MS SQL Server ортасында транзакцияларды басқару

MS SQL Server ортасында транзакцияларды басқару

SQL Server транзакцияның тәртібін басқарудың көптеген құралдарын ұсынады. Пайдаланушылар негізінен SQL немесе API (бағдарламалаудың қолданбалы интерфейсі) командаларын пайдаланып тек транзакцияның басы мен соңын көрсетуі қажет. Транзакция дерекқормен байланыс орнатылған кезде анықталады және байланыс жабылған кезде автоматты түрде жабылады. Егер пайдаланушы байланысты қайтадан орнатуға және транзакцияның орындалуын жалғастыруға тырысса, ол орындалмайды. Транзакция басталған кезде байланыста орындалған барлық командалар, транзакция аяқталғанға дейін бір транзакцияның денесі деп есептеледі. SQL Server транзакцияларды анықтаудың үш түрін қолдайды: анық; автоматты; 146 ойдағы. SQL Server үнсіз бойынша транзакцияның автоматты түрде басталуы режимінде жұмыс жасайды, бұл жерде әрбір команда жеке транзакция ретінде қарастырылатын. Егер команда сәтті орындалса, онда оның өзгертулері тіркеледі. Егер команданы орындау барысында қате болса, онда енгізілген өзгерістер орындалмайды және жүйе бастапқы күйіне қайтып келеді. Пайдаланушыға бірнеше командадан тұратын транзакцияны құру қажет болған кезде, ол транзакцияны анық көрсетуі керек. Сервер транзакцияны анықтаудың екі режимінің бірінде ғана жұмыс жасайды: автоматты немесе ойдағы. Ол транзакцияны анықтаудың тек қана анық режимінде бола алмайды. Бұл режим басқа екі режиммен бірлесе ғана жұмыс жасайды. Транзакцияны анықтаудың автоматты режимін орнату үшін келесі команда қолданылады: SET IMPLICIT_TRANSACTIONS OFF Анық емес (ойдағы) режимде жұмыс басында SQL Server автоматты түрде алдыңғы транзакция аяқталғаннан кейін жаңа транзакцияны бастайды. Транзакцияны анықтаудың ойдағы режимін орнату үшін келесідей команда қолданылады: SET IMPLICIT_TRANSACTIONS ON 15.5.2. Анық транзакциялар Анық транзакциялар пайдаланушы транзакцияның басын және соңын келесі командаларды қолданумен көрсетуін талап етеді: транзакцияның басы: транзакция журналында өзгертілетін деректердің бастапқы мәндері және транзакция басталу уақытын тіркеледі; BEGIN TRAN[SACTION] [транзакцияның_аты| @ транзакцияның _айнымалы_аты [WITH MARK [‘транзакцияның_сипаттамасы’]]] транзакцияның соңы: егер транзакция денесінде қате болмаса, бұл команда серверге транзакция нәтижесінде жасалған барлық өзгерістерді тіркеуді тапсырады, содан кейін транзакция журналында өзгерістер тіркелгені және транзакцияның аяқталғаны белгіленеді; COMMIT [TRAN[SACTION] [транзакцияның_аты | @ транзакцияның_айнымалы_аты]] транзакция ішінде сақтау нүктесін құру: ДҚБЖ ағымдағы нүктеде ДҚ күйін сақтайды және сақтау күйіне сақтау нүктесінің атын меншіктейді; SAVE TRAN[SACTION] {сақтау_нүктесінің_аты | @ сақтау_нүктесінің_айнымалы_аты} 147 транзакцияны үзу: сервер бұл команданы кездестіргенде транзакцияның шегінуі болады, жүйенің бастапқы күйі қалпына келеді және транзакция журналында транзакцияның орындалмағандығы белгіленеді. Төменде келтірілген команда ДҚ BEGIN TRANSACTION операторынан кейін енгізілген барлық өзгерістерді орындамайды немесе ДҚ сақтау нүктесінен кейінгі орындалған өзгертулерді орындамайды және SAVE TRANSACTION операторы орындалған жерге транзакцияны қайтадан келтіреді. ROLLBACK [TRAN[SACTION] [транзакцияның_аты | @ транзакцияның_айнымалы_аты | сақтау_нүктесінің_аты |@ сақтау_нүктесінің_айнымалы_аты]] @@TRANCOUNT функциясы белсенді транзакциялардың санын қайтарады. @@NESTLEVEL функциясы транзакцияның салынуы деңгейін қайтарады. BEGIN TRAN SAVE TRANSACTION point1 15.1-мысал. Сақтау нүктелерін пайдалану point1 нүктесінде Товар кестесінің бастапқы күйі сақталады DELETE FROM Товар WHERE КодТовара=2 SAVE TRANSACTION point2 point2 нүктесінде Товар кестесінің коды 2-ге тең тауарсыз күйі сақталады DELETE FROM Товар WHERE КодТовара=3 SAVE TRANSACTION point3 point3 нүктесінде Товар кестесінің коды 2-ге және 3-ке тең тауарларынсыз күйі сақталады DELETE FROM Товар WHERE КодТовара<>1 ROLLBACK TRANSACTION point3 Кестенің бастапқы күйіне 2 және 3 кодты тауарларынсыз қайтып орындалады, соңғы өшіру орындалмайды. SELECT * FROM Товар SELECT операторы Товар кестесін 2 және 3 кодты тауарларынсыз көрсетеді. ROLLBACK TRANSACTION point1 Кестенің бастапқы күйіне қайту орындалады. SELECT * FROM Товар COMMIT Кестенің бастапқы күйі сақталады. 15.5.3. Салынған транзакциялар Салынған деп орындалуы белсенді транзакцияның денесінен инициализацияланатын транзакцияны айтады. 148 Салынған транзакцияны құру үшін пайдаланушыға қосымша командалар қажет емес. Ол тек қана алдыңғы транзакцияны жаппай, жаңа транзакцияны бастайды. Жоғарғы деңгейдің транзакциясының аяқталуы, салынған транзакцияның аяқталуына дейін шегеріледі. Егер төменгі деңгейдің транзакциясы (салынған) орындалмаса немесе қателік табылса, онда барлық жоғарғы деңгейдің транзакциялары, бірінші деңгейдің транзакциясы да орындалмайды. Оған қоса, төменгі деңгейдің бірнеше транзакциясы сәтті орындалған (бірақ тіркелмеген болса), бірақ ортаңғы деңгейде (транзакцияның ең жоғарғы деңгейі емес) басқа транзакция сәтсіз орындалған жағдайда, ACID талаптарына сәйкес барлық транзакцияларының, тіпті сәтті аяқталған транзакциялардыңда шегерілуі орындалады. Тек қана барлық деңгейдегі барлық транзакциялар сәтті орындалған жағдайда ғана, жоғарғы деңгейдің транзакциясының сәтті аяқталуына байланысты енгізілген өзгерістер жүзеге асады және транзакциялар журналына тіркеледі. Әрбір COMMIT TRANSACTION командасы тек қана соңғы басталған транзакциямен ғана жұмыс жасайды. Салынған транзакция аяқталған жағдайда COMMIT командасы «терең» салынған транзакциясына қолданылады. COMMIT TRANSACTION командасында жоғарғы деңгейлі транзакцияның аты көрсетілген болса да, соңғы басталған транзакция аяқталады. Егер ROLLBACK TRANSACTION командасы кез келген салыну деңгейінде транзакцияның аты көрсетілмей қолданылатын болса, онда барлық салынған транзакциялар, тіпті жоғарғы деңгейдің транзакциясыда кейінге шегеріледі. ROLLBACK TRANSACTION командасында тек қана жоғарғы деңгейдің транзакциясының атын көрсетуге рұқсат етілген. Кез келген салынған транзакциялардың аттары еленбейді және олардың атын көрсетуге тырысу қателікке әкеледі. Осылайша, кез келген деңгейдің салынған транзакциялары шегінген жағдайда, барлық транзакциялардың шегінуіне әкеп соғады. Егер транзакциялардың белгілі бір бөлігін шегіндіру қажет болса, сақтау нүктесін құратын SAVE TRANSACTION командасын пайдалануға болады. 15.2-мысал. Салынған транзакциялар BEGIN TRAN INSERT Товар (Название, Остаток) VALUES ('v',40) BEGIN TRAN INSERT Товар (Название, Остаток) VALUES ('n',50) BEGIN TRAN INSERT Товар (Название, Остаток) VALUES ('m',60) ROLLBACK TRAN Бұл жерде ROLLBACK TRAN командасында транзакцияның аты көрсетілмегендіктен, барлық транзакциялар кейінге шегеріледі де кестенің бастапқы күйіне қайту орындалады.
Мәліметтер (деректер) қорын басқарудағы бағдарламалық жүйелер
Мәліметтер құрын жобалау кезеңдері
Мәліметтердің модельдері (иерархиялық, желілік, реляциялық)
Байланыс түрлері (біреудін-біреуге, көптен-көпке, біреуден-көпке)
Концептуалды схема және деректер моделі
Деректердің физикалық түрде ұйымдастырылуы
Қалыпты түрге келтіру қажеттігі
Бірінші, екінші, үшінші қалыпты формалар
Реляциялық тілдер классификациясы
ACCESS мәліметтер қорын басқару жүйесі компоненттері
Деректер тұтастығы түсінігі
Мәліметтер қоры тұтастылығы, оны қорғау мәселелері
Мәліметтер қоры архитектурасы
Мәліметтерді іздеу, алмастыру, сұрыптау және електен өткізу
Ақпараттық жүйелерді жобалаудың Case-құралдары
Объектілі-реляциялық модель ерекшеліктері
Ақпараттық жүйелердің түрлері мен негізгі сипаттамалары

16 Мәліметтердің модельдері (иерархиялық, желілік, реляциялық)

деректер модельдері ақпараттық жүйелерде ақпаратты ұйымдастырудың және сақтаудың әртүрлі тәсілдерін ұсынады. Иерархиялық Деректер моделі, желілік деректер моделі және реляциялық деректер моделі сияқты әртүрлі деректер модельдері бар. Міне, олардың әрқайсысының қысқаша сипаттамасы:
Деректердің иерархиялық моделі:
Деректердің иерархиялық моделі деректерді деңгейлер мен олардың арасындағы байланыстардан тұратын иерархиялық құрылым ретінде ұсынады. Бұл модельде әр қабатта тек бір ата-ана болуы мүмкін, ал әрбір деректер элементінде бірнеше бала болуы мүмкін. Иерархиялық деректер моделінің негізгі кемшілігі-деректер арасындағы күрделі қатынастарды ұсыну мүмкіндіктерінің шектеулілігі.
Желілік деректер моделі:
Желілік деректер моделі деректер элементтеріне бірнеше ата-ана болуға мүмкіндік беретін иерархиялық деректер моделін кеңейтеді. Желілік модельдегі деректер график түрінде ұйымдастырылған, онда түйіндер деректер элементтерін білдіреді, ал байланыстар олардың арасындағы байланысты анықтайды. Бұл модель иерархиялық модельге қарағанда күрделі деректер құрылымдары мен қатынастарын бейнелеуге мүмкіндік береді.
Деректердің реляциялық моделі:
Реляциялық деректер моделі қазіргі ақпараттық жүйелерде ең көп қолданылатын деректер моделі болып табылады. Бұл модельде деректер жолдар (кортеждер) мен бағандардан (атрибуттардан) тұратын қатынастар деп аталатын кестелер түрінде ұсынылады. Кестенің әр жолы жеке деректер жазбасын, ал әр баған жеке деректер сипатын білдіреді. Кестелер арасындағы байланыстар әртүрлі кестелердегі жазбаларды байланыстыратын негізгі өрістер арқылы орнатылады. Реляциялық модель үлкен көлемдегі ақпараттан деректерді тиімді ұйымдастыруға және алуға мүмкіндік беретін икемділікке ие.
Бұл деректер модельдерінің әрқайсысының артықшылықтары мен кемшіліктері бар және сәйкес модельді таңдау ақпараттық жүйенің нақты қажеттіліктері мен талаптарына байланысты. Қазіргі жүйелерде реляциялық деректер моделі жиі кездеседі, бірақ кейде иерархиялық немесе желілік модельдерді
қолдануға болады

Байланыс түрлері (біреудін-біреуге, көптен-көпке, біреуден-көпке)

Ақпараттық жүйелердегі қарым-қатынас контекстінде қарым-қатынастың үш негізгі түрі бар:
Бір-бір (One-to-One):
Қарым-қатынастың бұл түрінде бір жіберуші бір алушымен ақпарат алмасады. Бұл ақпарат екі тарап арасында тікелей берілетін байланыстың ең қарапайым және тікелей түрі. Мысалдарға мессенджерлердегі жеке хат-хабарлар немесе электрондық хаттар жатады.
Бір-көп (m-to-Many):
Қарым-қатынастың бұл түрінде бір жіберуші ақпаратты көптеген алушыларға жібереді. Жіберуші ақпарат көзі болып табылады, ал алушылар әртүрлі адамдар, топтар немесе құрылғылар болуы мүмкін. Мысалдарға теледидардан немесе радиодан жаңалықтар тарату, жаппай электрондық пошта хабарлары немесе әлеуметтік желілердегі Жарияланымдар жатады.
Көп-көп (көп-көп):
Байланыстың бұл түрінде көптеген жіберушілер көптеген алушылармен ақпарат алмасады. Барлық қатысушылар өзара әрекеттеседі және ақпаратты жіберушілер мен алушылар болып табылады. Мысалдарға топтық чаттар немесе форумдар жатады, онда барлық мүшелер басқа мүшелердің хабарламаларын көре және жауап бере алады.
Қарым-қатынастың бұл түрлері негізгі болып табылады және нақты жағдайларда қарым-қатынастың бір контекстінде екі немесе үш түрдің тіркесімі болуы мүмкін. Мысалы, топтық чатта (көп-көп) қатысушылар жеке талқылаулар үшін жеке хат алмасуға (бір-бірден) ауыса алады.
Концептуалды схема және деректер моделі
Тұжырымдамалық схема және Деректер моделі-бұл мәліметтер базасын жобалауға қатысты екі термин. Олардың әрқайсысын қарастырайық:

Тұжырымдамалық схема:

Тұжырымдамалық схема-бұл ақпараттық жүйедегі мәліметтер арасындағы құрылым мен қатынастардың жоғары деңгейлі сипаттамасы. Ол негізгі нысандарды (entities), олардың атрибуттарын (attributes) және олардың арасындағы байланыстарды (relationships) сипаттайды. Тұжырымдамалық схема нақты деректер моделіне тәуелді емес және ақпараттың логикалық құрылымына назар аудара отырып, деректердің дерексіз көрінісі ретінде қызмет етеді. Бұл мәліметтер базасының негізгі тұжырымдамалары мен талаптарын түсінуге көмектеседі және физикалық деректер моделін жасауға негіз болады.

Деректер моделі:

Деректер моделі мәліметтер базасында деректердің қалай сақталатынын, ұйымдастырылатынын және жұмыс істейтінін анықтайтын мәліметтер құрылымының, ережелер мен шектеулердің ресми сипаттамасы болып табылады. Деректер моделін мәліметтер базасын физикалық іске асыруды құру және деректерді манипуляциялау тәсілдерін анықтау үшін пайдалануға болады. Реляциялық модель, иерархиялық модель, желілік модель, объектіге бағытталған модель және т.б. сияқты деректер модельдерінің бірнеше түрлері бар.

Осыған байланысты тұжырымдамалық схема мен Деректер моделі бір-бірімен тығыз байланысты. Тұжырымдамалық схема Дерекқордың құрылымын абстракцияның жоғары деңгейінде анықтауға көмектеседі, ал Деректер моделі тұжырымдамалық схеманың талаптарына сәйкес мәліметтер базасын физикалық іске асыруды құру үшін қолданылатын ресми сипаттаманы ұсынады.

Деректердің физикалық түрде ұйымдастырылуы

Деректерді физикалық ұйымдастыру дегеніміз-қатты диск немесе компьютер жады сияқты физикалық ортада нақты деректерді сақтау және ұйымдастыру тәсілдерін білдіреді. Ол деректердің физикалық түрде қалай орналастырылатынын, ұйымдастырылатынын және өңдеуге қол жетімді болатынын анықтайды. Деректерді физикалық ұйымдастырудың кейбір негізгі аспектілері:

1. Деректер блоктары:

Деректер әдетте белгілі бір өлшемдегі блоктарда немесе беттерде ұйымдастырылады және сақталады. Деректер блогы физикалық медиадан деректерді сақтау мен оқудың минималды бірлігін білдіреді.

2. Файлдар мен кестелер:

Деректер байланысты деректер жиынтығын қамтитын файлдар немесе кестелер түрінде ұйымдастырылуы мүмкін. Файлдарды мәтіндік немесе мультимедиялық файлдар сияқты құрылымдалмаған деректерді сақтау үшін пайдалануға болады, ал кестелер құрылымдық деректерді ұйымдастыру үшін реляциялық мәліметтер базасында қолданылады.

3. Деректер құрылымдары:

Деректерді физикалық ұйымдастыру деректерге қол жеткізу мен өңдеуді оңтайландыру үшін әртүрлі деректер құрылымдарын пайдалануды қамтуы мүмкін. Мысалы, индекстер деректерді жылдам іздеу үшін жасалуы мүмкін, кластерлеу дискідегі байланысты деректерді бір-біріне физикалық түрде орналастыру үшін пайдаланылуы мүмкін және кеңістікті үнемдеу үшін әртүрлі қысу әдістерін қолдануға болады.

4. Деректерді орналастыру:

Дискідегі деректерді физикалық орналастыру әр түрлі жолмен ұйымдастырылуы мүмкін, мысалы, дәйекті орналастыру, кездейсоқ орналастыру немесе екеуінің тіркесімі. Орналастыру әдісін таңдау қолданба түріне, деректерге қол жеткізу түріне және өнімділік талаптарына байланысты.

5. Деректердің репликациясы:

Деректердің репликациясы әртүрлі физикалық құрылғыларда деректердің қайталанатын көшірмелерін жасауды және сақтауды білдіреді. Репликацияны ақауларға төзімділікті арттыру, деректердің қол жетімділігін қамтамасыз ету және параллельді өңдеу кезінде өнімділікті жақсарту үшін пайдалануға болады.

Деректерді физикалық ұйымдастыру ақпараттық жүйелердің тиімді жұмысында маңызды рөл атқарады. Бұл өнімділікке, деректерге қол жеткізу жылдамдығына және ақпаратты өңдеудің жалпы тиімділігіне әсер етуі мүмкін. Дерекқорды жобалау және физикалық әдістерді таңдау кезінде

Қалыпты түрге келтіру қажеттігі
Деректерді қалыпты пішінге келтіру (қалыпты пішін) реляциялық дерекқорды жобалаудың маңызды аспектісі болып табылады. Қалыпты форма Деректерді жаңарту, кірістіру және жою кезінде артықшылықтар мен ауытқуларды болдырмау үшін кестелердегі деректерді ұйымдастырудың стандарттарын анықтайды. Деректерді қалыпты күйге келтірудің бірнеше себептері бар:
1. Деректердің артықтығы:
Қалыптан тыс кестелерде қайталанатын ақпарат болуы мүмкін, бұл деректердің артық болуына әкеледі. Бұл деректердің сәйкес келмеуіне және ақпаратты жаңарту немесе өзгерту кезінде қиындықтарға әкелуі мүмкін. Деректерді қалыпты күйге келтіру артықшылықты жоюға және деректердің тұтастығын сақтауға көмектеседі.
2. Жаңарту кезіндегі ауытқулар:
Қалыптан тыс кестелерде деректерді жаңарту деректердің жоғалуы, қате жаңарту немесе деректердің сәйкес келмеуі сияқты ауытқуларға әкелуі мүмкін. Деректерді қалыпты пішінге келтіру мұндай ауытқуларды жоюға және деректердің дұрыс жаңартылуын қамтамасыз етуге көмектеседі.
3. Сұраныс өнімділігі:
Қалыпқа келтірілген кестелер деректермен тиімді сұраулар мен операцияларды қамтамасыз етеді. Деректер жеке кестелерде минималды резервпен сақталатындықтан, сұраулар тезірек және жүйеге аз жүктемемен орындалуы мүмкін.

4. Мәліметтер базасының құрылымын жақсарту:

Деректерді қалыпты пішінге келтіру дерекқорды жақсырақ құрылымдауға мүмкіндік береді. Әрбір кестенің өз функциясы бар және тек қажетті атрибуттарды сақтайды, бұл дерекқорды түсінікті, оңай сүйемелденетін және масштабталатын етеді.

Деректерді қалыпқа келтіру бірінші қалыпты формадан (1NF) бастап, екінші (2NF), үшінші (3NF) және т. б. сияқты жоғары қалыпты формаларға дейін бірнеше сатыда жүзеге асырылуы мүмкін. мәліметтер базасы

Бірінші, екінші, үшінші қалыпты формалар
Бірінші, екінші және үшінші қалыпты формалар (1NF, 2NF және 3NF) реляциялық мәліметтер базасындағы деректерді қалыпқа келтірудің негізгі деңгейлері болып табылады. Міне, олардың әрқайсысының қысқаша сипаттамасы:

Бірінші қалыпты форма (1NF):

Бірінші қалыпты формада деректер кестенің әр ұяшығында тек бір мән болатындай етіп ұйымдастырылады, ал бағандағы барлық мәндер бірдей болады. Кесте "тегіс" болуы керек, яғни бір ұяшықта бірнеше мәндер немесе қайталанатын деректер топтары болмауы керек. 1nf деректердің артықтығы мен қайталануын жояды.
Екінші қалыпты форма (2NF):
Екінші қалыпты пішінде деректер 1nf болуы керек және кестедегі әрбір атрибут (баған) оның бір бөлігіне ғана емес, бүкіл бастапқы кілтке байланысты болуы керек. Бұл атрибуттар тек кейбір негізгі кілт мәндерімен байланысқан кезде кестеде ішінара тәуелділіктер болмауы керек дегенді білдіреді. Егер мұндай тәуелділіктер болса, ішінара тәуелділіктерді жою үшін кестені бірнеше кестеге бөлуге болады.
Үшінші қалыпты форма (3NF):
Үшінші қалыпты пішінде деректер 2NF болуы керек және кестедегі әрбір негізгі емес атрибут (баған) Басқа негізгі емес атрибуттарға емес, тек бастапқы кілтке байланысты болуы керек. Үшінші қалыпты форма атрибуттар басқа негізгі емес атрибуттарға тәуелді болған кезде өтпелі тәуелділіктерді жояды. Егер мұндай тәуелділіктер болса, өтпелі тәуелділіктерді жою үшін кестені екі немесе одан да көп кестеге бөлуге болады.
Деректерді қалыпқа келтіру процесі деректер құрылымын талдауды, ауытқулар мен ауытқуларды анықтауды және қалыпты форманың қажетті деңгейіне жету үшін кестелерді кішірек және байланысты етіп бөлуді қамтиды. Деректерді қалыпқа келтірудің мақсаты-резервтеуді жою, тұтастықты қамтамасыз ету және мәліметтер базасында деректерді тиімді сақтау және өңдеу.

Реляциялық тілдер классификациясы

Реляциялық тілдерді әртүрлі критерийлер бойынша жіктеуге болады. Реляциялық тілдерді жіктеудің бірнеше кең таралған әдістері:

1. Операциялар түрі бойынша:

- Деректерді анықтау тілдері (data Definition Language, DDL): олар кестелер құруды, шектеулер мен индекстерді анықтауды және т.б. қоса алғанда, дерекқор схемасын құру, өзгерту және жою үшін қолданылады.
- Деректерді басқару тілдері (data Manipulation Language, DML): олар іріктеу, кірістіру, жаңарту және жою сияқты деректер операциялары үшін қолданылады. Мұндай тілдердің мысалдарына SQL SELECT, INSERT, UPDATE және DELETE командалары жатады.
2. Абстракция деңгейі бойынша:
- Процедуралық тілдер: бұл тілдер деректер операцияларын орындайтын процедураларды, функцияларды және триггерлерді сипаттауға мүмкіндік береді. Мұндай тілдердің мысалдарына PL/SQL (acacle) және T-SQL (Microsoft SQL Server) жатады.
- Декларативті тілдер: олар сізге қалай жасау керектігін көрсетпестен деректермен не істеу керектігін сипаттауға мүмкіндік береді. Мұндай тілдің мысалы-SQL.
3. Таралуы бойынша:
- Орталықтандырылған тілдер: олар бір машинада немесе серверде мәліметтер базасымен жұмыс істеуге арналған. Мысал-жергілікті дерекқорлармен жұмыс істеуге арналған SQL.
- Таратылған тілдер: олар бірнеше машиналарға немесе серверлерге таратылған мәліметтер базасымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Мысал ретінде Postgres-XL кеңейтімі бар PostgreSQL сияқты таратылған дерекқорлармен жұмыс істеуге арналған SQL болып табылады.
4. Кіру түрі бойынша:
- Процедураға бағытталған тілдер: олар деректер операцияларын орындау үшін сақталған процедуралар мен функцияларды шақыруға бағытталған. Мысал-PL/SQL.
- Бірнеше бағытталған тілдер: олар қатынастардағы математикалық операцияларға негізделген мәліметтер жиынтығын манипуляциялауға бағытталған. Мысал-SQL.

Бұл реляциялық тілдерді жіктеудің кейбір негізгі әдістері. Белгілі бір реляциялық тіл әртүрлі аспектілерді біріктіре алады және

1. 
   ACCESS мәліметтер қорын басқару жүйесі компоненттері
   

Microsoft Access мәліметтер базасын басқару жүйесі (ДҚБЖ) мәліметтер базасын құруға және басқаруға арналған компоненттер жиынтығын ұсынады. Мұнда Access дерекқорды басқару жүйесінің негізгі компоненттері берілген:

1. Кестелер:

Кестелер Access бағдарламасындағы негізгі деректер құрылымын білдіреді. Олар Ақпаратты жолдар мен бағандар түрінде сақтау үшін қолданылады. Әрбір кесте деректер түрін анықтайтын өрістерден (бағандардан) және деректердің нақты мәндерін қамтитын жазбалардан (жолдардан) тұрады.
2. Сұраулар:
Access сұраулары бір немесе бірнеше кестелерден деректерді алу, сүзу және талдау үшін қолданылады. Олар іріктеу критерийлерін орнатуға, әртүрлі кестелердегі деректерді біріктіруге, есептелетін өрістерді құруға және қажетті ақпаратты алу үшін басқа операцияларды орындауға мүмкіндік береді.

3. Пішіндер:

Access формалары кестелердегі деректерді енгізу, қарау және өңдеу үшін пайдаланушы интерфейсін ұсынады. Пішіндер өрістер мен жазбалардың ыңғайлы көрінісін және деректерді қосу, өзгерту және жою функционалдығын қамтамасыз ету арқылы деректермен жұмыс істеуді жеңілдетеді.

4. Есептер:

Access-тегі есептер кестелерден деректердің форматталған және құрылымдалған нәтижелерін жасау үшін қолданылады. Олар кестелерді, графиктерді, жиынтық деректерді және деректерді басып шығаруға немесе экспорттауға ыңғайлы түрде ұсынуға мүмкіндік беретін басқа элементтерді қамтуы мүмкін.

5. Макростар:

Access-тегі макростар-бұл белгілі бір тапсырмаларды автоматтандыру үшін автоматты түрде орындалатын әрекеттер жиынтығы. Оларды командалар тізбегін орындау, пішіндер мен есептерді басқару және басқа дерекқор компоненттерімен өзара әрекеттесу үшін пайдалануға болады.

6. VBA модульдері (Visual Basic for Applications):

Access сонымен қатар VBA бағдарламалау тілін қолдана отырып, пайдаланушы функциялары мен процедураларын әзірлеуді қолдайды. VBA модульдері күрделі логикалық операцияларды жасауға, оқиғаларды өңдеуге, деректерді басқаруға және дерекқордың функционалдығын кеңейтуге мүмкіндік береді.

Бұл Access дерекқорды басқару жүйесінің негізгі компоненттері. Осы компоненттерді біріктіру арқылы мәліметтер базасын құруға және конфигурациялауға, деректермен жұмыс істеуге ыңғайлы интерфейсті қамтамасыз етуге және ақпаратты өңдеу және талдау үшін әртүрлі операцияларды орындауға болады.

Деректер тұтастығы түсінігі Деректердің тұтастығы мәліметтер базасында олардың дәлдігіне, дәйектілігіне және дәйектілігіне кепілдік беретін мәліметтер қасиетін білдіреді. Бұл пайдалы және сенімді болу үшін деректер белгілі бір ережелерге, шектеулерге және тәуелділіктерге сәйкес келуі керек дегенді білдіреді. Деректердің тұтастығы әртүрлі механизмдер мен әдістер арқылы дерекқор деңгейінде қамтамасыз етіледі.

Деректер тұтастығының кейбір негізгі аспектілері:

1. Нысандардың тұтастығы:

Бұл жеке субъектілермен байланысты деректердің дәйектілігі мен дұрыстығын қамтамасыз етеді. Мысалы, егер сізде "қызметкерлер" кестесі болса, сол кестедегі әрбір жазбада бірегей қызметкер идентификаторы болуы керек және барлық өрістер дұрыс толтырылуы керек.

2. Анықтамалық тұтастықтың тұтастығы:

Бұл дерекқордағы әртүрлі кестелер арасындағы байланыстарды қамтамасыз етеді. Мысалы, егер сізде "тапсырыстар" кестесі және "клиенттер" кестесі болса, "тапсырыстар" кестесіндегі әрбір жазба "клиенттер"кестесіндегі бар жазбаға сілтеме жасауы керек.
3. Домендердің тұтастығы:
Бұл кестедегі атрибут мәндерінің белгілі бір ережелер мен шектеулерге сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Мысалы, қызметкерлер кестесіндегі жас өрісі оң сан болуы керек екенін анықтауға болады.
4. Шектеулердің тұтастығы:
Дерекқорда мәндердің бірегейлігі, тұтастықты тексеру, кесте немесе баған деңгейіндегі тұтастық шектеулері сияқты әртүрлі шектеулер болуы мүмкін. Бұл шектеулер дұрыс емес деректердің енгізілуіне жол бермейді және дерекқордың тұтастығын қамтамасыз етеді.
5. Транзакциялардың тұтастығы:
Деректердің тұтастығы транзакциялар тұжырымдамасымен де байланысты. Транзакциялар операциялар тобын бірлік ретінде орындауға мүмкіндік береді және деректердің атомдығын, дәйектілігін, оқшаулануын және беріктігін қамтамасыз етеді.

Деректердің тұтастығы мәліметтер базасының маңызды аспектісі болып табылады, өйткені ол мәліметтер базасының өмірлік циклі кезінде олардың мәні мен дұрыстығын сақтайды. С бұзу

Мәліметтер қоры тұтастылығы, оны қорғау мәселелері
Дерекқордың тұтастығы деректер базасының қасиетін білдіреді, ол деректердің өмірлік циклі кезінде дәл, дәйекті және өзгеріссіз қалуын қамтамасыз етеді. Дерекқордың тұтастығы деректерді қажетсіз өзгерістерден, зақымданулардан немесе шығындардан қорғайды, олардың тұтастығы мен дәйектілігін қамтамасыз етеді. Алайда, мәліметтер базасының тұтастығына қатысты туындауы мүмкін түрлі проблемалар мен қауіптер бар. Олардың кейбіреулері мыналарды қамтиды:
1. Қол жеткізу құқығын бұзу:
Қол жеткізу құқықтарының жеткіліксіз немесе дұрыс басқарылмауы деректердің рұқсатсыз өзгеруіне немесе дұрыс емес деректердің енгізілуіне әкелуі мүмкін.
2. Анықтамалық тұтастықты бұзу:
Анықтамалық тұтастық ережелерін сақтамау кестелер арасындағы байланыстардың бұзылуына немесе дұрыс емес кілт мәндерін пайдалануға әкелуі мүмкін.
3. Бағдарламалық жасақтама қателері:
Деректер базасымен өзара әрекеттесетін бағдарламалық жасақтамадағы қателер деректердің дұрыс жұмыс істемеуіне немесе тұтастықтың бұзылуына әкелуі мүмкін.
4. Деректердің жоғалуы немесе бүлінуі:
Жазатайым оқиғалар, аппараттық ақаулар, жүйенің ақаулары немесе басқа мәселелер деректердің жоғалуына немесе бүлінуіне әкелуі мүмкін, бұл олардың тұтастығын бұзуы мүмкін.
5. Сыртқы қауіптер:
Дерекқорды бұзу немесе зиянды кодты енгізу сияқты шабуылдаушылардың шабуылдары деректерді рұқсатсыз өзгерту немесе жою арқылы деректердің тұтастығын бұзуы мүмкін.

Дерекқордың тұтастығын қорғау үшін келесі шараларды қолдануға болады:

1. Деректердің сақтық көшірмесін жасау және қалпына келтіру:
Деректердің сақтық көшірмесін үнемі жасау және жоғалған немесе бүлінген жағдайда оларды қалпына келтіру Дерекқордың тұтастығын қалпына келтіруге көмектеседі.
2. Қол жеткізуді басқару:
Пайдаланушылардың рөлдеріне, құқықтарына және аутентификациясына негізделген дерекқорға қол жеткізуді қатаң бақылауды жүзеге асыру деректердің рұқсатсыз өзгеруін болдырмауға көмектеседі.
3. Шектеулер мен тұтастықты тексеруді қолдану:
Тұтастық шектеулерін анықтау,
Мәліметтер қоры архитектурасы
Деректер базасының архитектурасы-бұл деректердің қалай ұйымдастырылғанын, сақталатынын, басқарылатынын және қолданбалармен және пайдаланушылармен өзара әрекеттесуін анықтайтын компоненттердің, принциптер мен процестердің құрылымдық ұйымы мен сипаттамасы.
Мәліметтер базасының бірнеше кең таралған архитектуралық модельдері бар. Міне, олардың кейбіреулері:
1. Орталықтандырылған сәулет:
Орталықтандырылған архитектурада барлық деректер бір орталық серверде сақталады және басқарылады. Барлық қосымшалар мен пайдаланушылар деректерге қол жеткізу үшін осы серверге жүгінеді. Бұл қарапайым және оңай басқарылатын модель, бірақ масштабтау және ақауларға төзімділік мәселелері болуы мүмкін.

2. Таратылған сәулет:

Таратылған архитектурада деректер бірнеше физикалық немесе логикалық серверлерге таратылады. Әр түрлі серверлерді әр түрлі жерлерде немесе тіпті әр түрлі елдерде орналастыруға болады. Бұл жүктемені таратуға және жүйенің масштабталуы мен ақауларға төзімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

3. Клиент-сервер архитектурасы:

Клиент-сервер архитектурасы клиенттік қосымшалардан сұраныстарды өңдейтін мәліметтер базасының серверінің болуын болжайды. Клиенттер жергілікті қосымшалар да, қашықтағы пайдаланушы интерфейстері де бола алады. Бұл клиенттер мен серверлер арасындағы жауапкершілікті бөлуге және орталықтандырылған деректерді басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
4. N-деңгей архитектурасы:
N-деңгей архитектурасы мәліметтер базасының функционалдығын бірнеше деңгейге бөлуді қамтиды. Мысалы, деректерді сақтау деңгейі, іскери логика деңгейі және пайдаланушы интерфейсінің деңгейі. Әр деңгей өз міндеттерін орындайды және белгілі бір интерфейстер арқылы басқа деңгейлермен өзара әрекеттеседі.
5. Таратылған клиент-сервер архитектурасы:
Таратылған клиент-сервер архитектурасы таратылған архитектура мен клиент-сервер архитектурасының принциптерін біріктіреді. Деректер таратылуы мүмкін

Мәліметтерді іздеу, алмастыру, сұрыптау және електен өткізу

Деректер базасының архитектурасы-бұл деректердің қалай ұйымдастырылғанын, сақталатынын, басқарылатынын және қолданбалармен және пайдаланушылармен өзара әрекеттесуін анықтайтын компоненттердің, принциптер мен процестердің құрылымдық ұйымы мен сипаттамасы.

Мәліметтер базасының бірнеше кең таралған архитектуралық модельдері бар. Міне, олардың кейбіреулері:

1. Орталықтандырылған сәулет:

Орталықтандырылған архитектурада барлық деректер бір орталық серверде сақталады және басқарылады. Барлық қосымшалар мен пайдаланушылар деректерге қол жеткізу үшін осы серверге жүгінеді. Бұл қарапайым және оңай басқарылатын модель, бірақ масштабтау және ақауларға төзімділік мәселелері болуы мүмкін.
2. Таратылған сәулет:
Таратылған архитектурада деректер бірнеше физикалық немесе логикалық серверлерге таратылады. Әр түрлі серверлерді әр түрлі жерлерде немесе тіпті әр түрлі елдерде орналастыруға болады. Бұл жүктемені таратуға және жүйенің масштабталуы мен ақауларға төзімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
3. Клиент-сервер архитектурасы:
Клиент-сервер архитектурасы клиенттік қосымшалардан сұраныстарды өңдейтін мәліметтер базасының серверінің болуын болжайды. Клиенттер жергілікті қосымшалар да, қашықтағы пайдаланушы интерфейстері де бола алады. Бұл клиенттер мен серверлер арасындағы жауапкершілікті бөлуге және орталықтандырылған деректерді басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
4. N-деңгей архитектурасы:
N-деңгей архитектурасы мәліметтер базасының функционалдығын бірнеше деңгейге бөлуді қамтиды. Мысалы, деректерді сақтау деңгейі, іскери логика деңгейі және пайдаланушы интерфейсінің деңгейі. Әр деңгей өз міндеттерін орындайды және белгілі бір интерфейстер арқылы басқа деңгейлермен өзара әрекеттеседі.
5. Таратылған клиент-сервер архитектурасы:
Таратылған клиент-сервер архитектурасы таратылған архитектура мен клиент-сервер архитектурасының принциптерін біріктіреді. Деректер таратылуы мүмкін
Ақпараттық жүйелерді жобалаудың Case-құралдары
Case құралдары (Computer-Aided Software Engineering) - Ақпараттық жүйелерді жобалау мен әзірлеуді қолдау үшін қолданылатын бағдарламалық құралдар. Олар жүйелерді модельдеу, талдау, жобалау, құжаттау және тестілеу құралдарын ұсынады.
Ақпараттық жүйелерді жобалаудың кейбір танымал Case құралдарына мыналар жатады:
1. Microsoft Visio:
Microsoft Visio-деректер ағынының диаграммалары, сынып диаграммалары, реттілік диаграммалары және т.б. сияқты әртүрлі диаграмма түрлерін қолдайтын диаграмма және үлгі құралы. Ол Ақпараттық жүйелерді модельдеу және визуализациялау үшін кеңінен қолданылады.

2. Enterprise Architect:

Sparx Systems компаниясының Enterprise Architect компаниясы Ақпараттық жүйелерді модельдеудің қуатты құралдарын ұсынады. Ол UML (Unified Modeling Language), BPMN (Business process Model and Notation) және басқалары сияқты әртүрлі белгілер мен стандарттарды қолдайды. Enterprise Architect сонымен қатар бірлесіп жұмыс істеу және талаптарды басқару функционалдығын ұсынады.

3. IBM Rational Rose:

IBM Rational Rose-UML сәйкес модельдеуді қолдайтын интеграцияланған модельдеу және әзірлеу ортасы. Ол сынып диаграммаларын, пайдалану жағдайларының диаграммаларын, реттілік диаграммаларын және басқа диаграмма түрлерін құруға арналған құралдарды ұсынады.

4. ARIS:
Aris (architecture of Integrated Information Systems) software AG-бизнес-процестер мен ақпараттық жүйелерді модельдеуге және талдауға арналған құралдардың кешенді жиынтығы. Ол BPMN, EPC (event-driven process Chain), IDEF (Integrated Definition) және басқалары сияқты әртүрлі белгілерді қолдайды.

5. GenMyModel:

GenMyModel-UML және басқа белгілерді қолдайтын веб-модельдеу құралы. Ол сынып диаграммаларын, реттілік диаграммаларын, күй диаграммаларын және басқа диаграмма түрлерін жасауға мүмкіндік береді. GenMyModel сонымен қатар модельдермен бірлесіп жұмыс істеуге және оларды әртүрлі форматтарға экспорттауға мүмкіндік береді.

Бұл нарықта қол жетімді ақпараттық жүйелерді жобалау құралдарының Case мысалдары ғана. Олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері, функционалдығы және қолдау көрсетілетін стандарттары бар. In таңдау

Объектілі-реляциялық модель ерекшеліктері
Объектілік-реляциялық модель (ORM) реляциялық деректер моделінің кеңейтімі болып табылады және деректер реляциялық мәліметтер базасында сақталған кезде қосымшалардағы объектілерді басқаруға арналған. Міне, Объектілік-реляциялық модельдің кейбір ерекшеліктері:

1. Нысандарды қолдау:

ОРM әзірлеушілерге объектілермен жұмыс істеуге және мұрагерлік, полиморфизм және инкапсуляция сияқты объектіге бағытталған тұжырымдамаларды қолдануға мүмкіндік береді. Ол объектілерді дерекқордағы сәйкес кестелерге көрсетуге мүмкіндік береді және объектілерді сақтау, алу және өзгерту механизмдерін қамтамасыз етеді.

2. Нысандар мен кестелерді салыстыру:

ЖРМ-нің негізгі ерекшеліктерінің бірі-мәліметтер базасындағы объектілер мен кестелерді автоматты түрде салыстыру мүмкіндігі. ОРM сыныптар мен кестелер арасындағы, сондай-ақ сынып қасиеттері мен кесте бағандары арасындағы сәйкестікті көрсететін механизмдерді қамтамасыз етеді.

3. Мұрагерлік:

ОРM мәліметтер базасында сыныптар мен кестелер иерархиясын құруға мүмкіндік беретін объектілердің мұрагерлігін қолдайды. Мұрагерлікті әр сыныпқа арналған кесте, ішкі сыныптарға арналған кесте немесе барлық сыныптарға арналған бір кесте және объект түрін көрсету үшін қосымша бағанды пайдалану сияқты стратегиялардың бірі арқылы жүзеге асыруға болады.

4. Қарым-қатынасты қолдау:

ОРM бір-бір, бір-көп және көптеген-көп сияқты объектілер арасындағы қатынастармен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Ол сыныптар мен кестелер арасындағы байланыстарды анықтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар байланыстарды шарлау және жою және жаңарту сияқты қатынастарға қатысты операцияларды орындау механизмдерін ұсынады.

5. Транзакцияларды басқару:

ЖРМ транзакцияны басқару механизмдерін қамтамасыз етеді, бұл объектілерді сақтау, жаңарту және жою операцияларын орындау кезінде деректердің тұтастығына кепілдік береді. Транзакциялар бірнеше операцияларды бірлік ретінде орындауға мүмкіндік береді және деректердің дәйектілігін қамтамасыз етеді.

6. Сұрау механизмдері:

ЖРМ объектіге бағытталған тәсілді қолдана отырып, мәліметтер базасына сұраныстарды орындау механизмдерін ұсынады. Әзірлеуші пайдалана алады
Ақпараттық жүйелердің түрлері мен негізгі сипаттамалары
Ақпараттық жүйелер (АЖ) - бұл ұйымда немесе кәсіпорында ақпаратты жинауға, сақтауға, өңдеуге және беруге арналған кешенді жүйелер. Ақпараттық жүйелердің кейбір негізгі түрлері және олардың сипаттамалары:
Транзакциялық Ақпараттық жүйелер (tis)
- Ұйымның операцияларына байланысты транзакциялық деректерді жинау, өңдеу және сақтау (мысалы, сату, сатып алу, төлемдер). - Негізгі мақсат-деректердің дәлдігін, тұтастығын және сенімділігін қамтамасыз ету. - Әдетте операциялық тапсырмалар мен бизнес-процестерді автоматтандыру үшін қолднылады.
2. Басқарушылық ақпараттық жүйелер (ҚАЖ):
- Басқарудың әртүрлі деңгейлерінде (стратегиялық, тактикалық, жедел) басқарушылық шешімдер қабылдауды қолдау үшін деректерді өңдейді.
- Жоспарлауды, бақылауды және шешім қабылдауды қолдау үшін аналитикалық есептерді, статистикалық мәліметтер мен болжамдарды ұсынады.
3. Сараптамалық жүйелер (ЭС):
- Белгілі бір пәндік саладағы сарапшылардың білімі мен тәжірибесіне еліктейді.
- Мәселелерді талдау және ұсыныстар немесе шешімдер ұсыну үшін ережелер мен эвристикалық әдістерді қолданыңыз.
- Медицинада, инженерияда, қаржыда және сараптамалық пікір қажет басқа салаларда қолданылады.
4. Клиенттермен қарым-қатынасты басқару (CRM):- Клиенттермен қарым-қатынасты басқаруға және сапалы қызмет көрсетуге бағытталған.
- Клиенттер, тапсырыстар, байланыстар және клиенттермен өзара әрекеттесу тарихы туралы ақпаратты сақтайды.
- Сатуды, маркетингті, тұтынушыларға қызмет көрсетуді және деректерді талдауды басқару функцияларын ұсынады.
5. Кәсіпорын ресурстарын басқару (ERP): - Қаржы, есеп, өндіріс, жабдықтау және т. б. сияқты кәсіпорынның әртүрлі функционалдық салаларын біріктіреді.
-Деректерге бірыңғай және орталықтандырылған қол жеткізуді және бизнес-процестерді автоматтандыруды қамтамасыз етеді