Microsoft Word Лекциялар жинағы Физик doc



бет26/42
Дата17.11.2022
өлшемі0,56 Mb.
#50806
түріЛекция
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   42
Байланысты:
Дәріс Физика пәні

Жұмыстың геометриялық мағынасы: газдың
көлемнен
1
V

көлемге
2
V


дейін ұлғаю кезінде атқаратын жұмысы V өсі, p f V қисығы және

V ,V көлемдерге сәйкес келетін түзулермен шектелген аудан арқылы
1 2
анықталады


Изопроцестер.
Термодинамиканың бірінші бастамасын изопроцестерге қолдану.
Адиабаталық процесс

  1. Изотермиялық процесс

V2
A pdV
V1
V2 m



M
V

1
RT dV
V
m RT ln V 2
M V1


  1. Изобарлық процесс

V2
A pdV
V1


pV2 V1

  1. Изохорлық процесс

  2. Адиабаталық процесс

δA pdV  0

Жылудан оқшауланған жүйедегі процесс адиабаталық деп аталады. Адиабаталық процестің теңдеуін алу үшін алдымен газдың жылу сыйымдылығын қарастырайық.





    1. Газдың жылу сыйымдылығы

Дененің температурасын 1К-ге арттыру үшін оған келтірілген жылу мөлшеріне тең шаманы дененің жылу сыйымдылығы деп атайды.




Меншікті жылу сыйымдылық бұл 1кг заттың жылу сыйымдылығы.

c δQ
mdT
, Дж кг К .

Молдік жылу сыйымдылық – бұл 1 моль заттың жылу сыйымдылығы.

С с М
МδQ , Дж

mdT моль К .
Газды тұрақты көлемде немесе тұрақты қысымда қыздыруға болады. Соған сәйкес газдың екі жылу сыйымдылығы болады: СV и Cp .
δ i RdT

C Q dU
2 i R ,




V dT dT
dT 2

 V

δQ


Cp dT
dU δA
dT
i R
2
pdV dT
i R R
2

  p
Cp CV

  • R .

Бұл өрнекті Майер формуласы деп атайды.
Жылу сыйымдылықтардың қатынасы адиабата көрсеткіші деп аталады:

Cp  γ
i  2 1 2 .

Адиабаталық процесте


CV i i

δA dU , pdV   m C

dT .

M V
Менделеев-Клапейрон теңдеуін дифференциалдаcaқ

pdV
Соңғы екі теңдеуден мынаны аламыз:

  • Vdp m

M
RdT .

pdV Vdp R
Cp CV .

pdV
CV CV

Cp  γ
CV
екенін ескеріп және айнымалыларды жекелесек

dp dV
p V γ
p V γ p V γ

 γ
p V
Интегралдағаннан кейін
2 1
p1  V2 
немесе 1 1 2 2

1 және 2 күйлер өз қалауымызша алынғандықтан,



p Vγ
Бұл өрнекті Пуассон теңдеуі деп атайды.
const




Егер жүйенің күйін анықтайтын макроскопиялық параметлер (қысым, температура) тұрақты болып қалса, жүйе термодинамикалық тепе-теңдік күйде болады. Тепе-теңдік күйдегі жүйеде жылу өткізгіштік, диффузия, химиялық реакциялар, фазалық ауысулар жүре алмайды.

Егер термодинамикалық процесс алдымен түзу бағытта, сонан соң кері бағытта өтіп жүйе бастапқы күйіне қайтып оралғанда, не қоршаған ортада, не жүйенің өзінде ешқандай өзгеріс болмаса, ондай процесс қайтымды деп аталады.
Бұл шартқа бағынбайтын процесті қайтымсыз деп атайды.
Қайтымды процестер – нақты процестердің идеалдық түрі. Оларды қарастырудың екі себебі бар: 1) табиғаттағы немесе техникадағы процестерді шын мәнінде қайтымды деп есептеуге болады; 2) қайтымды процестер ең үнемді болып табылады



    1. Энтропия. Жылулық қозғалтқыштар.

Процестің шексіз кішкентай бөлігіндегі денеге берілетін келтірілген жылу



мөлшері
δQ -ға тең.
T

Кез келген қайтымды дөңгелек процесс кезінде денеге берілетін келтірілген жылу мөлшері нолге тең
δQ 0


T

Интегралдың нолге тең болуы кейбір δQ
T
функцияның толық дифференциал

екенін қөрсетеді. Яғни сол функция тек жүйенің күйімен ғана анықталадыда жүйе сол күйге келген жолға тәуелсіз болады.
δQ dS ,
T
мұндағы S күй функциясы энтропия деп аталады.
Қайтымды процестер үшін энтропияның өзгерісі:
S  0 .
Қайтымсыз процестер үшін жүйенің энтропиясы өсіп отырады:
S > 0 .
Бұл өрнектер тек тұйық жүйелер үшін орындалады. Жүйе сыртқы ортамен жылу алмасатын болса, онда оның энтропиясы кез келген жолмен өзгереді.
Клаузиус теңсіздігі: тұйық жүйенің энтропиясы немесе өседі (қайтымсыз процестер үшін), немесе тұрақты болып қалады (қайтымды процестер үшін).
S  0 .
Егер жүйе 1-ші күйден 2-ші күйге қайтымды процесс жасай ауысатын болса, онда энтропияның өзгерісі:
2 δQ 2 dU  δA

S12
S2 S1 .
1 1
T

T


Бұл формула көмегімен энтропияны аддитивті тұрақтыға дейінгі дәлдікпен анықтауға болады. Энтропияның өзінің физикалық мағынасы жоқ, физикалық мағына тек энтропияның айырмасында болады.

m T2 V2






S12 S2 S1 M CV ln T

  • R ln .

V

Изотермиялық процесте:
Изохорлық процесте:

S12


 1 1 


m R ln V2 .
M V1

S m C ln T2

1 2 M V T
1

Энтропия аддитивтік қасиетке ие болады: жүйенің энтропиясы, жүйеге кіретін денелер энтропияларының қосындысына тең.


Энтропия жүйе күйінің термодинамикалық ықтималдылығымен байланысқан.
Жүйе күйінің термодинамикалық W ықтималдылығы деп берілген макрокүйді жүзеге асыратын микрокүйлердің санын атайды.
W  1 .
Больцман теңдеуіне сәйкес:
S k lnW
Энтропия жүйенің ретсіздінің өлшемі.


Термодинамиканың екінші бастамасының кейбір тұжырымдамалары

  1. Тұйық жүйелерде өтетін қайтымсыз процестерде жүйенің энтропиясы ұлғаяды. 2. Нәтижесі тек қыздырғыштан алынған жылуды оған эквивалентті жұмысқа түрлендіруде ғана болатын дөңгелек процестің өтуі мүмкін емес (Кельвин).

3. Нәтижесі тек салқын денеден ыстық денеге жылудың берілуінде ғана болатын процестің өтуі мүмкін емес (Клаузиус).
Термодинамиканың үшінші бастамасы (Нернст теоремасы): Температура нөлге ұмытылғанда барлық денелердің энтропиясыда нөлге ұмытылады:
limS 0
T 0



    1. Жылу және суытқыш машиналар

Жылуды механикалық жұмысқа айналдыру үшін оны ұлғая алатын денеге беру керек. Сонда жұмыс мынаған тең болады:


dA  δQ dU
Ең үлкен жұмыс изотермиялық процесте алынады, себебі ішкі энергия өзгермейді:
dA  δQ
Бірақ техникада жылудың механикалық жұмысқа түрленуінің осы сияқты бірлік процесі қызығушылық тудырмайды. Жылуды жұмысқа түрлендіретін

нақты құрылғылар (бу машинасы, іштен жану двигательдер және т.с.с.) циклды түрде жұмыс істейді, яғни оларда болатын процестер периодты қайталанып отырады. Басқаша айтқанда, жүйе дөңгелек процесс жасауға тиісті. (сурет). Цикл ішіндегі атқарылатын жұмыс тұйық қисықпен шектелген ауданға тең.
Кельвин принципі: кейбір денеден тартып алынған жылуды механикалық жұмысқа түрлендіретін және сол кезде басқа денелерде ешқандай өзгерістерді тудырмайтын циклдық процесті жүргізу мүмкін емес.
Сөйтіп, жылу двигателі жұмыс істеу үшін суытқыш қажет (үшінші дене). Энергияның сақталу заңына сәйкес двигательдің атқаратын жұмысы мынаған тең:
A Q1 Q2





Двигательдің атқаратын A жұмысының, қыздырғыштан алатын
Q1 (сурет)

жылу мөлшеріне қатынасын жылу двигателінің пайдалы әсер коэффициенті
(ПӘК) деп атайды:

η  A Q1
Q1 Q2
Q1
 1  Q2
Q1

Двигательдің атқаратын жұмысы мейлінше жоғары болу үшін Карно циклын сурет) пайдалану керек.

A12 M
m

RT1
ln V2
V1
Q1 ,

A23
  m
M
CV T2 T1 ,

A34 M
m

RT2
ln V4
V3
 Q2 ,

A   m C T T    A

41 M V 1 2 23


A A12 A23 A34 A41 Q1 A23 Q2 A23 Q1 Q2 .
Адиабаталық процестер үшін мынаны жазуға болады:

TVγ 1 T Vγ 1 , TVγ 1 T V γ 1 ,

немесе
1 2 2 3
1 1 2 4
V2 V3 .
V1 V4

Сонда ПӘК былайша табылады:


m RT ln V2 m RT ln V3


Q Q M 1 V M 2 V
T T

η 1 2
m 1 V 4 1 2

Q1 RT ln 2 T1
1

M V1


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   42




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет