өткізу туралы шешімі қабылданғаны белгілі. Қазіргі таңда бүкіл әлемде

4

Халыќ ќўрметін еѕбектен тапќан ўстаздар

Әкесі Қожасбай мен анасы Мазен алты ұлды 

өмірге  әкелген  ардақты  жандар  еді.  Нариман 

Қожасбайұлы  сол  алты  ұлдың  ең  кенжесі 

болатын. Сол қиын-қыстау заманда асқар таудай 

әкесінен  ерте  айырылу  әлі  қанаты  қатпаған 

балаға  оңай  соқпады.  Алты  бала  анасының 

тәрбиесінде  қалды.  Тағдырдың  тауқыметін 

тартқан жасөспірім білім іздеп, интернатқа оқуға 

қабылданып, тез есін жия білді. Бұл жерден бір 

үзім нанның қадірін біліп, ұстаздарының саналы 

тәрбиесін  бойына  сіңіріп,  болаттай  шынығып 

өсті.  Интернатта  Шерхан  Мұртаза,  Қаратай 

Тұрысов,  Мырзатай  Жолдасбеков  секілді 

қазақтың  маңдайалды  тұлға  азаматтарымен 

қатар оқыды. Бүгінде Шерхан Мұртазаның қалың 

оқырманның  жүрегіне  жол  тапқан  «Интернат 

наны»  атты  шығармасы  аштықтың  дәмін  татқан  сол 

кезеңдегі  қиындығы  мол  жылдардың  естелігі  болып 

қалды. 

Орта  білім  алған,  болашағынан  мол  үміт  күттірген 

жас  түлектер  білімдерін  Мәскеу  мен  Ленинград 

қалаларында  шыңдады.  Қазақтардың  арасында 

тұңғыш  рет  Ленинградтағы  Электротехникалық 

институттың  табалдырығын  аттаған  осы  Нариман 

Қожасбайұлы еді. Оқуда озаттығымен, белсенділігімен 

көзге түскен жас бала 1958 жылы институтты үздік бітіріп 

шықты.  Содан  жолдама  бойынша  Алматыда  тұңғыш 

рет  ашылған  телеорталықта  инженер  болып  жұмыс 

істеді. Осылайша жас инженер академик Д.Каиповтың 

жетекшілігімен Ядролық физика институтында алғашқы 

ғылыми  зертеу  жұмысын  бастады.  Жас  ғалымның 

тұңғыш  зерттеу  жұмысы  КСРО  Ғылым  Академиясы 

журналында екі бірдей ғылыми мақала болып жарық 

көрді.  Еліміздегі  Электротехника  саласы  бойынша 

доктор және профессор атағын ең алғаш алған ғалым 

Нариман  Қожасбайұлының  еңбек  жолындағы  сәтті 

қадамы осылай басталған еді. 

1963  жылы  конкурс  бойынша  В.И.Ленин  атындағы 

ҚазПТИ-ға  оқытушылық  қызметке  қабылданды, 

жаңа  құрылған  Автоматика  және  есептеуіш 

техника  факультеті  деканының  орынбасары  болып 

жемісті  қызмет  атқарды.  Одан  кейін  Москваның 

Электротехникалық 

байланыс 

институтының 

аспирантурасын бітіріп, кандидаттық диссертациясын 

ойдағыдай қорғап шықты. Кибернетика кафедрасында 

аға  оқытушы,  доцент  болып  қызмет  істеді.  Кейін 

Автоматика  және  есептеуіш  техника  факультетте 

декан  болып,  еңбегін  ары  қарай  жалғастырды. 

Нариман  Қожасбайұлы  Автоматика  және  есептеуіш 

техника факультетінің дамуына, халық шаруашылығы 

үшін  жоғары  білімді  инженер-электрик  мамандарын 

даярлауға зор үлесін қосты. 

Белгілі  ғалым  Нариман  Қожасбайұлы  бүгінде 

Қ.И.Сәтбаев  атындағы  ҚазҰТЗУ-да  абыройлы  еңбек 

етіп,  «Электротехника»  кафедрасын  басқарып 

келеді. 52 жылдан астам уақыт осы киелі шаңырақта 

ұстаздық  қызмет  атқарып,  кафедраны  бүгінгі  заман 

талабына сай кредиттік технология негізінде заманауи 

қондырғылармен  жабдықтау  ісін  ұйымдастырды.  

Нариман Қожасбайұлы бүгінгі таңда «Үш тұғырлы тіл» 

саясаты  бойынша  қазақ,  орыс,  ағылшын  тілдерінде 

дәріс  беріп  жүргенін  мақтанышпен  айтуымызға 

болады.     

Әрине,  көп  жыл  бойы  төккен  тер,  еткен  еңбек 

елеусіз  қалды  деуге  болмас.  Н.Қожасбайұлы 

отандық  және 

әлемдік 

электротехниканы 

дамытуға, 

халықаралық 

ынтымақтастықты 

нығайтуға  қосқан  үлесі  үшін  Халықаралық 

электротехника  ғылымдары  академиясының 

және  ҚР  Ұлттық  Инженерлік  академияның 

академигі  болып  сайланды.  Бүгінде  200-ден 

астам ғылыми-әдістемелік жұмыстардың авторы. 

«Электротехника» саласы бойынша қазақ тілінде 

тұңғыш  рет  оқу  құралдарын  жазған  ғалым. 

Оның  электротехника  саласындағы  зерттеу 

еңбегі  елімізде  ғана  емес,  Мәскеу,  Тбилиси, 

Санкт-петербург,  Ташкент  т.б.  қалаларда 

жоғары  бағаға  ие  болды.  «Еңбек  ардагері»  медалі, 

«Айрықша  еңбегі  үшін»,  «Құрметті  байланысшы», 

«Қазақстан  Республикасы  білім  беру  ісінің  құрметті 

қызметкері»,  «ҚазҰТУ  ардагері»,  «ҚазҰТУ-ға  еңбек 

сіңіргені  үшін»,  «Университет  дамуына  қосқан  үлесі 

үшін»  сынды  көптеген  марапаттары  ғалымның  осы 

уақытқа дейін еткен ерен еңбегінің жемісі. Өткен жылы 

Н.Қожасбайұлының  туылғанына  80  жыл,  өндірістік, 

ғылыми-педагогикалық  ұйымдастыру  қызметіне  52 

жыл толған мерейтойы университетімізде кең көлемде 

аталып  өтті.  Ғалымның  мерейтойына  еліміздегі, 

алыс  та  жақын  шетелдегі  белгілі  ғалымдардан,  оқу 

орындарынан  көптеген  құттықтаулар  келді.  Бұл 

ғалымның  мәртебесін  асырып,  жұмысқа  жаңа  жігер 

қосты.  Еңбегіне,  өміріне  деген  зор  ықыластан  туған 

құрмет,  жоғары  баға.  «Ұстазы  жақсының  –  ұстамы 

жақсы»  деген  дана  халқымыз.  Осындай  ұлағатты 

ұстаздан  тәлім  алып  жатқан  шәкірттер  ұстаз  жолын 

қуып, ел экономикасының дамып, өркендеуіне бар күш-

жігерін жұмсап, еңбек етеріне сенім мол. 

      

 Эльмира ОРАЛБАЕВА

В феврале сего года исполнился 80 лет со 

дня рождения и 55 лет производственной, 

научной, педагогической и общественной 

деятельности академика Международной  

Академии информатизации, доктора 

химических наук, профессора Казовой 

Раисы Ашимовны.

Казова (Бажикова) Раиса Ашимовна 

родилась в Алмате в семье председателя 

Горисполкома Ашима Бажикова. Мама 

Мнуара  внучка знаменитого Машхура 

Жусипа, была воспитательницей в 

детдоме.

Родители  рассказывали  о  трудностях  и  о 

том,  как  много  детей  оказались  беспризорными 

в  период  голода,  неустроенности,  всеобщего 

бедствования 

после 

принудительной 

коллективизации.  Детей  приходилось  собирать 

в  детдома,  приводить  в  нормальное  состояние. 

Многие  из  них  впоследствии  стали  писателями, 

учеными, 

государственными 

деятелями. 

Особенно впечатляли рассказы отца о том, как он 

работал  на  Спасском  медеплавильном  заводе, 

принадлежавшем  английскому  концессионеру 

Лесли Уркварту. Это были первые искры, которые 

заронили интерес к инженерной специальности. 

В 1954 году окончила с медалью Алматинскую 

женскую  школу  №  19.  В  том  же  году  прошла 

собеседование как медалист и стала студенткой 

металлургического факультета Казахского горно-

металлургического  института.  На  факультете 

прошла  школу  выдающихся  профессоров, 

мэтров, поэтов в своей области науки и техники. 

Специализацию по металлургии   легких, редких 

и благородных  металлов   прошла   на   кафедре 

академика  В.Д.Пономарева,  слушала  лекции 

замечательных  профессоров  Е.А.Букетова, 

А.Б.Резнякова,  К.В.Сушкова,  Л.Г.Гульницкого, 

Х.Н.Нурмагамбетова,  Ш.Бегалиевой,  З.Т.Фатее-

вой, Тим-Тен_Юра и др.

В этот период ректором КазПТИ был академик 

О.А.Байконуров,  проректором  -  Е.А.Букетов. 

Дипломное проектирование цеха по производству 

перрената  кальция  было  выполнено  под 

руководством  тогда  еще  доцента,  кандидата 

технических наук Е.А.Букетова.

По окончании института в 1959 году выпускники 

курса  МЦ-54  подпали  под  нововведение  - 

желающие,  проживающие  в  Алмате,  могли  в 

течение  полугода  пройти  специализацию  по 

“Автоматизации  металлургических  процессов”. 

Треть  курса  МЦ-54,  т.е.  25  студентов,  остались 

на  полгода  и  получили  удостоверение  по 

специализации  по  системам  автоматизации  и 

контрольно-измерительным приборам (КИП).

После 

окончания 

специализации 

по 

автоматизации  с  дипломом  инженера-метал-

лурга  и  удостоверением  на  руках  Бажикова 

Р.А.  была  направлена  на  Балхашский  горно-

металлургический комбинат (БГМК) в 1960 году 

(выпуск состоялся в марте). И здесь не основной 

диплом,  но  скромное  удостоверение  по  КИП  и 

автоматике сыграло важную роль в дальнейшей 

работе: молодого инженера назначили мастером 

КИП  и  автоматики  в  пусковой  химцех  (цех 

сернистого  натрия)  -  настолько  была  актуальна 

потребность  в  инженерах  по  автоматизации 

процессов.  Так  вчерашняя  студентка  стала 

отвечать  за  бесперебойную  работу  плавиль-

ных  печей  химцеха,  следя  и  технически 

обеспечивая  со  своим  персоналом  системы 

авторегулирования  и  контроля  в  технологии 

производства плава сернистого натрия. Пусковой 

цех  -  это  новое  оборудование,  обкатка  печей, 

всех  систем  технологической  схемы,  начиная 

с  газогенераторной  станции  (топливом  печей 

служил  генераторный  газ),  кончая  выпуском 

готового сернистого натрия.

Бажикова  Р.  принимала  активное  участие  в 

комсомольской жизни комбината и города - была 

членом  бюро  комсомола  БГМК  и  внештатным 

членом  горкома  комсомола  г.Балхаша;  в  1962 

году  избрана  делегатом  XIV  съезда  ВЛКСМ 

от  г.Балхаша.  Город  Балхаш  входил  в  состав 

Карагандинской  области.  Работа  на  съезде  в 

только что отстроенном Дворце съездов в Кремле 

была  воспринята  как  большая  ответственность. 

В  составе  делегации  от  Карагандинской 

области  был  металлург-горновой  из  Темиртау 

Н.А.Назарбаев.  Незабываемы  были  встречи 

с  первыми  космонавтами  Ю.А.Гагариным  и 

Г.С.Титовым, которые особенно тепло отнеслись 

к  делегации  из  Караганды,  т.к.  их  первыми  на 

Земле встречали карагандинцы.        

В  1962  году  по  приглашению  зам.директора 

Института  Энергетики  АН  КазССР  профессора 

А.Б.Резнякова  Бажикова  Р.А.  поступила  в  ла-

бораторию автоматики и электроники Института 

Энергетики  АН  КазССР,  где  проработала  до 

1964 г. В 1964 г. по семейным обстоятельствам, 

сменив девичью фамилию на Казову, перевелась 

в ХМИ АН КазССР в институт Е.А.Букетова (как 

предсказал академик). Именно в стенах ХМИ АН 

КазССР  под  научным  руководством  академика 

Е.А.Букетова  проходило  становление  ученого, 

приобщение  к  беспокойному,  полному  внутрен-

него  драматизма  научному  поиску,  исследова-

ниям и получению первых научных результатов.

Академик Е.А.Букетов “перековал” металлурга 

в  химика-технолога  в  области  фосфорного 

производства (еще в вузе он отмечал на лекциях: 

“Металлург - это на 75% химик”).

В  настоящее  время  Казова  Р.А.  преподает  в 

должности  профессора  кафедры  “Прикладной  

экологии”  в  своем  “Альма-Матер”  -  Казахском 

национальном  исследовательском  техническом 

университете 

имени 

К.И.Сатпаева. 

Ею 

разработаны 

рабочие 

программы 

ряда 

дисциплин  на  казахском  и  русском  языках: 

“Комплексное  использование  природного  и 

вторичного сырья”, “Техника и технология защиты 

атмосферного 

воздуха”, 

“Технологические 

системы  очистки    и  использования  отводящих 

газов”,  «Охрана  воздушного  бассейна»”, 

Процессы  и  аппараты  химической  технологии”, 

“Общая химическая технология” и др., проводит 

на двух языках все виды занятий. Преподавала 

дисциплину  «Ecology»  на  английском  языке  по 

контракту  КазНИТУ  с  корпорацией  «Шеврон»,  

разработаны  программы  по  курсу  “Ecology”  на 

английском  языке  для  бакалавров  КазНИТУ,  

“Fundamentals  of  Work  Study”,  “Fundamentals 

of  industrial  Engineering”  для  бакалавров  по 

программе  Казахско-Американского  (Кипрского) 

университета.  Руководила  дипломными  рабо-

тами,  выполненными  и  защищенными  на 

английском  языке.  Профессор  Казова  Р.А. 

активно  участвует  в  подготовке  кадров  высокой 

квалификации.  Под  ее  научным  руководством 

защищено  10  кандидатских  диссертаций,  одна 

из  них  гражданкой  Израиля,  была  научным 

консультантом  2-х  докторских  диссертаций 

по  системе  ВАК,  в  настоящее  время  под  ее 

руководством    защитил  диссертацию  докторант 

Ph.D.,  руководитель  двух  докторантов  Ph.D., 

подготовлено более 12 магистров наук.

По  результатам  научных  исследований 

опубликовано  360  научных  и  методических 

трудов, в том числе 5 монографий, 12 авторских 

свидетельств, предпатентов РК, многочисленные 

выступления  с  научными  докладами  и  участие 

в  работе  Международных  симпозиумов, 

форумов, Всесоюзных и республиканских научно-

технических конференций - Портороз (Словения), 

Тегеран  (Иран),  Киев  (Украина),  Москва,  Санкт-

Петербург,  Пермь,  Львов,  Уфа,  Луга  (Россия), 

Ташкент  (Узбекистан),  Минск  (Беларусь),  Рига 

(Латвия),  Алматы,  Караганда,  Чимкент,  Тараз  и 

др.

За  многолетнюю  научную  работу  была 

награждена: Почетной грамо¬той Академии Наук 

КазССР, за научно-педагогическую деятельность 

награждена  Почетной  грамотой  Министерства 

охраны  окружающей  среды  и  Казахского 

национального технического университета имени 

К.И.Сатпаева, медалью “Ветеран труда”, Медалю  

«70 лет Победы в Великой Отечественной  войне 

1941-1945 гг.», Нагрудным знаком  МОН РК «За 

заслуги в развитии науки  Республики Казахстан». 

Награждена   Почетной  Грамотой  Акима г. Алматы  

«За  добросовестный  труд  и  активное  участие  в 

реализации программ социально-экономического 

и  культурного  развития  города»,  Почетной 

грамотой   Бостандыкского райакимата.  

Раиса  Ашимовна  –  настоящий  ученый  и 

талантливый  педагог,  добрый  и  отзывчивый, 

интеллигентный  и  умный  человек,  заботливая 

мать  двух  дочерей  и  современная  бабушка  для 

внуков – идущая в ногу со временем, осваивающая 

языки и компьютерные  премудрости, с высоким 

чувством юмора, высочайшей ответственностью 

за  любое  дело,  которое  ей  всегда  по  плечу, 

несмотря на возраст и высокий темп жизни. 

Мэлс ОШАКБАЕВ, 

заведующий кафедрой 

«Прикладная экология»  

Ұстаз – ұлағатты 

есім. Ол тек оқу-

тәрбие жұмысын 

жүргізіп қана қоймай, 

жас ұрпақты, жалпы 

адамзатты жақсылыққа 

тәрбиелейтін, ізгілікке 

баулитын тұлға. 

Әлемнің екінші ұстазы 

атанған әйгілі философ 

әл-Фараби: «Ұстаз 

– жаратылысынан 

өзіне айтылғанның 

бәрін жете түсінген, 

көрген, естіген және 

аңғарған нәрселердің 

бәрін жадында жақсы 

сақтайтын,  ешнәрсені 

ұмытпайтын алғыр 

да аңғарымпаз ақыл 

иесі. Мейлінше шешен, 

өнер-білімге құштар, 

аса қанағатшыл, 

жаны асқақ және ар-

намысын ардақтайтын, 

жақындарына да, 

жат адамдарына да 

әділ, жұрттың бәріне 

жақсылық пен ізгілік 

көрсетіп, қорқыныш 

пен жасқану дегенді 

білмейтін батыл, 

ержүрек болуы керек» 

деген екен. Өзінің еңбек 

жолын осы ұлы жолға 

арнаған ғалым Нариман 

Қожасбайұлының 

бойында аталған асыл 

қасиеттердің бәрі бар 

десек, қателеспейміз. 

ҚАЗҰТЗУ АРДАГЕРЛЕРІ

Электротехника саласындағы белгілі ғалым

ВЕТЕРАНЫ КАЗНИТУ

Талантливый ученый и педагог

5

Инженер-геолог Ќ.Сəтбаев домбырамен халыќ əндерін керемет орындаєан

Қазақ  халқының  бай  музыкалық  шы-

ғармашылығы  ертеден-ақ  ғылыми  және 

музыкалық  қоғамның  назарын  өзіне 

аударып  жүргені  мәлім.  ХІХ  ғасырдың 

өзінде  қазақ  халық  әндері  мен  күйлерін 

жүйелі  түрде  жинау  мен  жазып  алу, 

халықтың  музыкалық дәстүрлерін зерттеу 

басталады.

Ромен  Ролланның  айтуы  бойынша: 

“Егер қандай да бір халықтың музыкалық 

ерекшелігін білгіңіз келсе, оны білудің ең 

дұрыс жолы – оның халық әндерін зерттеп 

білу керек” деген.

ХХ  ғ.  20-30-шы  жылдары  қазақтардың 

музыкалық  мұрасын  жинау  мен  зерттеу 

жұмыстары  айтарлықтай  жүйелі  түрде 

жүргізіле  бастады.  Әсіресе,  қазақ  халық 

музыкасын жазып алу мен терең ғылыми 

жалпылауларды  атақты  музыкатанушы, 

этнограф, фольклоршы, Қазақ КСР Халық 

әртісі  Александр  Викторович  Затаевич 

(1869-1936жж.) жасады.

А.В.Затаевич  қазақ  халық  музыкалық 

шығармаларын  жинау  мен  жазып  алуға 

16  жыл  өмірін  (1920-1936)  арнады.  Осы 

еңбектің нәтижесінде 2300-ге жуық құнды 

мұралар жазылып алынды, соның негізінде 

2  іргелі  жинақ  дайындалып,  басылып 

шықты:  1925  ж.  –  “Қазақ  халқының  1000 

әні”  және  1931  ж.  –  “500  қазақ  әні  мен 

күйлері”. Бұл жинақтар мәдениет, өнертану 

тарихында ерекше орын алып, музыкалық 

қоғамдастық  пен  зерттеушілер  арасында 

жоғары бағаланды.

“Қазақ  халқының  1000  әні”  және  “500 

қазақ  әні  мен  күйлері”  жинақтарында 

бұрынғы  заманнан  бастап  ХХ  ғасырдың 

30-шы  жылдарына  дейінгі  қазақ  әндері 

жинақталып,  талданып,  ғылыми  түрде 

жүйеленген.  Сонымен  қатар,  Абай 

Құнанбаев,  Ақан  сері,  Біржан  сал,  Жаяу 

Мұса,  Құрманғазы,  Мұхит  және  т.б. 

От басындамын, ошақ қасындамын,

Ойлар ойқастайды басымда мың.

Ертең іздейсіңдер, бірақ таппайсыңдар,

Керегін ап қалыңдар, əзірге осындамын.

                       ***

Бақыт деген еңбегіңнің жануы,

Атақ деген ел-жұртыңның тануы.

Мəңгі жасар жан болмайды жалғанда,

Өлмеу деген артында із қалуы.

                     ***

Жақсылардан тұқым жоқ, өтті дүние,

Жаттан қатын алдық та кетті кие.

Тұлпар құлын тумайды текті айғырдан,

Үйірінде болмаса текті бие.

                   ***

Қарамай бересіге, аласыға,

Көз жеткіз шын асылдың бағасына.

Жақыным деп, жаманды жақтаймын деп,

Жақсының жармаспайық жағасына.

                  ***

Көрмесем де еш зорлық қастан, өштен,

Қиындықтар аз емес бастан кешкен.

Кей қылығын көргенде қазағымның,

Жандүнием болады астан-кестен.

                  ***

Екі жақсы қосылса, төрі – жұмақ,

Байлық та, бақытың да табар тұрақ.

Тағдырдың жазуына шара бар ма,

Ондайлар қосылмайды-ау, əттең, бірақ.

                  ***

Бірлік басы – береке, төзім дей ме,

Төзім болса, Ар қалғып көз ілмей ме?

Аз ғұмырда арзандап, көзің сатып,

Құлдық ұрып жағынба өзіңдейге.

Өтірік, өсек, ұрлығың –

Ұятсыздықтың жемісі,

Ұятсыздық деген құрғырың – 

Тəрбиенің кемісі.

Ұятсыздық көбейсе, өрге баспас ел ісі.

                 ***

Мұрын бұзылса, көз жылайды,

Табиғат заңы осындай.

Ой бұзылса, сөз жылайды,

Өзара басы қосылмай.

                ***

Біріге алмай ісіміз бен сөзіміз,

Кімге ұқсап кеттік, айтшы, өзі біз?

Мəңгүрт дейміз, жазғырамыз жастарды,

Ал соларды мəңгүрт еткен өзіміз.

               ***

Білмей тұрып танымын, түсінігін,

Кісінің біле алмайсың кісілігін.

Бір көрмеге тəп-тəуір жылтырлар көп,

Сөзімен қиыспайтын ісі бүгін.

               ***

Миллиондарды мипалаудай асаған,

Тойымы жоқ, тоқтамы жоқ нас адам,

Ар туралы сөз сөйлейді именбей,

Арсыздықтың шегі жоқ па, Жасаған?!

               ***

Бақыр құрлы бағасы жоқ пендемін,

Айнымайтын адал досқа кендемін.

Жалғыздықтың емі қиын жалғанда,

Талпынғанмен таба алмаспын енді емін.

               ***

Берекеңді берекетсіз бұзар дау,

Ауыртпалық бастан кетіп ұзар-ау.

Əдет болып кете ме деп қорқамын,

Жалған сөйлеп, жалғандықтан қызармау.

               ***

Аз күндіктің айласы арындатып, 

Түсірдік талай-талай дарынды «атып»,

Мəңгіліктің мəнісін ұғына алмай,

Күнəмізді жібердік қалыңдатып.

ОЙЛАНДЫРАТЫН ОЙЛАР

ЌАСИЕТІ КЇШТІ ЌАЗАЌТЫЅ 

ХАЛЫЌ ƏНДЕРІ-АЙ!

Қаныш Сәтбаевтың ән жинауға қосқан үлесі

Қойшығара 

САЛҒАРА, 

ҚР Мемлекеттік 

сыйлығының 

жүктеу/скачать 14,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: