Методические рекомендации по формированию первоначальных навыков экологической культуры детей дошкольного возраста нҧр-Сҧлтан 2021

41 
1-қосымша 
Жҧмбақтар
Жылт-жылт етеді,
Жырадан ӛтеді
(Су) 
 
Ешкімде жемейді, 
Тәтті екен демейді 
Сарғайып піседі, 
Ҥзіліп тҥседі 
(Жапырақ) 
 
Қысы-жазы ӛзгермес, 
Кӛрсең де кҥні-тҥнімен, 
Қанша аяз болса да, 
Айырылмайды гҥлінен 
(Шырша) 
Бір тҥкті кілем, 
Бір тҥксіз кілем. 
(Жер, аспан)
Кҥннің нҧрын сҥйеді,
Кҥнге басын иеді 
(Күнбағыс) 
Ақ сандығым ашылды, 
Ішінен жібек шашылды
 
(Күннің көзі) 
Аузы бар, тілі жоқ,
Терісі бар, тҥгі жоқ 
Қанаты бар ҧшпайды, 
Су астында қыстайды
(Балық) 
Мені орып кессеңде 
Жылдамдатып ӛсемін. 
Тамырымды алсаң да, 
Басқа жерге кӛшемін 
(Арам шөп)
Қар жабады ҥстімді, 
Қыста менің тоным жоқ. 
Кӛктем сырға таққан соң,
Кҥз болғанда тоным кӛк 
(Ағаш) 
Аяз болса қатамын 
Жылы болса ағамын.
(Су)
Шаппа мені ӛсемін, 
Биік болып бағыңда. 
Жемісімді тӛгемін, 
Маған бері жақында
(Жеміс ағашы) 
Кӛзге ілінбейді, 
Жҧтсаң білінбейді. (Ауа) 
Аспандағы алып доп, 
Жарқырайды жарық боп 
( Кҥн) 
Қараңғыда жымыңдайды,жанады, 
Жарық тҥссе,бірден сӛніп қалады. 
(Жұлдыз) 
Қуып едім-мойнын бҧрмады, 
Ҧстайын деп едім-қолға тҧрмады. 
(Боран) 
Аяқсыз жетіп барады, 
Қолсыз есік қағады 
(Жел) 
Жасыл ине киімім, 
Жайлаймын тау биігін. 
Жаңа жылды тойласаң. 

42 
Әуеден кҥбі тҥсті, 
Кҥбінің тҥбі тҥсті.
(Күн күркүреуі) 
Тӛріңдемін ҥйіңнің. 
(Шырша) 
Қонақтап кҥнде қонар су бетіне, 
Сҥйсінер барлық адам келбетіне. 
Тҧлғасы су ішінде кӛрінеді, 
Таңырқап қарап тҧрсам суретіне. 
(Ай) 
Таңмен кӛзін ашады, 
Әлемге нҧр шашады.
(Күн) 
 
Қыста ғана болады, 
Ҧстасан қолын тоңады.
(Қар) 
Ӛркеші бар, тҥйе емес, 
Не ақ отау – ҥй емес. 
Бір орнында тҧрғаны, 
Не болады бҧл, кәне? 
(Тау) 
Гҥл-гҥл жайнап жер, аспан, 
Гҥрілдейді сайда ӛзен. 
Гҥлжазира жарасқан 
Гҥлдерімен қай кезең?
(Көктем) 
Ҥстіндегі кӛйлегі 
Тҥрлі-тҥсті, не керек. 
Қызықтырар кӛргенді, 
Мҧның аты 
(Көбелек) 
 
Мақал-мәтелдер 
Жаңылтпаштар 
Су аққан жерінен ағады,
Шӛп шыққан жеріне шығады. 
Қондық жаңа қонысқа, 
Қалың екен жоңышқа 
Қоныстағы жоңышқа 
Оралады қонышқа 
Бҧлақ болмаса ӛзен болмас еді 
Гҥлім гҥлге қарап кҥлімдеді, Кӛгілдір 
гҥлге қонған аралар гуілдеді 
Жердің кӛркі тал болар, 
Елдің кӛркі мал болар 
Бҧл алқаптағы егінді
Кім ора алар? 
Омар ора алар 
Омар ора алмаса 
Орал ора алар 
Толықсып аққан дария 
Мейірбанды қария 
Кӛк шӛп кӛрікті ме,
Кӛк шӛп кӛрікті ме, 
Кӛк кер кӛріктіме,
Кӛк кӛл кӛбікті ме,
Кӛк бел келісті ме,
Кӛп тер жемісті ме? 

43 
Сулы жер нулы жер 
Жапырақтың жасылы шайқалып тҧр, 
Жадыратып асылын жайқалтып тҧр 
Ағашта ылғалды жерде кӛгереді 
Су қҧйып гҥліңді суғар, 
Су қҧймасаң гҥлің қурар 
Тӛлден мал ӛседі. 
Шыбықтан тал ӛседі 
Гҥлдерге гҥлім де 
Кҥндерге кҥлім де. 
Кҥнге ҧқсаған гҥлім бар,
Гҥлді ҧстаған кҥнім бар 
Ағаш тамырымен 
Адам досымен мықты 
Табиғатты тамашалап таң қалды, 
Тамашалап табиғатқа сан барды 
Асан бақша жақтан. 
Ақ сабақ асқабақ әкелді, 
Басқа жақтан, 
Басқарақ асқабақ әкелді. 
Сҧр інген сҥрінген бе, 
Сҥрінген сҧр інген бе. 
Пай-пай-пай, 
Жайылып жҥр тай. 
Ай-ай-ай, 
Ҧшып кетті торғай. 
Жапырақтар жайылды,
Жаңбырға шайылды 
Бҧл кӛлде балықтар бар,
Бҧл шӛлде арықтар бар.
 
КӚБЕЛЕК - ГҤЛДІҢ EРКECI 
Ақ кӛбелек ҧшады, 
Аппақ гҥлге ҧқсайды. 
Кӛк кӛбелек ҧшады, 
Кӛкшіл гҥлге ҧқсайды. 
Сары кӛбелек ҧшады, 
Сары гҥлге ҧқсайды. 
Кӛбелек - гҥлдің epкeci 
Барлық гҥлді қҧшады. 
Ақылбек Шаяхмет 
 
КҤЗ 
Ой, балалар, балалар, 
Қоңырқай кҥз болыпты, 
Қурап жапырақ солыпты, 
Ел eгінін орыпты. 
Ой, балалар, балалар, 
Ойналық та кҥлелік, 
Енді оқуға кірелік. 
Ілияс Жансүгіров 

44 
ШЫРША 
Жасыл шырша тӛрдегі 
Дейді: «Бәрің кӛр мені!» 
Кеткен әсем қҧлпырып, 
Ойыншықтар тҧр тҧнып. 
Тҥрлі тҥсті шамдары – 
Тҥнде ғажап жанғаны. 
Кӛргендерді елітеді 
Керемет бip epтeгi. 
Есентай Ерботин 
 
КӚКТЕМДЕ 
Кӛктем, кӛктем, кӛктем де, 
Қҧстар келіп жеткенде. 
Қуанып бір қаламыз, 
Әнмен қарсы аламыз. 
Қасым Аманжолов 
 
ЖАЗ КЕЛДІ 
Жайқалып жапырақ, 
Қҧлпырып қызғалдақ. 
Тҧратын кӛз тартып, 
Жаз келді, кҥн шуақ. 
Жұбан Молдағалиев 
ӚРІК ГҤЛДЕП 
Әкеледі бағымызға кӛріктi, 
Кӛктем шыға гҥлдегені ӛріктің. 
Аппақ гҥлдер жауып ӛткен ақ қардай 
Сәл маужырап кҥн кӛзіне epiп тҧр. 
Ақ гҥл басып кеткендей бip қала iшін, 
Беріледі қуанышқа дала шын. 
Сол гҥлдepдi жел сілкілеп тҥcipce, 
Мен аяймын нәзік ӛрік ағашын. 
Тұманбай Молдағалиев 
 
ШИЕ 
Мен шиемін, шиемін, 
Кҥннің кӛзің сҥйемін. 
Қышқыл шырын менде бар, 
Тӛмен басты иемін. 
Әнуарбек Дүйсенбиев 
 
 
 

45 
АЛМА 
Пісіп тҧрған алмамын, 
Тамсандырар бал дәмім. 
Жерге сілкіп тҥсірме, 
Ісіп кетер маңдайым. 
Рза Қунақова 
 
АЛМҦРТ 
Тіл ҥйірген алмҧртпын, 
Таңсығымын бар жҧрттың. 
Жақсы ӛсіре алмайды 
Қараса егер салғырт кім. 
Рза Қунақова 
 
ӚРІК 
Кӛктем келе бҥрлеймін, 
Ең алдымен гҥлдеймін. 
Шілде болмай пісемін, 
Рза Қунақова 
 
ҚЫС 
Ақ киімді денелі, ақ сақалды, 
Соқыр мылқау танымас тірі жанды 
Ҥсті-басы ақ қырау, тҥсі суық, 
Басқан жері сықырлап келіп қалды 
Абай Құнанбайұлы 
ЖАЗҒЫТҦРЫМ 
Жазғытҧрым қалмайды қыстың сызы,
Масатыдай қҧлпырар жердің жҥзі 
Жан-жануар, адамзат анталаса, 
Ата-анадай елжірер кҥннің кӛзі 
Абай Құнанбайұлы 
 
ЖАЗ 
Жаздыкҥн шілде болғанда,
Кӛкорай шалғын бәйшешек 
Ҧзарып ӛсіп толғанда, 
Кҥркіреп жатқан ӛзенге 
Кӛшіп ауыл қонғанда 
Абай Құнанбайұлы 

46 
КҤЗ
Сҧр бҧлт тҥсі суық қаптайды аспан,
Кҥз болып, дымқыл тҧман жерді басқан 
Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма, 
Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан 
Абай Құнанбайұлы 
ЖАПЫРАҚТАР 
Қыстың жақын қалғанын
Жапырақта білгендей. 
Желмен ҧшып барады,
Жерге қонып ҥлгермей.
Жапырақтар жамырап,
Сайға барып бекінді. 
Анасынан ажырап
Қалған бала секілді. 
Тұманбай Молдағалиев 
ӚРІК ГҤЛДЕП 
Әкеледі бағымызға кӛрікті 
Кӛктем шыға гҥлдегені ӛріктің 
Аппақ гҥлдер жауып ӛткен ақ қардай 
Сәл маужырап кҥн кӛзіне еріп тҧр 
Ақ гҥл басып кеткендей бір қала ішін,
Беріледі қуанышқа дала шын 
Сол гҥлдерді жел сілкілеп тҥсірсе,
Мен аяймын нәзік ӛрік ағашын 
Тұманбай Молдағалиев 
 
ТАБИҒАТ
Табиғатым байлығым,
Орман, ӛзен, тауым бар. 
Бҧлбҧлыма қҧлақ сал,
Жайлауымда ауыл бар, 
Бҥршігінен гҥл жарып,
Жапырақтар сӛйледі. 
Әсем етті даланы,
Ағаштардың кӛйлегі 
Тауымен тасын да,
Шыңы биік басында,
Неткен ғажап алыптар,
Қарап тҧрмын қасыңда 

47 
Сӛз жетпейді айтуға, 
Сҧлуыңды мақтасам. 
Шексіз далам бай нуға. 
Әр талыңды аттасам. 
Айман Кәріпбаева 
ҚҦТТЫ ҚОНАҚ 
Жыл қҧстарын балалар 
Ҧя жасап қарсы алды.
Қҧтты қонақ кӛктемгі 
Қараторғай ән салды. 
Бағдат Айтмұқаева 
ТАУЫМ ҚАНДАЙ БИІК 
Далам қандай байтақ,
Кҥнім қандай нҧрлы. 
Гҥлім қандай нәзік,
Әнім қандай сырлы. 
Тауым қандай асқақ, 
Суым қандай мӛлдір 
Жҥргегімде –сол ән, 
Жҥрегімде –сол жыр.... 
Бағдат Айтмұқаева 
 
ЖАҢБЫР 
Бҧлт астында кҥн кірді, 
Жасырынып ҥлгерді. 
Жай ойнайды кҥркіреп,
Жаңбыр қҧйды сіркіреп. 
Бағдат Айтмұқаева 
 
ЖАПЫРАҚҚА ТЫҒЫЛДЫ 
Жаңбыр жауды себелеп, 
Дала қандай керемет. 
Жапыраққа тығылды, 
Ала қанат кӛбелек. 
Бағдат Айтмұқаева 
 
 
 
 
 

48 
ТАБИҒАТ КӚРІНІСІ
Мен келем тау ішінде барлай қарап,
Әдемілік әлеміне қанбай қарап. 
Тыныштық қҧшағында мҥлгіп тҧрған 
Табиғат кӛрінісі қандай ғажап. 
Гҥлдердің не тҥрі бар бҧл арада 
Кӛбелек гҥлге қонбай тҧра ала ма? 
Кӛк кҥмбезбен астасқан биік шыңға 
Кӛз салам пәк кӛңілмен қҧмарлана. 
Бағдат Айтмұқаева 
БАЛ БҦЛАҚ 
Сылдыр-сылдыр 
Сылдырлап,
Мӛлдір бҧлақ ағады 
Былдыр-былдыр 
Бал қҧрақ
Кӛмкереді жағаны. 
Балғын-балғын 
Балалар 
Саялайды қҧрақта. 
Отырады жағада, 
Шомылады бҧлаққа. 
Кҥнде келіп апам да,
Мӛлдіреген су алып,
Тҧнығынан шопан да
Тҧрады қой суғарып. 
Тҥрлі-тҥрлі,
Не тҥрлі 
Бар-ау қызық мінезі.
Еліктейтін секілді 
Адамға да бҧл ӛзі. 
Тайызынан су алса,
Лайлана қалады. 
Тереңінен су алса,
Кҥлім-кҥлім қағады.
Мүбәрак Жаманбалинов 

49 
АЛМА АҒАШ
Бақшамыздың кӛркіндей 
Алма ағаштың досы мен. 
Кҥтіп оны бір тынбай,
Баптап ӛзім ӛсірген 
Кҥнде-кҥнде суарам,
Кӛктемде де кҥзде де. 
Кӛрген сайын қуанам, 
Бір бҥршігін ҥзбегем 
Мүбәрак Жаманбалинов 
ТЕРЕК ЖЫРЫ
Желкілдеген терекпіз,
Біз-саямыз, керекпіз. 
Ӛзен бойлап ӛсеміз, 
Ӛзен –біздің кӛшеміз. 
«Кӛшемізге» қараймыз, 
Кемелерді санаймыз. 
Кейде ӛсеміз сайда біз, 
Сайдың суы – айнамыз. 
Айнамызға қараймыз, 
Шашымызды тараймыз. 
Мүбәрак Жаманбалинов 
 
 
ТАБИҒАТ ТУРАЛЫ ТАҚПАҚТАР 
 
Табиғатты қорғау ҥшін бәріміз, 
Кҥресейік, бір - бір ағаш егейік. 
Текке отырмай бәріміз, 
Таза ауа ҥшін терімізді тӛгейік. 
Сҥйейік табиғатты аялайық, 
Біз одан жақсылықты аямайық. 
Анадай табиғаттың аясында, 
Жадырап бәріміз дем алайық! 
Жақсылықты қолдаймыз, 
Табиғатты қорғаймыз. 
Гҥл егеміз бақтарға, 
Айналасын қоршаймыз. 
Табиғатымыз тамаша 
Кӛз тоймайды қараса. 
Табиғат біздің анамыз, 
Жер–Ана біздің панамыз. 
Таза болса табиғат
Біз де аман боламыз. 
Бҧтақтарды сындырмай, 
Тазалықты сақтайық. 
Гҥл ӛсіріп, су қҧйып, 
Табиғатты қорғайық. 
От та, су да, ауа да 
Жан-жануар барлығы 
Орман теңіз тауларда 
Қыс келді, қыс келді, 
Ақтарып ақ қарды. 
Жон аппақ тҥске енді 
аралап қайтайық 

50 
Табиғатты аялап. 
Жҥрейікші балаша 
Табиғат егіз адаммен 
Ҧқсастық табам содан мен 
Мәңгілік болсын егіздер 
Жер – Ана, кӛк теңіздер 
Қыста қармен ойнаймыз, 
Қызыққа біз тоймаймыз. 
Таудан тӛмен сырғанап, 
Шаңғы, шана тебеміз. 
ақ кҥміс бақтарды.
Далада қар борайды, 
ақ мамыққа орайды. 
Мҧз болады қатады, 
жып-жылтыр боп жатады. 
Шыңнан сырғып тҥсті де, 
келді етекке қыс міне, 
Ақ қарлар ақ кӛбелек
қонды ҥйлердің ҥстіне. 
 

51 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
Қазақстан 
Республикасының 
экология 
кодексі
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ 
Кодексі.
2.
«Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 
3.
Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды 
дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 
(Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің 2019 жылғы 27 желтоқсандағы № 988 
қаулысы). 
4.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы. «Жаңа жағдайдағы Қазақстан:іс-қимыл кезеңі». 2020жылғы 1 
қыркҥйек. 
5.
«Білім берудің барлық деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті 
білім беру стандарттарын бекіту туралы»Қазақстан Республикасы Білім және 
ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 604 бҧйрығына ӛзгерістер 
мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым 
министрінің 2020 жылғы 5 мамырдағы № 182 бҧйрығы 
6.
«Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың 
ҥлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және 
ғылым министрінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 557 бҧйрығына 
ӛзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым 
министрінің 2020 жылғы 12 мамырдағы № 195 бҧйрығы.
7.
«Мектепке 
дейінгі 
тәрбие 
мен 
оқытудың 
ҥлгілік 
оқу 
бағдарламаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым 
министрінің міндетін атқарушының 2016 жылғы 12 тамыздағы № 499 
бҧйрығына ӛзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және 
ғылым министрінің 2020 жылғы 24 қыркҥйектегі № 412 бҧйрығы.
8.
«Тиісті ҥлгідегі білім беруҧйымдары қызметінің ҥлгілік 
қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым 
министрінің 2018 жылғы 30 қазандағы № 595 бҧйрығына ӛзгерістер енгізу 
туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің міндетін 
атқарушының 2019 жылғы 9 қаңтардағы №10 бҧйрығы.
9.
А. Кәріпбаева 100 жҧмбақ-Талдықорған: «Офсет», 2016 ж.-94 б. 
10.
Ж. Асықова Қазақ мақал-мәтелдері- Алматы: «Балауса », 2013 ж.-
96 б. 
11.
Б.Айтмҧқаева Біз бақытты баламыз: Ӛлеңдер, жҧмбақтар, 
жаңылтпаштар- «Баянжҥрек» баспасы, Алматы 2012 ж.-152 б. 
12.
Николаева 
С.Н., 
Методика 
экологического 
воспитания 
дошкольников/ «Академия», 2001. 
13.
Иванова А.И. Детское экспериментирование как метод обучения. 
Управление ДОУ, N 4, 2004, с. 84 – 92
14.
Иванова А. И. Методика организации экологических наблюдений и 
экспериментов в детском саду: Пособие для работников дошкольных 
учреждений. - М.: ТЦ Сфера, 2004.

52 
15.
Тугушева Г.П., Чистякова А.В. Игра – экспериментирование для 
детей старшего дошкольного возраста // Дошкольная педагогика, 2001. – №1.
16.
Курганова Л. А. Сценарий экологической акции «Пластиковый 
бум» 
17.
Грецова В.Г. Развитие детей дошкольного возраста в процессе 
экологического образования/Л.В.Моисеева,Е.В. Гончарова др. Екатеринбург, 
2002. С. 112–113. 
18.
Николаева 
С.Н. 
Концепция 
экологического 
воспитания 
детейдошкольноговозраста.М.,1996.С.65. 4.Гончарова Е.В. Теория и 
технология экологического образования дошкольников: учеб. пособие для 
студ.высш.пед.учеб.заведений.М.,2008. С. 113. 
19.
Николаева С.Н. Теория и методика экологического образования 
детей. - М.: Академия 2001, 
20.
Николаева С.Н. Юный эколог: Программа экологического 
воспитания дошкольников. - М.: Мозаика-Синтез, 2005. 
21.
Николаева С.Н. Теория и методика экологического образования 
детей. - М.: Академия, 2001. 
22.
Нуждина Т. Д.Энциклопедия для малышей: Чудо — всюду. Мир 
людей. — Ярославль: Академия, К". Академия Холдинг, 2000. 
23.
Рыжова Н.А. Наш дом – природа. – М.: Карапуз-Дидактика, 2005. 
Рыжова Н.А. Экологическое воспитание в детском саду. – М.: 
Педагогический университет «Первое сентября», 2006 
24.
Рыжова Н.А. Экологическое воспитание дошкольников с позиции 
новой 
парадигмы 
// 
Дошкольное 
воспитание.- 
2001.- 
№7. 
Саморукава П.Г. Ознакомление дошкольников с природой. – М.: 
Просвещение, 1978. 
25.
Яницкий О.Н. Экологическая культура. - М.: Наука, 2007. 
Ясвин В.А. Формирование экологической культуры.- М.: Акрополь ЦЭПР, 
2004.Горькова Л. Г., Кочергина А. В. «Сценарии занятий по экологическому 
воспитанию дошкольников» - М., ВАКО, 2005. 

53 

жүктеу/скачать 1,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: