Мы торжественно отмечаем 550-летие образования

қараша | ноябрь | november № 11 (23)
38
ЕАЭО  ЖАҢАЛЫҚТАРЫ   
Мұндай шектеулер көптеген елдерде, мысалы, Еуро-
одақ елдерінде қолданыста. Одақтас елдердің сүт және 
сүт өнімдерін өндірушілерге  жаңа жағдайда жұмыс істеу-
ге дайындалу үшін біршама уақыт беріліп келді. 
Атап өтсек, 2015 жылдың 31 желтоқсанына дейін 
ЕАЭО -ға «тамақ» техрегламентіне дейін қабылданған ұлт-
тық нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес сүт және 
сүт өнімдері айналымының шығарылымы мен өндірісі жі-
берілуде.  Яғни, жаңа талаптар бойынша бизнеске жұмыс 
істеуге дайындалуға мұрсат берген бұл өтпелі кезең төрт 
жылды құрап отыр.
2019 ЖЫЛҒА ҚАРАЙ ЕАЭО-НЫҢ ЖАЛПЫ ЭЛЕКТР 
ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ НАРЫҒЫ ЖҰМЫС ІСТЕМЕК
Одақ туралы Шартқа сәйкес жалпы электр энер-
гетикасы нарығы 2019 жылдың 1 шілдесіне қарай, 
ал жалпы газ нарығы, жалпы мұнай мен мұнай 
өнімдері нарығы 2025 жылдың 1 қаңтарына қарай  
іске қосылмақ. Бұл туралы ҚР Экономика министр-
лігінің баспасөз-қызметі хабарлап отыр.  
Хабарламада бұл нарықтардың ұйымдастырылуы 
Одаққа мүше-мемлекеттер аумақтарында энергоресурс-
тардың еркін алмасуын қамтамасыз етуге, энергетика 
саласында бәсекелестік ортаны қалыптастыруға, энер-
гожеткізушілер транзиті мен тасымалы бағытында табиғи 
монополиялар қызметтеріне тең дәрежеде қолжетімділік-
ті қамтамасыз етуге, сондай-ақ, инфрақұрылымды бірлесе 
дамытуға және келісілген тариф саясатын жүргізуге ықпал 
ететіні айтылған. 
Бұл дегеніміз, электроэнергиясы саудасы еркін екі-
жақты шарт арқылы, қала берді жаңа нарық сегменті – ор-
талықтандырылған электр энергиясы  саудасын, соның 
ішінде, сауданы тәулік бұрын ұйымдастыру арқылы жүзеге 
аспақ. 
 «Энергоресурстарының жалпы нарығын ұйымдасты-
ру Одақтың отын-энергетикалық кешенінің қызмет ету 
сенімділігін арттыруға, осы саладағы өзара сауда мен өза-
ра инвестиция өсіміне әкеліп, өндіріс шығындарын азай-
туға және энергоресурстарды баланстық тұтынуға жағдай 
жасайды, сондай-ақ, ЖІӨ өсіміне ықпал етеді», – деп атап 
өтті ведомствода. 
Атап өтерлігі, Еуразиялық одақ үлесіне әлемдегі мұнай 
қорының  7 % , оны өндіру және экспорттаудың 1/6 ти-
есілі. Газ қоры мен өндірудің 1/5 жуығы, оны экспорттау-
дың төрттен астам бөлігі, электроэнергиясы өндірісінің 5 
% және 2,5 % оның экпорты.  1/5 астам көмір қоры,  6 % 
оны өндіру және 1/6 экспорт, 1/5 астам уран қоры және  
2/5 астам оның қазбасы. 
Тұтастай алғанда Еуразиялық одақ бойынша 220кВ 
және жоғары кернеулі электржеткізу линиясының ұзын-
дығы 168 мың км, магистральды газқұбырлары – 197 мың 
км, магистральды мұнайқұбырлары – 66 мың км, мұнай-
өнімдері құбырлары – 21 мың км. 
ЖАҢА ЕСКЕРТКІШ МОНЕТАЛАР ШЫҒАРЫЛУДА
«ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОДАҚ»
2015 жылдың 24 қарашасында Ресей Банкі ай-
налымға номиналы 100 рубльдік есткерткіш алтын 
монетасы мен номиналы 3 рубльдік «Еуразиялық 
экономикалық одақ» күміс монетасын шығарды. 
Монеталар Еуразиялық экономикалық одақтың 
жұмыс істеп жатқанына жыл толуына орай шыға-
рылып отыр. Алтын монеталар таралымы – 500 
дана, күмістікі – 3 мың дана.
Күміс монетаның сыртқы бетінде Еуразиялық эконо-
микалық одақ эмблемасының айналасында Беларусь Ре-
спубликасының Минскідегі ұлттық кітапханасы ғимараты, 
Мәскеу Кремлінің Спасск мұнарасы мен Мәскеудегі Үлкен 
Кремль сарайы, Қазақстан Республикасы Президентінің 
Астанадағы резиденция ғимараты, Қырғыз Республикасы-
ның Бішкектегі Мемлекеттік тарихи мұражайы ғимараты 
және Еревандағы св. Месропа Маштоца атындағы (Ма-
тенадаран) көне қолжазбалар институтының ғимараты 
 
көрініс тапқан.

қараша | ноябрь | november № 11 (23)
39
Қазақстандық бизнес Еура-
зиялық экономикалық одақ 
шеңберінде бәсекеге қабілет-
ті ме?  Экономикалық инте-
грацияның келешегі қандай? 
 
ЕАЭО бес мүшесі арасында 
қыз меттер, жұмыс күші, капи-
тал, тауарлардың еркін қозға-
лысы болуы мүмкін бе? 
Осы және өзге де маңызды 
сұрақтарға ҚР Ұлттық экономика 
министрлігінің Халықаралық эко-
номикалық интеграция департа-
ментінің директоры Ернар БАКЕ-
НОВ жауап береді.  
–  Еуразиялық одақ Қа-
зақстан үшін маңызды болып 
табылады ма? 
Еуразиялық экономикалық ин-
теграция мемлекетіміздің эконо-
микалық дамуына  елеулі үлес қо-
сады. Еуразиялық экономикалық 
одақ интеграциялық процестерді 
саясаттандырмай, республиканың 
экономикалық мүдделерінің не-
гізінде ғана құрылуда. ЕАЭО тура-
лы шарттың мәні болып экономи-
калық ынтымақтастық мәселелері 
ғана табылып,  тараптардың ұлттық 
мүдделерінің есепке алынуы, тең 
құқықтық және егемендік теңдігі 
принципі қамтамасыз етілген. 
182 млн. астам халқы бар Еу-
ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ 
ИНТЕГРАЦИЯ – ҚАЗАҚСТАННЫҢ 
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ КАТАЛИЗАТОРЫ

қараша | ноябрь | november № 11 (23)
40
разиялық экономикалық одақтың  
экономикалық әлеуеті айтар-
лықтай  жоғары екенін атап өткім 
келеді. Мүше елдер экономикала-
рының жиынтық көлемі 2,2 трлн. 
АҚШ долларын,  сыртқы сауда 
айналымы 1 трлн. АҚШ долларын 
құрайды. Өнеркәсіп өнімін шыға-
рудың жалпы көлемі 1,3 трлн. АҚШ 
доллары көрсеткішіне жетеді. Қа-
зақстанның Еуразиялық кеңістікке 
бірігуінің экономикалық орын-
дылығы  мыналарды анықтайды. 
Біріншіден, Қазақстанның конти-
нентальдық тұйықтығы. Теңіз порт-
тарынан республиканың геогра-
фиялық алшақ орналасуы үшінші 
елдердің нарығына қол жеткізу 
мүмкіндігін төмендетеді, экономи-
калық өсу мүмкіндігін шектейді. Біз 
әлемдік нарықтарға қолжетімділік-
ті тежейтін және экономиканы 
әртараптандыруға ықпал ететін 
 
көлік шығыстарын төмендетуге 
мүдделіміз.  Еуразиялық интегра-
ция қазірдің өзінде пайда әкелуде. 
Қазақстаннан Еуропаға жүк тасы-
малдау кезінде ресейлік ішкі темір 
жол тарифін  қолдану  есептеулер 
бойынша біздің жүк жөнелтушілер 
үшін  жыл сайын 240 млн. АҚШ 
долларына дейін үнем жасайды. 
Транзит тарифін қолдана оты-
рып Ресей порттары арқылы  та-
сымалдаудың жалпы құны  –  905 
млн. доллар, ішкі тарифті қолда-
ну кезінде  – 662 млн. доллар қа-
зақстандық жүктер транзиттік та-
рифтен РТЖ-ның біріздендірілген 
тарифтеріне өткен кезде транзит-
тік тасымалдау құнының орташа 
 
төмендеу деңгейі 26,8% құрайды. 
Тиісінше, қазақстандық өнімдердің 
сыртқы нарықтардағы бәсекеге 
қабілеттілігі артады.
Екіншіден, республикамыз-
дың ішкі нарығының мүмкіндіктері 
жеткіліксіз,  мұнда тұтыну көлемі 
17 млн. адамды құрайды.  Кәсіп-
керлер үшін нарық шекарасын 
барынша кеңейтуден басқа, ЕАЭО 
құру шекарадағы транзакциялық 
және уақытша шығындарды төмен-
дету және  елеулі айналым қара-
жатын босату бөлігінде қосымша 
мүмкіндіктер береді,  олар қазіргі 
кезде бизнесті дамытуға жұмса-
луы мүмкін. Бірыңғай техникалық 
реттеу қағидаттары, ортақ вете-
ринариялық-санитариялық және 
фитосанитариялық қауіпсіздік 
жүйесі өнімді  бірыңғай талаптар-
мен және тең шарттармен  мүше 
мемлекеттердің аумағымен өткізу-
ге мүмкіндік береді. Осының бәрі 
ЕАЭО аумағында жаңа өндіріс-
терді, бірін-бірі өзара толықтыра-
тын кәсіпорындар кооперациясын 
дамытуға және интеграциялық 
деңгейлес корпорациялар құруға 
мықты ықпал жасайды. Келешекте 
бұл  әріптес елдердің  әлемдік на-
рықта өз өнімдерімен бәсекелес-
тік жасауына  мүмкіндік береді. 
Үшіншіден – әлемдік  экономи-
калық өсудің баяу үрдістерімен, 
Қазақстанның негізгі экспорт та-
уарларын тұтынатын әлемдік на-
рықтардың  тұрақсыздығымен бет-
пе-бет келіп отырмыз. Қазақстан-
ның Еуразиялық интеграциялық 
процеске қатысуы – бұл  экономи-
каны әртараптандырудың, шикізат 
емес секторларға инвестициялар 
тартудың  тиімді құралдарының 
бірі. 
2014 жылы  инвестициялық аху-
алды жақсартудың кешенді шара-
лары қабылданды. Корпоративтік, 
жер салықтарын және мүлік са-
лығын төлеу жүйесі жеңілдетілді. 
«Жалғыз терезе» қағидаты, «инвес-
тициялық омбудсмен» институ-
ты енгізілді, объект пайдалануға 
берілгеннен кейін инвестордың 
30 % дейінгі күрделі шығындары  
мемлекет тарапынан өтелуде.
ЕАЭО ортақ нарығын қалыптас-
тырумен қатар осы шаралардың 
 
республикамызға инвестициялар 
тарту үшін қосымша серпінге ай-
налатынына сенімдімін. Тұтастай 
алғанда, Еуразиялық экономи-
калық одақтың ортақ экономи-
калық пайдасы – бұл  өнім өткізу 
нарықтарын кеңейту, жалпы ин-
фрақұрылымға тең қолжетімділік-
ті белгілеу,  тауарлардың, жұмыс 
күшінің,  көрсетілетін қызметтер 
мен капиталдың еркін орын ауыс-
тыруы.
–  ЕАЭО-ның бес мүшесі 
арасында тауарлардың, капи-
талдың жұмыс күші мен қыз-
меттердің  еркін қозғалысын 
қамтамасыз етуге ұмтылы-
сы қаншалықты шынайы-
лылыққа жанасады?
– 
Қазақстан үшін қазіргі бар 
үрдістер мен мүмкіндіктер тура-
лы айтқан кезде оның Еуразиялық 
экономикалық одақ жағдайларын-
да жұмыс істеу тәжірибесін баға-
лау қажет. Жалпы алғанда, тауар-
лардың, капиталдың, жұмыс күші 
мен қызметтердің еркін қозғалысы 
арқылы бірыңғай  экономикалық 
кеңістік құруға бағытталған ауқым-
ды жұмыс атқарылды. Қазақстан-
ның  ЕурАзЭҚ-тен Кеден одағына, 
одан кейін  Бірыңғай экономи-
калық кеңістікке және  соңында 
 
2015 жылғы 1 қаңтардан бастап 
 
жұмыс істей бастаған Еуразиял-
лық экономикалық одаққа дейінгі 
сыр тқы  экономикалық  саясатының  
интеграциялық  саласы  экономи-
каны жаңғырту мен әртараптанды-
рудың, оның бәсекеге қабілеттілігі 
мен  экспорт әлеуетін  арттыра 
отырып, стратегиялық мақсаттары-
на  сәйкес келеді.
Республиканың 
қара пайым 
азаматтары да еуразия 
лық 
интеграция дан  белгілі бір пайда 
алатын болады. 
Мәселен, тұтынушы, ең ал-
дымен, өнімнің ассортиментін 
кеңейту есебінен  тауарлар мен 
қызметтерді таңдау мүмкіндігіне 
ие болады, соның нәтижесінде 
 
болатын жоғары бәсекелестік им-
портталатын және жергілікті өнім 
бағаларын  нарықтық ұстап тұруға  
алып келеді. 
Қатардағы азаматтар да жұ-
мысқа орналасу және жалпы ең-
бек көші-қоны мүмкіндіктерін 
кеңейту есебінен пайда табады. 
Адами капиталдың еркін жыл-
жуы адамдардың уақытын едәуір 
қысқартуға және ЕАЭО-ға мүше 
елдердің бірінде жұмысқа орнала-
су немесе оқу кезіндегі рәсімдерін 
жеңілдетуге мүмкіндік береді. 
Мысалы, Қазақстан азаматы 
алдын ала міндетті түрде тіркел-
мей  Ресейде 30 күнге дейін болуға 
құқылы. ЕАЭО-ға мүше елдердің 
барлық азаматтары  Қазақстанда, 
Беларуссия мен Ресейде  жұмысқа 
орналасқан кезде кейбір ерекшелік-
терді қоспағанда тең құқықтар мен 
міндеттерге  ие болады.

қараша | ноябрь | november № 11 (23)
41
ЕАЭО мүше мемлекеттен кел-
ген жұмысшы еңбек мигрантын қа-
былдайтын елдің жұмысшысы си-
яқты кәсіби және әлеуметтік пре-
ференцияларды  (еңбек ету, ба-
лаларды мектепке және мектепке 
дейінгі мекемелерге орналастыру, 
медициналық мекемелер қызмет-
терін пайдалану, салықтар төлеу 
міндеттемелері) пайдаланады.
Сондай-ақ, жалпы капитал 
нарығын қалыптастыру мәселе-
сінің де маңызы зор. 2014 жылы 
Қазақстан өңдеу өнеркәсібіне 
3,7 млрд. АҚШ долларымен тіке-
лей шетелдік инвестиция тартты. 
Осыған байланысты,  еуразиялық 
интеграция  инвестициялар ағы-
нына оң әсер етеді. 
ЕАЭО шеңберінде экономика-
лық салалардағы өзара іс-қимылға  
базалық негіз жасадық, олардың 
арасында энергетика, фармацев-
тика,  көлік, өнеркәсіп және ауыл 
шаруашылығы бар. 
ЕАЭО-да  электр энергетикасы 
салаларында 2019 жылға қарай, 
мұнай және газ салаларында 2025 
жылға қарай біртіндеп жалпы на-
рық қалыптасатын болады. 2016 
жылдан бастап GMP стандарты 
негізінде  жалпы фармацевтика на-
рығы жұмысын бастайды. 
Бұдан басқа, Еуразиялық эко-
номикалық одақ шеңберінде же-
келеген қызметтер секторларын-
да біртіндеп бірыңғай нарықты 
қалыптастыру 
қарастырылған.  
Ырықтандыруды қызметтер сек-
торларының жасалған тізбесі не-
гізінде  кезең-кезеңмен жүзеге 
асыру болжануда. 
Бұл ретте, жекелеген қыз-
меттер секторлары бойынша 
ырықтандыру  мемлекеттер бас-
шылары бекітетін Жол карталары 
негізінде мүше мемлекеттерде-
гідей талаптарды үндестіру бой-
ынша мерзімдерге және іс-шара-
ларға сәйкес  жүргізілетін болады. 
Бұл құралдар  өңіраралық бай-
ланыстарды дамыту, нығайту және  
экономиканың әртүрлі салаларын-
да  экономикалық қызметті терең-
дету үшін  ауқымды мүмкіндіктер 
береді. 
–  Қазіргі уақытта Қа-
зақстан мен Қырғызстан ара-
сында  тауарлардың, капи-
талдың, жұмыс күші мен көр-
сетілетін қыметтердің еркін 
қозғалысы үшін  қандай шек-
теулер бар?
Әрбір ел экономикалық инте-
грациядан белгілі бір пайда табу-
ды күтеді. Өз кезегінде Қырғыз Ре-
спубликасы өздерінің Еуразиялық 
экономикалық одаққа қатысула-
рын алдағы уақыттағы инвести-
циялар ағынына,  өткізу нарығын 
кеңейтуге және өнеркәсіп секто-
рын дамытуға деген сенімнен бай-
ланыстырады. Әрине, интеграция 
бір сәттік қана болмайды. 
Өтпелі кезеңдер – бұл қажетті 
шара, оның ішінде Қырғыз Респу-
бликасы экономикасының жаңа 
жағдайларға бейімделуі үшін де 
керек.
Мәселен,  өтпелі кезең ішінде 
Қырғыз Республикасы оларға қа-
тысты Еуразиялық экономикалық 
одақтың Бірыңғай кеден тариф-
терінде белгіленген баждар мөл-
шерлемелерінен басқа әкелу ке-
ден баждарын қолданатын  тауар-
лар мен мөлшерлемелердің тізбесі 
(бұдан әрі – Алып қоюлар тізбесі)  
166 тауар позициясын құрайды. 
Осы Тізбеге автокөлік құрал-
дары, фармацевтика, химия тауар-
лары, жабдықтар және ауыл ша-
руашылығы тауарларының кейбір 
түрлері  енгізілген. Алып қоюлар 
тізбесін Қырғыз тарапы ЕАЭО 
 
Бірыңғай кеден тарифінің мөлшер-
лемелеріне өткен сәттен бастап 
2020 жылға дейін қолдануды бол-
жап отыр. 
Тұтастай алғанда, Қырғыз тара-
пы Алып қоюлар тізбесі шеңберін-
де  кедендік құнның 0 % (кейбір 
жағдайларда 10%)  мөлшерле-
месін қолдануды болмайды. 
ЕАЭО-ның Кеден кодексіне 
сәйкес осы Алып қоюлар тізбесі 
шеңберінде  әкелінген тауар-
лар шартты түрде шығарылған 
болып табылады және  оларға 
қатысты Қырғыз Республикасы-
ның аумағында ғана пайдалану 
бойынша  шектеулер қолданы-
лады және 5 жыл ішінде кедендік 
бақылау сақталады. Көрсетілген 
тауарларды ЕАЭО мүше мемлекет-
тердің қалған аумақтарына өткізу  
ЕАЭО 
-ның Бірыңғай кеден та-
рифінде белгіленген баждардағы 
айырмашылықтарды  төлегеннен 
кейін ғана мүмкін болады. 
Еуразиялық экономикалық ко-
миссия кеңесі қазақстан-қырғыз 
шекарасында бұрынғы ветерина-
риялық бақылау жүйесі режимін 
мақұлдау туралы шешім қабыл-
дағанға дейін ветеринариялық 
бақылауды қолдану жалғасатын 
болады. 
–  Еуразиялық экономи-
калық одақ елдері әртүрлі ел-
дермен және интеграциялық 
бірлестіктермен ынтымақтас-
тықты қалайша дамытуға ни-
еттеніп отыр? 
–  Интеграциялық процес-
терді дамыту  әлемнің барлық 
елдерімен және өңірлерімен 
 
сауда-экономикалық өзара қа-
рым-қатынасты  дамыту  қажеттігін   
ерекше атап  өтуде.  ЕАЭО-ның 
 
Еуропаның, Азияның, Американың 
әртүрлі интеграциялық бірлестік-
терімен және мемлекеттерімен 
ынтымақтастықты дамытуында  оң 
перспективалар байқалуда. 
Отыздан астам ел, оның ішінде 
Үндістан, Египет, Иран бар  еура-
зиялық интеграциялық процеске 
қатысушы елдермен сауда-эконо-
микалық ынтымақтастықты кеңей-
туге ниет білдірді. Биылғы жылдың 
маңызды оқиғаларының бірі, ол 
29 мамырда Қазақстанда  өткізіл-
ген ЕАЭО мен Вьетнам арасында 
еркін сауда аймағын құру тура-
лы  келісімге қол қою болды. Бұл  
ЕАЭО-ның үшінші тараппен жа-
сасқан  преференциялық сауда 
шарттары туралы  бірінші ха-
лықаралық шарты. Вьетнаммен 
еркін сауда аймағы отандық өн-
дірушілер үшін жаңа мүмкіндіктер 
ашатынын атап өту керек, олар 
 
алдағы уақытта  вьетнамдық на-
рықта өзіндік орынға ие болуы 
мүмкін. Біз еркін сауда аймағы Қа-
зақстан мен Вьетнам арасында 
бірлескен өндірістер құруға, өзара 
инвестициялар көлемінің өсуіне 
ықпал  етеді деп санаймыз. 
Қазіргі уақытта Еуразиялық 
экономикалық одақ шеңберінде 
басқа елдермен сауда-экономи-
калық ынтымақтастық бойынша 8 

қараша | ноябрь | november № 11 (23)
42
басым бағыт айқындалды. Олар-
дың арасында  Еуропалық одақ, 
ТМД, Азия-Тынық мұхит өңірі, 
Таяу Шығыс, Қара теңіз және Ка-
спий маңы өңірлері,  Солтүстік, 
Латын  Америкасы және  Афри-
ка бар. Қазақстанға Еуропалық 
одақ, Қытай, Үндістан және Иран 
ерекше  қызғушылық  танытады. 
Тұтастай алғанда, ЕАЭО-мен ынты-
мақтастыққа 30-дан астам ел қы-
зығушылық танытуда.

жүктеу/скачать 8,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: