Мәртебеге ие болған наурыз мерекесі жыл өткен сайын
жүктеу/скачать 4,91 Mb. Pdf көрінісі
|
Ұлы жеңіске ж ы л пен майдан өмірінен естелік әңгімелерін айтты. Қанды қырғынды басынан кешкен майдангерлердің ішінде әңгімелерін ай- тып тұрып көзіне жас алғандар да болды. Көбі бір-бірімен құрдас болғандықтан, жиналғандарды серпілтейін деп бір- біріне айтқан әзіл-қалжыңдары да сондай жарасымды еді. Омыраулары орден- медальдерге толы майдангерлерге «Ұлы Жеңіске 20 жыл» медалі табыс етілді. Майдангер мұғалімдер бұл жолы орден мен медальдерін түгел тағып келіпті. Химия, биология және бота- ника пәнінен сабақ беретін Қисым Ғабдоллаұлы «Қызыл Жұлдыз» орденін ғана үнемі тағып жүретін, ал «Даңқ» ордені мен бірнеше медальдері бар екендігін осы жолы көрдік. Қисым ағай білімді де білікті, кішіпейіл, өмірден көргені де түйгені де көп, жаны жайсаң, мінезге бай, әңгімесі тартымды нағыз ұстаз болатын. Оқушылармен кездесуде болмаса, былайғы кезде соғыс тура- лы айта бермейтін. Қазір ойласам, ол Ұлы Жеңістің 20 жылдығында қырық төрт жаста екен. Бірақ өмірдің сан түрлі соқпағынан өтіп, майдан даласында өмір мен өлім бетпе-бет келген талай сәттерді бастан кешкендіктен болар бізге үлкен кісі болып көрінетін. Қисым ағай ботаника пәнінің мұғалімі ретінде құмда бау-бақша өсіретін тәжірибе учаскесін ұйымдастырды. Онда қарбыз, қияр, сәбіз және басқа көкөніс, жеміс-жидек өсіріліп, құдық суымен суарылды, бұл құм балалары үшін керемет жаңалық еді. Қисым Ғабдоллаұлы 1921 жылы Атырау облысында Нарын құмындағы Мыңтөбе елді мекенінде дүниеге кел- ген. 1927 жылы Айбас учаскесіндегі Сталин атындағы мектепке бірінші сыныпқа барып, онжылдықты сол кез- де Еспол ауданына қарасты Елтайдағы қазіргі Мұханғазы Сиранов атындағы орта мектебінде бітіреді. Мұғалім мамандардың жетіспеуіне байланысты жетіжылдық мектепке химия, биология пәндерінің мұғалімі болып жұмысқа орналасады. Үмбет Бисалиев, Жұмабай Мырзағалиев тәрізді елге беделді, өздері білікті ұстаздардан тәжірибе жинақтап, өзі де білімді ұстаз атанады. 1939 жылы Фин соғысына аттанған ағасы Мұхамедия Ғабдоллаұлының хабарсыз кетуі ата- а н а с ы н ы ң қ а й ғ ы д а н қ а б ы р ғ а с ы н қайыстырған еді. Енді Қисым ел қатарлы еңбек етіп, мұғалім болғанда Ғабдолла әке мен Шөкия ана азамат атанған осы деп қуанып, оның амандығын тіледі. Бірақ Ұлы Отан соғысының басталуы қос қарияның қайғылары сейіле бастағандай көңілдерін су сепкендей басты. 1942 партия ұйымының хатшылығы міндетін атқару қоса тапсырылады. Ауыл арасын- да етек жайып, асқынған ауру-сырқауға қарсы күресу үшін аудан орталығынан дәрігерлер шақыртты. Осындай қарбалас тірлікпен жүргенде соғыстан алған жарақатын да ұмытып кетті. Кейін Орал қаласындағы педагогикалық институт- ты сырттай оқып, жоғары білім алды. Қисым Ғабдоллаұлы жиырма жылдай Нарын, Мыңтөбе өңіріндегі Айбас, Кетешағыл, Орпа, Тұщықұдық, Бірлік елді мекендеріндегі мектептерде мұғалім, мектеп директоры қызметтерін абы- роймен атқарды. Майдангер ұстаз сұм соғыстың салған зардабынан ауырып, 1969 жылы 6-шілдеде қырық сегіз жасын- да қайтыс болды. Қисым Ғабдоллаұлы өмірлік жары Лизама екеуі келбетіне ақылы, зердесіне білімі сай екі ұл, бес қыз тәрбиелеп өсірді. Олардың бәрі де жоғары білімді, өмірден өз орындарын таба білген азаматтар. Бір үйдегі жеті баланың бәрі бірдей институт пен университет бітіруі сирек құбылыс екені белгілі. Бұл Ғабдолла әулетінің текті, білікті де беделді әулет екенін дәлелдесе керек. Дүние – керуен демекші, биыл Қисым ағайдың жары, аяулы ана Лизама апай өмірден өтсе, жақында Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия университетінің аға оқытушысы, фило- логия ғылымының кандидаты, доцент, белгілі ғалым-журналист ұлы Сембай да дүниеден озды. Қимас дос, әріптестің азаматтық келбеті, журналистика мен ғылымдағы қолтаңбасы ұмытылмақ емес. Ел сыйлаған азамат, майдангер ұстаз Қисым Ғабдоллаұлының шәкірті ретінде Ұлы Жеңістің 70 жылдығы мерекесі қарсаңында ол туралы қалам тербеуді жөн санадым. Ол сирек кездесетін зиялы болмысымен, биік адамгершілігімен, халқын сүйген қарапайымдылығымен өзін білетіндердің жадында қалды. Уақыт алға жылжып, ұрпақ алмасуда, ал кезінде осындай үлкен жүректі педагог болғанын кейінгі толқын біліп жүрсе қандай жақсы. Бұл үшін ел басына күн туғанда қолына қару да алған, жастарды тәрбиелеуде өлшеусіз үлес қосқан ұстаздарды есте сақтау шаралары қолға алынса деймін. Мектептерге, ондағы сыныптар мен зертханаларға есімдері беріле ме, әлде көшелер аттарымен аталып, ауылда ар- найы ұстаздар аллеясы жасала ма, әйтеуір аға толқынның қолтаңбасын, еңбегін елеуді жергілікті жердегі ел ағалары естен шығармаса екен. Самат беКТеНҰлы М айдангер ұстаз Ешқандай күлтіл-бүлтілсіз айтар болсақ, тілі орысша шыққан, бүгінде 24 жасқа келген жаңағы жастарымыз қанша жерден мен қазақпын десе де ешқашан таза өз ұлтының тіліне, өз ұлтының салт-дәстүріне қызмет ететін әрі әлемге әйгілі тұлғалар бола алмайды. Өйткені жер бетіндегі адам- зат атаулы құрметтеп, қадірлейтін үлкен тұлға болу үшін адам бала- сы, ең алдымен өз ұлтының аза- маты атануы керек екенін ғылым да, өмірлік тәжірибе де талай рет дәлелдеген. Тіпті өлеңдерін небір сүбелі еңбектерін қанша жерден орысша жазса да, сөйтіп атағы шықса да оларды ешкім орыс аза- маты, орыстың әдебиетін өркендетті демейтінін, ал өз ұлты оған көп аса іші жыли қоймайтынын көзіміз көріп жүр. Қысқасы, қалай десеңіз де, кім-кімнің де бүкіл азаматтығының бағасы мен құны өзінің туған ана тілін қаншалықты меңгеріп, қаншалықты қадірлейтініне кеп тіреледі. Ал біз күн кешіп жатқан ХХІ ғасырда тілді өркен жайдырып, өрісін кеңейтетін де, шаңырағын шайқалтатын да теле- визия екенін есі түзу адам мойындай- ды. Қысқасы, өзін тәуелсізбін дейтін ұлттың тілінің маңдайы ашылып, «бағы бес елі» болуы да, керісінше « К Т К » - н ы ң н а м ы с ы н қ о р ғ а п жаңалықтарды оқып шықты. «Қазақстан» К ө л і к қ ұ р а л д а р ы н ы ң і ш і н д е трамвайдың орны ерекше (27.01.2015) Барлық дәрігер компьютермен қамтылмақ (17.02.2015). Сужаңа универсал чемпион (спорт) Жерлестеріміз 7нші нәтиже көр сет ті. елірмелер де дәл сол тайыздықтың тәлкегі деп батыл айта аламыз. О заманда, бұ заман қазақтың «көлік құралдары» дегенін «Қазақстан» арнасының тілшісінен басқа адамнан естімеген шығарсыз. Бұл тілші осыны айтып отырғанда орыстың «транс- портные средствасын» түгел айтпай- ақ «көліктің тәуірі трамвай ғой», «көліктің ішінде трамвайдың орны ерекше ғой» деуге болады ғой. Егер тілшінің не журналистің тілі кедей, яғни сөз білмейтін болса, бұл сол ұлттың журналистикасының қ а с і р е т і . « С Т в » т і л ш і с і н і ң жоғарыдағы «Аксессуар қарапайым мойынорағыш болып табылады» деуі сауатсыз сөйлеудің бір мысалының бірі. Бұл, біріншіден, «аксессуар» сөзін араластырмай-ақ мүлде басқаша құрылуға тиісті сөйлем. Екіншіден, оның «мойынорағыш» деп отырғанын қазақ «шарқат» дейді. Ал «Хабардың» басқа тілмен араласып, шұбарланып, өз бояуынан, өз бет-бейнесінен айы- рылып, сөз саптауы бірде былдырақ, бірде сандыраққа түсіп соры қайнаған сорлы тілге айналуы да бүгінгі телевизияға тікелей байланысты. Ендеше, қазақ телеарналарындағы мына сорақылыққа, тілді қорлаудың мынадай алуан әдістеріне бір сәтке ғана көз салыңыз: «Хабар» (27.01.2015): Мүмкіндігі шектеулі азаматтар құрайтын жарна... алаңдаушылық білдіріп отыр. Өнерді де, жанұяны да алып жүру... Транзиттік жүк ағынының көлемі... Іркес-тіркес вагон шықса зауыттан Мүлдем жаңа фанер шығады. «24 KZ» (23.01.2015): Кедендік бақылаудан жылдам тәртіпте өткізілді. 1 2 0 м ы ң т о н н а н ы қ ұ р а ғ а н (көкөніс)... Тексерулердің саны азайған. Қ а р ы з д а р ы 3 7 м л р . т е ң г е н і
...үй жабдықталады деп күтілуде. Бір қызығы жұмыс берушілер де заңды белшеден (дұрысы белшесінен– М.К.) басқан. Аса үлкен танымалдылыққа ие бол ды. К и а н ө з к е з е г і н д е қ о ғ а м д ы қ тұрақтылықтың жоғары екеніне баға берді
«Қазақстан» (28.01.2015: Болат Аманбаев кеңірек... Қобалжулар кеткен шығар (30.01. 15).
Қазақстан үшін аса көкейкесті... «СТв» (30.01.2015): Дәрігер аурудың жағдайын тұрақты ауыр деп бағалап отыр. Шағын блоктар сервисі аударып береді. Шекілдеуікпен кино көр! (жарна- ма).
Мойынорағыш қашан өндіріске жіберілетіні ашық күйінде қалып отыр.
Еуропа экономикасы 5 пайыздық ауқымды өсім байқатқан.
рұқсаты болмаған. Жаппай көлік апаты туындаған...
250-ге жуық отбасы апатты үйде тұрып жатыр. Апатты жағдайдағы тұрғын үй... Апатты үйлердің тұрғындары...
9 класс оқышысы мектепке газ ба лонын шашқан. Жылдамдығы 400 километрді құрайтын... Абай ауылының тұрғындары осын- дай мүмкіндікке ие болып отыр. Мұндай мүмкіндікке ие бола тын дардың саны... «31» канал Мектеп мәселесі әлі өзекті болып
Біраз танымалдылыққа ие болған (30.01.2015).
Алмалы аудандық ішкі істер қызметкерлерімен сараланады. Өкінішке орай, тіршілік белгісінсіз жатқан адамды көршілері бірден та- ныды.
Өрттің аумағы 47 метрді құрайды ...жұмысшылар құрамы сұрауға алынды. «евразия–1» (1.02.15): Мұның бір артықшылығы мұны сіз қалтаңызға тасып жүре аласыз Телеарналардағы мұндай сапырмай сөздерді тыңдап отырған есі дұрыс қазақ қандай күйге түседі деп ойлай- сыз? Бұлайша сөйлеу әлемдегі ең бай тілдердің бірі саналатын қазақтың тілін қорлаудың бір түрі демеске лажыңыз бар ма? Сол шырайлы да шұрайлы бай тілдің екі сөзінің басын құрап айта алмайтын, сөйте тұра өздерін журналиспін деуден жаңылмайтын м ұ н д а й л а р д ы к і м д е р , қ а л а й республикалық телеарнаға жұмысқа қабылдап жүр? Әйтпесе, астын сызып көрсеткен с ө з т і р к е с т е р і д е н і с а у қ а з а қ қолданатын сөздер ме? Ұтыры кел- генде айта кетейік, осының бәрі біздің бүкіл жазу-сызуымыз әлі де әуелі орысша жазылатынының кесірінен болып отыр. Сондықтан да қазақтың тілі өз бояуынан, өз бет-бейнесінен айы рылып орысшаның көшірмесіне, аудармасына айналуда. Ал тілі бұлайша өзге бір тілдің аудармасына айналған ұлттың ұрпағы бара-бара бүкіл ұлттық болмысынан айыры- лып, әлдебір дүбәра ұлттың өкіліне айналатынына таласып, дау айтпай-ақ қойыңыз. Қазір қазақ сөз саптауын телеарналарда өте жиі қолданылатын «құрайды», «құрауда», «құрап отыр» деген бір ғана сөздің өзі-ақ әбден ластап тастады. Бұл орыстың «состав- ляет», «составил» дегендерінің тікелей аудармасы. Сана сезімі орысшаға бейімделмеген адам жоғарыда біз келтірген «Хабардың» тілшісіне ұқсап «120 мың тоннаны құраған» демей- ақ, «120 мың тонна болды», «120 мың тонна», «қарыздары 37 млрд. теңгені құрайды» демей-ақ «...120 мың теңге» дей салар еді ғой. «Алаңдаушылық білдіріп отыр», («проявляет озабочен- ность»), Киан «өз кезегінде» (в свою очередь), «тексерулер саны азайған» (число проверок уменьшилось) деген тілшісінің «фанер» деп (француз сөзі) отырғаны қазақша «шіре», «шере». «Евразиялық» тілшінің «мұны сіз қалтаңызға тасып жүре аласызы» өзінің не сөйлеп тұрғанына мән бермейтін адамның әләуләйі! Әйтпесе, сөз парқын білетін адам «можете таскать (носить) в кармане» деп тұрған орысқа тілмаш болмайын деп аз да болса ойланар еді ғой. Біз қазақтың тілін ғана емес, сана-сезімін өзгертіп, басқа жаққа бұрып жіберуге болатын жоғарыдағы қиқы-жиқы, балдыр-батпақтарды теледидар алдында бар болғаны 10-20 минут тыңдап отырып-ақ жазып алдық. Ал бұл шатпақтар телеарналардан күніге он, жүз мәрте қайталанып, жұрттың құлағына, санасына сіңуде. Бұл өсіп келе жатқан жас ұрпақтың тілін де, ділін де, бүкіл болмысын да бүлдірудің ең оңай жолы. Теледидарды көріп отырып, естіген сөз адам миына тура ұрады. Қазір жастар түгіл дап-дардай ақсақал-қарасақалдарымыздың отбасы, шаңырақ, үй-іші дегенді «жанұя» дейтін болғаны соның бір ғана мысалы. Жо ғарыдағы «Алма- ты» телеарнасынан ай тылған «ішкі істер қызметкерлерімен саралана- ды», «47 метрді құрайды», «та ны- малдылыққа ие болған» (31-арна), «ие болатындардың саны» (Қазақстан) сияқты сөз тіркестері ана тілімізге орысшадан аударып сөйлеу арқылы жасалып отырған әрекет деуге бо- лады. Қазір осылай орысшадан тәржімалап сөйлеуді кейбір елікпе лепірмелер «модаға» айналдырып барады. Қ а з і р қ а з а қ т е л е а р н а л а р ы пәленбай пайыз қазақша сөйлейміз д е г е н і н д ә л е л д е у ү ш і н о н д а ғ ы жүгіртпе жолды да (титр) қосып есептейтін «қулық» ойлап тауыпты. Бұл да қазақ тіліне доспейіл адамның сөзі емес. Біріншіден, жүгіріп бара жатқан сөздерді жас бала түгіл үлкендер де оқып үлгере алмайды. Екіншіден, әр ұлттың даусында, үнінде өзіне тән ерекшелік (тембр) болады. Ал жүгіртпе жолда ол жоқ. Яғни қазақтың үні, қазақтың әуезі жоқ, ол мылқау адамға арналған жазу ғана. Бұны қазақша пәленбай пайыз хабар тарату деу бір ұлттың өзін де, тілін де қорлаудың бір тәсілі. Міне, теледидардағы біз айтып отырған өрескелдіктерге қазақтың үлкен- кішісі, айтулы азамат атаулысы ақырып қарсы шықпасақ біз өте кеш қаламыз. Өйткені, екінші бір ұлттың тілінің аудармасына айналған тіл тәуелсіз тіл емес, ал тілі тәуелсіз бола алмаған ұлт ешқашан тәуелсіз бола алмағаны былай тұрсын, жер бетінен жойылып кетуі де мүмкін. Мырзан КеНЖебай М.Әуезов атындағы Қазақ мемле кет тік академиялық дра ма театрында «Театр көктемі – 2015» фестивалі өтті. Фести вальге белгілі өнертанушылар, мәдениет танушылар, драматург тер мен актерлер қатысты. Фес тиваль барысында маусымның жаңа қойылымдары сарапқа алынып, түрлі аталымдар бойын ша үздіктері анықталды. « Ж а ң а к ө з қ а р а с » а т а у ы - мен өткен байқауға 23 шығарма түсіп, соның ішінен оқ бойы озып шыққан санаулы жас драматург өздеріне тиесілі жүлдеге ие бол- ды. Сонымен «Үздік қойылым» аталымы бойынша бас жүлдені – «Қорқыттың көрі» (авторы Иран- Ғайып, режиссеры – Йонас Вайт- кус) қойылымы алды. «Үздік ер адам бейнесі» деп «Қорқыттың көрі» аңыз дастанындағы Қорқыт ата рөлі үшін Дулыға Ақмолда та- нылса, «Үздік әйел адам бейнесі» аталымында «Жүз жылдық ма- хаббат» драмасындағы Зылиха, «Шыны хайуанаттағы» Аманда, «Отелло» трагедиясындағы Эмилия рөлі үшін Дәрия Жүсіп марапат- талды. «Үздік тұсаукесер» аталы- мын «Отелло» қойылымындағы Дездемона және «Қорқыттың көрі» қойылымындағы Сарын-Ару рөлі үшін Мәдина Келгенбай иеленді. «Сахнадағы үйлесім актерлік дуэт» аталымы бойынша «Жүз жылдық махаббат» қойылымындағы Мағжан мен Мәдина, жас Зылиха рөлі үшін Алмас Шаяхметов пен Ләззат Қалдыбекова үздік деп танылды. «Есте қалар кейіпкер» аталымы бойынша «Шыны хайуанаттағы» Лаура рөлі үшін Наз Жекенова, «Үміт» жүлдесі – «Дон Сезар де Базан» комедиясындағы Дон Сезар рөлі үшін Ғалымбек Оспанов мара- патталды. ақбота ИСлӘМбеК С і з д е р д і р е с п у б л и к а л ы қ ұлт газеті – «Ана тілінің» шыға бастағанына ширек ғасыр толуы- мен шын жүректен құттықтаймын! Б ү г і н д е қ а з а қ т ы ң ә р б і р шаңырағы асыға күтіп отыратын тамаша басылымның беттерінен біз өзімізді толғандырған сан алуан тақырыптарды таба аламыз. Газет ең алдымен оқырманды ізгілікке шақырады, игілікті істердің баста- машысы болып келеді. «Ана тілі» газеті Ақтөбе қаласында, еліміздің батыс өңір- леріне сегіз мыңнан астам тара- лыммен таралады. «Ана тілі» секілді беделді басылымның оқырман қолына кідіріссіз жетуіне үлесімізді қосу – біз үшін мақтаныш. Қазіргі уақытта біздің баспаханамыз газеттің сапалы шығуына бар күш- жігерін жұмсап келеді. Мұндай ынтымақтастығымыз алдағы уа- қытта да жалғаса беретіндігіне сенімдіміз. Газеттің ұжымына алдағы уақытта да шығармашылық та- быстар тілеймін! «Ана тілінің» айбыны асқақтай берсін!
АҚТӨБЕ
нәзигүл сӘДуАҚАсОвА, Ахмер орта мектебі қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің жоғары санатты мұғалімі 10 11 №12 (1270) 27 наурыз – 1 сәуір 2015 жыл
№12 (1270) 27 наурыз – 1 сәуір 2015 жыл
Қ ұрақ көрпе Қ ұрақ көрпе Әзірлеген Нұрлан ҚҰМаР адаМ құпИясы Тілден ұшып, Құлаққа қонады. Бұл, бұл — піл, Бұл – бір ірі піл. (Сөз)
Артис бір сөз айтпай, көрер- менге өз ойын жеткізіп, оны күлдіруі және ойландыруы ке- рек. Өз ойын үнсіз жеткізу өнері шығармашылық ізденісті талап етеді. Дене қозғалысы, қимыл мен ым арқылы жасалатын пан- томимада кейіпкердің келбетін айқындай түсу үшін мимиканы гриммен күшейтеді. Өте жақсы жасалған мимика қойылымның мағынасын тереңдете түседі. Актерлердің мимикадағы маңызды құралы – көзі, бет әлпеттің қимылы. Пантомима XIX ғасырда ойын-сауық кештері мен цирктерде жиі көрсетілген. Одан кейін театрда пайдаланған.
Құс жолы жүйесіне ең жақын тұмандық күйіндегі алып жұлдыздық жүйе шоғыры есептеледі. Ол грек мифологиясындағы Андромеда арудың атында ата- лады. Андромеда әдетте солтүстік жартышарда кеште ең жарық көрінетін жұлдызшоғыры болып Пер- сей шоқжұлдызымен қатарласады. Ол солтүстік шоқжұлдызы болғандықтан, оңтүстік жартышарда тек 40 градус солтүстігінен ғана көкжиектен көтеріліп көрінеді. Ол көлемі ауқымды шоқжұлдыз есептеледі, шамамен 722 шаршы градус. Андромеда шоқжұлдызындағы жұлдыздықтар мен тұмандықтардан құралады. Олардың арасындағы ең әйгілісі М31 деп аталатын галактикалық жүйе болып, оны әдетте Андромеда галактикасы деп атайды.
Пластик ыдыстар құрамында болатын бисфенол А химиялық заты ның кеміргіштерге әсерін зерттеген. Со ның нәтижесінде бисфенол қосынды сын тұрақты тұтынған кезде ағза бел сенділігінің азаятыны, оның қатты дыбыс пен жарқын жарыққа төзімділігі нашар- лайтыны анықталды. Ғалымдар дың айтуынша, бұл – бас сақинасы ауруының басты белгісі. Сол себепті кан застық мамандар пластик ыдыстағы ауызсуды жиі тұтынуды және микротол қынды пешке арналған бір реттік ыдыс тардан тағам жеуді доғаруға кеңес береді. Айта кетейік, Еуроодақ елдері, Қытай мен Канадада ба- лалар өнімдері өндірісінде бисфенол А затын қолдануға тыйым салынған. Ғалымдар қолтырауын мен аллигатор қанының құрамында жануарлар әлеміндегі ешбір аңда кездеспейтін теңдесі жоқ имму нитет бар екенін анықтады. Енді олар АҚШ-тағы Мисси- сипи қолтырауынның қанынан жаңа түрдегі антибиотик дәрі жасамақ. Еске сала кетейік, Америка қолтырауынының иммундық жүйесі туралы ең әуелі 2008 жылы айтылды. Луизианалық биохимиктер оның қан құрамындағы сарысу бактериялардың 23 түрін жоятынын, эритроциттерін ЖИТС-ке қарсы қолдануға болатынын анықтаған. жасырдыМ жұМБақ қайталап көріңіз сіз БілЕсіз БЕ? ғарыш артық БолМас БілгЕНің таНыМ жүктеу/скачать 4,91 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|