікті болуын, оның идеялық, көркемдік сапасының жоғары болуын көздейді. «Теректің сыйы» («Дары Терека») атты өлеңнің айрықша мәнділігі, кезінде Белинский айтқандай Кавказды мадақтау – Терек өзені мен Каспий теңізінің бейнелері арқылы Кавказды елестетеміз. Кавказдан бастау алып, Каспийге құятын Терек оған қажет сыйлықтар әкеледі. Кәрі Каспий басында қалғыған бойымен елең етпей, үн шығармай, тек «казак-орыс қатыны бір сұлуды әкеліп ем» дегенде көзін ашып, сылқ-сылқ күліп, жылы жүзбен амандасады. «Қараңғы түнде тау қалғып…» – Абайдың М.Ю.Лермонтовтың «Из Гете» атты өлеңінен аударған өлеңі. Өлең – Абай аудармаларының ішінде шоқтығы биік озық үлгісі. «Тұншығарсың сен-дағы, сабыр қылсаң азырақ» деп өлеңде Гете де, Лермонтовта да, Абайда да дәлме-дәл, сөзбе-сөз өрілген. Абай аудармасы арқылы берілген «Қараңғы түнде тау қалғыпты» білмейтін, шырқамайтын қазақ жоқ. Абай «Жолаушының түнгі жырын» – қазақ тіліне аударып қана қойған жоқ, оған әуен де берді және «Қараңғы түнде тау қалғытпай» данагөй, асқақ әуезді әнді білмейтін қазақ баласын табу мүмкін емес те шығар. Шаң шығармас жол-дағы, Сілкіне алмас жапырақ. Тыншығарсың сен-дағы, Сабыр қылсаң азырақ. Гете жолаушысы бақытты болып шықты. Оның түнгі жырын ұлы ақындар Лермонтов пен Абай естіп, әрі қарай көтермелей жөнелді. Бұл ән бейбітшілік пен тыныштықты дәріптейді. Абайдың Лермонтовтан аударғандары – негізінде әлеуметтік өмірдің көлеңкелі жақтарын, еріншек, белсенділігі жоқ адамды сынайтын шығармалар, азамат ақынның образын беретін өлең-жыр жайындағы шығармалар, жалғыздығын, бірақ оған мойымайтын беріктігін айтатын шығармалар. Абай Лермонтов шығармасының ішкі әлемін, оның толқын-лебізін, жаңа сапасын қазақ тілінің суреттеу мүмкіншіліктерін пайдаланып мол жеткізді. Абай Лермонтов оригиналын барлық жарастық сәнімен, бар ерекшелігімен қазақ тілінде қайтадан туғызды.
7. Фишбоун (Балық қаңқасы) стратегиясы (Балықтың басына тірек сөзді, қаңқаларына ұғымдарды, құйрығына тұжырымдаманы толтырып жазғызасыз. Бұл әдістер оқушылардың ойын бір жүйеге келтіріп, тұжырымдауға қол жеткізеді. Әрі көлемді тақырыптарды толығымен меңгергендігін тексеруге мүмкіндік береді.)
Абай насихаты – ынтымақшыл, арлы, адал, еңбекқор, иманды, талапты, үлкен жүректі кісі болу. Абай аудармалары арқылы кез-келген нәрсені сол қалпында қабылдай бермей, сын көзбен қарауға, өзіңе керекті нәрсені танып, талғап ала білуге шақырады. Абайдың өз сөзімен айтсақ: Терең ойдың түбінде теңізі бар, Тесіле көп қараса, көңіл ұғар. 9. Рефлексия: Екі жұлдыз, бір тілек әдісі бойынша семинарға баға беру. Стикерлерді толтырып, тақтада тұрған тілектер мен ұсыныстар кітабына жабыстырады. 10. Келесі тыңдалым: Эссе жазу «Абай аудармаларын оқығаннан кейінгі түйген ойым» 23
ХУДОЖЕСТВЕННОЕ ПРОСТРАНСТВО В ПОВЕСТИ ЧИНГИЗА АЙТМАТОВА «ПЕРВЫЙ УЧИТЕЛЬ» Тургамбаева Л.А. учитель русского языка и литературы «Сейте разумное, вечное, доброе» Н.Г.Чернышевский ТДЦ: 1. Раскрыть смысл и содержание повести, дать характеристику героям произведения, оценку их поступкам, определить художественное пространство . 2. Развивать речь, обогащать словарный запас учащихся, умение рассуждать, анализировать, излагать и отстаивать свое мнение. 3. Прививать чувство любви, доброты и сострадания. Наглядность: портрет писателя, выставка произведений Айтматова, рисунки и схемы учащихся: Вид урока: Урок- исследование Ход урока: а) Приветствие в) Определение отсутсвующих II. Постановка цели На сегодняшнем уроке мы будем беседовать по произведению Ч. Айтматова «Первый учитель», интерпретировать текст, определять художественное пространство. Вам было дано опережающее задание прочитать повесть. III. Исследовательская работа учащихся а) Биографические сведения о жизни и творчестве Чингиза Айтматова. б) Работа по хронологической таблице Чингиз Айтматов родился 12 декабря 1928 года в кишлаке Шекер Таласской долины Кыргызстана. Его отец Торекул был видным государственным деятелем. В 1938 году вместе с другими известными представителями интеллигенции он был расстрелян, и только в 1995 году стало известно место его захоронения и еще 137 человек. С 1952 года произведения Ч. Айтматова стали появляться в периодической печати. Это рассказы, повести, очерки: «Газетчик Дзюйдо», «Ашим», «Мы идем дальше», «Лицом к лицу», Трудная переправа», «Ночной полив». Юношей он учился в Жамбылском зооветтехникуме, его любимым наставником в жизни и творчестве был М. Ауэзов. В 1956 году Ч. Айтматов после окончания Сельскохозяйственного института поступает в Московский Литературный институт. IV Работа по композиционному плану 1. Открытие школы 2. Дюшен уходит в волость I3 . Избиение Дюшена 4. Спасение Алтынай V. Работа по таблице образы - персонажи образы - предметы звукообразы цвето - образы образы - мысли образы - переживания
VI. Словарная работа . Аил, Шекер, Таласская долина, Дюшен, Алтынай, аил Куркуреу, старуха Сайкал, Картанбай. VII. Составление схем Художественное пространство Куркуреу Художественное пространство школы
Художественное пространство внутреннего «Я» Алтынай Художественное пространство внутреннего мира Дюшена
VIII. Обмен мнениями 1. Понравилось ли вам произведение? Почему? 2. Кто на вас произвел впечатление? Какие события? 3. С какой целью приехал Дюшен в аил Куркуреу? 4. Какие трудности он встретил? 5. Кто ему помог в открытии школы? 6. Какие черты характера Алтынай вам понравились? 7. Сбылись ли слова Дюшена о прекрасном будущем Алтынай? 8. Оправдала ли Алтынай доверие Дюшена? 9. Как вы бы назвали иначе повесть? 10. Почему в конце повести проскальзывает легкая грусть? IX. Вывод Эти события, описанные в повести, если вызвали в вас сострадание, грусть, нежность, заботу о близком человеке, готовность защитить, прийти на помощь в трудную минуту, значит, цель нашей беседы достигнута. 24
Коммукативная компетентность учащихся - билингвов По технологии В.В. Шаталова дело не в памяти ученика, а в способах подачи информации. Включается в работу наглядность, использование которой, Песталоцци назвал высшим принципом обучения, и таким образом повышается уровень усвоения материала: при его объяснении с помощью опорных сигналов работают зрительная и слуховая память, а при воспроизведении опорного конспекта подключается еще и двигательная (моторная) память. Взяв за основу принципы технологии Шаталова, я создала свои опорные сигналы как основу опорных конспектов, видоизменила методы подачи материала и контроля. Что представляет собой опорный конспект по русскому языку? Это система опорных сигналов в виде наглядной схемы, отражающей систему лингвистических явлений, понятий как взаимосвязанных элементов. Основные определения, формулировки, орфограммы, пунктограммы составляют ядро знаний. Остальной материал – это вспомогательная оболочка. Опорный конспект состоит из ключевых слов, аббревиатур, графических сигналов, лаконичных формулировок, цифр, унифицированных условных обозначений. Его разработка требует глубокого знания материала и соответствующего оформления: лаконизм, удобство восприятия и воспроизведения, непохожесть, блоковая компоновка, цвет. Работа с опорным конспектом предполагает, что ответ должен быть осмысленным. Дешифровка опорного сигнала стимулирует речевую активность учащихся, побуждает их к обмену мнениями. На занятиях главный акцент делается на самостоятельной работе в индивидуальном темпе в сочетании с приемами взаимообучения и взаимопроверки. Современная школа вступила в новый этап развития, когда учитель имеет возможность выбрать форму организации учебного процесса. В связи с этим, особое значение приобретает способность учителя выполнить функции моделирования и конструирования учебного процесса. Критическое мышление - это результат использования комплекса навыков для активного процесса, обучение которому должно вводиться в практику систематически. Характерной особенностью уроков можно назвать нетрадиционную проработку содержания учебного материала. Технология включает в себя различные стратегии. Стратегия – это инструмент для достижения конкретной поставленной цели. Основные стратегии критического мышления через чтение и письмо: - Мозговая атака в парах или группах. - Написание рассказа по ключевым словам. - Перемешанные события. - «Ромашка Блума» (Ромашка вопросов) - Графические органайзеры (кластеры, концептуальный кубик, концептуальная таблица). - Дискуссионная карта. - «Толстые и тонкие» вопросы. - Направленное чтение. - Пятистишье. - Диаграмма Венна. - Письмо герою и др. Структура построения урока, развития критического мышления через чтение и письмо: I этап – Побуждение (фаза вызова интереса) II этап – Реализация (фаза осознания смысла) III этап – Рефлексия (фаза размышления, этап закрепления прошлых знаний с учетом новой информации) Этап побуждения. Деятельность направлена на суммирование уже имеющихся знаний по теме, совместное планирование и определение целей работы, пробуждение любознательности и создание комфортных условий сотрудничества. Этап реализации. Этап поиска ответов на вопросы из опыта собственных знаний. Контакт ученика с новой информацией. Ученик должен быть независим в обучении и активно вовлечен в работу на уроке. Этап рефлексии. Этап размышления. На этом этапе учащиеся сосредотачиваются на изучении новых знаний, на основе уже полученных ранее. Главный момент рефлексии-дети выражают мысли и понятия через информацию, которую они получили, применяя к прошлому опыту и знаниям. Систематика вопросов, основанная на созданной известным американским психологом и педагогом Бенджамином Блумом таксономии учебных целей по уровням познавательной деятельности достаточно популярна в мире современного образования. Таксономия Блума – это исследования в области мышления, классификация познавательной деятельности по уровням: Знание 2. Понимание 3.Применение – буквальный уровень 4. Анализ 5.Синтез 6. Оценка Многоуровневые вопросы по Блуму: Низшая форма вопроса и осмысления: - Вопросы для восстановления памяти - Буквальные вопросы Высокий уровень опроса и мышления: - Вопрос – интерпретация - Вопрос – исследование - Вопросы, требующие изменения - Вопрос-синтез Выводы:
Все вопросы важны, так как каждый – это путь к осмыслению. Цель урока – продвижение учеников от осмысливания низшего уровня к высокому. Когда опрос и осмысление остается на буквальном уровне или на уровне запоминания, знания схожи с энциклопедической информацией, хранящиеся на пыльных полках.Буквальные вопросы - это те, которые задаются фактической информацией, они требуют только воспоминания фраз или форм. Ответы на вопросы буквального уровня обычно находятся в тексте. Вопросы для восстановления памяти – это даты, цифры, цитаты и т.д. Вопросы, требующие 25
изменения – требуют от отвечающего передать информацию в другой форме. Вопросы – интерпретации - заставляют учеников обнаружить связи между идеями, фактами. Вопрос-синтез - если вопрос - исследование заставляет опираться на имеющуюся информацию, то вопрос-синтез дает возможность использовать полностью все знания и опыт при решении проблемы творчески. Вопрос – оценка - дает оценку, принятие решений по спорным вопросам, обоснование этих разумными доводами. Этот процесс субъективен. Урок развития речи в 5-ом классе. Цель урока – развитие коммуникативной компетентности учащихся – билингов. На этапе побуждения был использован метод пятистишье. Пятистишье - это текст, который требует синтезирующей информации, в немногословном выражении, описывающее или отражающее какое-либо понятие или тему. Этот текст из пяти строк. Название (обычно существительное) Описание (два прилагательных) Действие (три глагола) Чувство (фаза оценочная из четырех слов) Подтверждение сущностей (синоним или ассоциация с первой строчкой, одно слово) Дети активно включились в предложенный вид деятельности. Одна из групп предложила такое пятистишье: Собака Верная, добрая. Охраняет, сидит, бежит. У меня есть собака. Друг. Мне стал понятен их социальный опыт. Ученики были мотивированы к знакомству с текстом. На этапе реализации избран метод направленного чтения, который позволяет воспитывать в детях вдумчивых читателей. Остановки, которые были в тексте, ответы на разноуровневые вопросы, аргументирование своих ответов с опорой на текст, метод предсказания дальнейших событий, развивают в детях творческие способности. Рефлексия была тесно переплетена с Реализацией. Ученики осознавали смысл рассказа, давали оценку происходящему. Завершением этапа Рефлексии стало задание: письмо герою.
жүктеу/скачать 4,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|