Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан

298
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
Сколько еще замечательных стран, чье происхождение – это целая увлекательная история, 
где присутствуют разные языки, диалекты, мысли и вера. Каждая культура оставила свой след в 
названии своей страны, и мы должны это знать, уважать, чтить и сохранить для будущих поколе-
ний. 
Список использованных источников:
1. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка: Пер. с нем. – М.: Прогресс, 1964. – Т. 1. 
– С. 87. – 562 с.
2. Большая советская энциклопедия / Гл. ред. А. М. Прохоров. – 3-е изд. – М.: Советская энцикло-
педия, 1977. – Т. 24, II. – С. 89, 90, 500. 
3. Из истории казахов: Сборник / Сост. С. Ешмухамбетов, С. Жекеев. – Алматы: Жалын, 1999. 
4. Бизаков С. Ветви одного могучего дерева (тюркские народы): Историко-этнографические очер-
ки. – Алматы: Білім, 2002.
5. Гумилев Л. Н. История народа хунну. Москва, 2004.
6. http://www.moya-planeta.ru/travel/view/nazvaniya_stran_mira_416/
7. http://lifeglobe.net/entry/6229
М. Сәрсенбекова
ПРОБЛЕМЫ МЕЖКУЛЬТУРНОЙ КОММУНИКАЦИИ 
В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ
Государственный медицинский университет г.Семей
Научный руководитель: Ж.А. Мухаметжанова, преподаватель кафедры 
русского и иностранных языков ГМУ г. Семей
Тесная  связь  и  взаимозависимость  преподавания  иностранных  языков  и  межкультурной 
коммуникации настолько очевидны, что вряд ли нуждаются в пространных разъяснениях. Каждый 
урок иностранного языка — это перекресток культур, это практика межкультурной коммуника-
ции, потому что каждое иностранное слово отражает иностранный мир и иностранную культуру: 
за каждым словом стоит обусловленное национальным сознанием (опять же иностранным, если 
слово иностранное) представление о мире.
Преподавание иностранных языков в Казахстане переживает ныне, как все остальные сфе-
ры социальной жизни, тяжелейший и сложнейший период коренной перестройки (чтобы не ска-
зать  —  революции),  переоценки  ценностей,  пересмотра  целей,  задач,  методов,  материалов  и  т. 
п. не имеет смысла говорить сейчас об огромных переменах в этой сфере, ) буме общественного 
интереса, о взрыве мотивации, о коренном изменении в отношении к этому предмету по вполне 
определенным социально-историческим причинам — это все слишком очевидно. Новое время, 
новые условия потребовали немедленного и коренного пересмотра как общей методологии, так и 
конкретных методов и приемов преподавания иностранных языков. Эти новые условия — «откры-
тие» Казахстана, его стремительное вхождение в мировое сообщество, безумные скачки политики, 
экономики, культуры, идеологии, смешение и перемещение народов и языков, изменение отно-
шений между русскими и иностранцами, абсолютно новые цели общения — все это не может не 
ставить новых проблем в теории и практике преподавания иностранных языков. Небывалый спрос 
потребовал небывалого предложения. Неожиданно для себя преподаватели иностранных языков 
оказались в центре общественного внимания: нетерпеливые легионы специалистов в разных обла-
стях науки, культуры, бизнеса, техники и всех других областей человеческой деятельности потре-
бовали немедленного обучения иностранным языкам как орудию производства. Их не интересует 
ни теория, ни история языка — иностранные языки, в первую очередь английский, требуются им 
исключительно 
функционально
, для использования в разных сферах жизни общества в качестве 
средства реального общения с людьми из других стран. [1, с.5]
Превалирующая разумная и миролюбивая часть человечества посредством научно – техни-
ческого прогресса находит новые возможности, формы общения, главной целью которых являет-

299
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
ся взаимопонимание, диалог культур, уважение к культуре партнера по коммуникации. Отсюда 
возник новый тип коммуникации – межкультурная. Е.М. Верещагин и В.Г. Костомаров в своей 
книге «Язык и культура» определяют этот тип коммуникации следующим образом: «Межкуль-
турная коммуникация – этим термином называется адекватное взаимопонимание двух участников 
коммуникативного акта, принадлежащих к разным национальным культурам» [5, с.2]. Одной из 
важных составляющих коммуникации (в том числе и межкультурной) является язык (в том числе 
и иностранный). Поэтому иностранный язык приобретает особое значение при решении проблем 
межкультурной коммуникации. Отсюда возрастает роль иностранного языка, т.к. он «является пе-
рекрестком культур, практикой межкультурной коммуникации, потому что каждое иностранное 
слово отражает иностранный мир и иностранную культуру: за каждым словом стоит обусловлен-
ное национальным сознанием (опять же иностранным, если слово иностранное) представление о 
мире». [4, с.22]
Главный ответ на вопрос о решении актуальной задачи обучения иностранным языкам как 
средству коммуникации между представителей разных народов и культур заключается в том, что 
языки должны изучаться в неразрывном единстве с миром и культурой народов, ворящих на этих 
языках.[3, с.222]
Научить людей общаться (устно и письменно), научить произвольно создавать, а не толь-
ко понимать иностранную речь — это трудная задача, осложненная еще и тем, что общение — 
не просто вербальный процесс. Его эффективность, помимо знания языка, зависит от множества 
(факторов: условий и культуры общения, правил этикета, знания невербальных форм выражения 
(мимики, жестов), наличия глубоких фоновых знаний и многого другого.
Преодоление  языкового  барьера  недостаточно  для  обеспечения  эффективности  общения 
между представителями разных культур. этого нужно преодолеть барьер культурный. В приво-
димом ниже отрывке из интересного исследования И. Ю. Марковиной [3, с. 260]  представлены 
национально-специфические компоненты культуры, то есть как раз то, что и создает проблемы 
межкультурной коммуникации: «В ситуации контакта представителей различных культур  язы-
ковой барьер— не единственное препятствие на пути к взаимопониманию. Национально-спец-
ифические  особенности  самых  разных  компонентов  культур-коммуникантов    могут  затруднить 
процесс межкультурного общения.
К компонентам культуры, несущим национально-специфическую окраску, можно отнести 
как минимум следующие:
а) традиции (или устойчивые элементы культуры), а также определяемые как традиции в 
„соционормативной» сфере культур! обряды (выполняющие функцию неосознанного приобщения 
к соответствующей в данной системе нормативных требований);
б) бытовую культуру, тесно связанную с традициями, вследствие ее нередко называют тра-
диционно-бытовой культурой;
в) повседневное поведение (привычки представителей некоторой культуры, принятые в не-
котором социуме нормы общения), а также связанные с ним мимический и пантомимический при-
роды, используемые носителями некоторой лингвокультурной  части;
г) „национальные картины мира», отражающие специфику восприятия окружающего мира, 
национальные особенности мышления представителей той или иной культуры;
д) художественную культуру, отражающую культурные традиции того или иного этноса.[2, 
300]
На современном  этапе развития нашего общества, когда повсеместно возникают многочис-
ленные культурологические связи, неизбежно происходит перераспределение ценностей ориен-
тиров и мотиваций в системе образования. Универсальным подходом к системе образования ста-
новления становится обучение межкультурной коммуникации. В самом понятии межкультурной 
коммуникации  заложено  равноправное  культурное  взаимодействие  представителей  различных 
лингвокультурных общностей с учетом их самобытности и своеобразия, что приводит к необхо-
димости выявления общечеловеческого на основе сравнения иноязычной и собственной культур.
Список использованных источников:
1. Баженова И.С. Культура невербального общения на уроке иностранного языка//ИЯШ - 1996 - №6 
2. Virtue’s English dictionary : Encyclopedic edition (Ed. R. Ferrar  -  London : Virtue, 1966)

300
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
3. Тер–Минасова С.Г. Язык и межкультурная коммуникация.- Изд.: Слово. Москва, 2000. – 624с.
4.Волкова Н. Уроки английского Нар.образование.-1994.-№2-3.
5.Верещагин Е.М., Костомаров В.Г. Язык и культура. Москва, 1990. С.2
Е. Совет
БАСПАСӨЗДЕ  ДІНИ ТАҚЫРЫПТАРДЫҢ  МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ 
ОЛАРДЫҢ ПСИХОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті, Семей қаласы
Ғылыми жетекші: Ш.С. Сатиева  психология кафедрасының профессоры 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Қазіргі  кезеңде,    Қазақстанда  дәстүрлі  дінмен  қоса,  әртүрлі  экстремистік  мазмұнды  діни 
ағымдар пайда болуда. Бұған әсіресе, біздің жастарымыз бейімділік танытып, бұл ағымдарды қол-
дауда. Жастардың экстремизмді қолдауы олардың әлеуметтік бейімделе алмауы, өсіп келе жатқан 
ұрпақтың  санасында  қоғамға  қарсы  әлеуметтік  бағдарлаудың  дамуын  туғызып,  қоғамға  қарсы 
тәртіп үлгісін әкелуде. [1]. Бүкіл әлемнің саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени және рухани 
жағдайына ықпал етіп отырған діни экстремизм мен терроризм ХХІ ғ ең бір өзекті мәселелерінің 
біріне айналып отыр. Террорлық актілерге итермелейтін антогонизмдер және қайшылықтар өсе 
түсуде. Қазіргі кезде діни фундаментализм мен лаңкестік бір ғана аймаққа, бір ғана мемлекетке 
тән нәрсе болмай отыр. Әлемдік дәрежеде лаңкестікке апаратын діни экстремизм жалғаса түсу-
де. Түрлі топтар осыны пайдалану арқылы саяси-экономикалық мәселелерді шешуге тырысуда. 
Бұл ретте Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев былай деп атап көрсетті: «Қазақстанда терроризм, 
сепаратизм  және  экстремизм  проблемалары  бар.  Әсіресе  халықаралық  терроризмнің  кең  қанат 
жайғанын және халықаралық қауымдастық пен аймақтардың саяси-әлеуметтік және экономика-
лық мәселелермен ұштасып, саясиланғанын ескерсек, олардың тарапынан туындаған қауіп ойдан 
шығарылған емес, нақты және шынайы өмірлік қауіп» . Осыған байланысты жыл ішінде БАҚ-да 
шыққан материалдарға шолу жасап шықтық.  1 қаңтардан  10 қазан 2014  жыл уақыт аралығында 
БАҚ -да 1895 материал тіркелген. Телеарналарда 848 материал, ал жазба құралдарында– 676, ақпа-
рат сайттарында  – 371. 2009-2013 жж. Аралығында «Ана тілі» газетінде 55 мақала жарияланған.  
Ең көп жарияланған «Ислам құндылықтары» - 7 м., қазақ жеріндегі бұрынғы  көрнекті діндарлар-
ды насихаттау – 6 м., лаңкестік – 4, жиындар -4.  Тақырып толық ашылғаны - діндарлар туралы. 
Ислам құндылықтары  дұрыс түсіндірілген. «Шоқындылар» туралы журналистік зерттеуді жоғары 
бағалауға болады. Діни секталар туралы  шалағай жазылған. Діни жиындардан жазылған мақала-
лардың  ақпараттық сипаты басым.
«Түркістан»  газетінде  жақсы  сараптамалар  бар.    Орамал  таққаны  үшін  қудалаудың  орын 
алып отырғанын ашық көрсеткен. Елімізде қалыптасып отырған діни ахуалға  бірнеше рет анализ 
жасалған. «Ислам дінінің құндылықтары» туралы, әсіресе, құран, хадис туралы өте сауатты жа-
зылған. Діни секталар – кришнаиттар, «Таблиғ жамағат» туралы жақсы  берілген. Өзге  мемлекет-
тердің дінге көзқарасына да жақсы сараптама жасалған.  «Құрбандықтың», «Зекеттің»  мән-мағы-
насын түсіндіруі де жақсы.
Сайтта қызу талқыланған мәселелердің бірі - хиджаб мәселесі. Комментарийлер мен мақа-
лаларда аталып өткеннен бөлек арнайы хиджаб мәселесіне 19 мақала жарияланды. Осы жария-
ланғандардың  тек 6 ғана ұлттық дәстүрге сай киіну керек деген идеяны насихаттаса, ал 13 мақа-
лада діни киімді жақтаған ұстаным бар.  Хиджабты жақтаушылардың негізгі бөлігі қазақ қыздары 
жалаңаш жүргенше, хиджаб кигені дұрыс деп есептейді.
Ақпараттық  материалдардың  көбею  себебі  негізінен  бүкіл  әлемдегі  лаңкестікпен  экстре-
мизм жағдайының өсімен байланысты. Төменде 2013 жылдың 18 қаңтарынан бастап 2014 жыл-
дын қазан айлары   аралығындағы өзгеру динамикасы салыстырма түрі берілген:

301
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Осыдан  біз  материалдар  саны  көбейгенің  және  айларға  бөлген  кезде  материалдар  санын 
өскенін  анық көріп тұрмыз. Жоғарыда айтқандай жалпы лаңкестік жағдайы өскенімен байланы-
сты, мысалы, «Бостан  теракты» бойынша істің жалғасуы, Сирия елінде 100- ден астам Қазақстан 
азаматтарының джихат мақсатымен жүргені, лаңкестерге жүргізіліп жатқан сот істері, «Боко Ха-
рам», ақырғы айларда «ИГИЛ» туралы мәліметтер және олардың арасындағы Қазақстан азаматта-
ры сияқты ақпараттар жиі шығып жатты.
Ал Орталық Азиядағы орын алып отырған дін атын жамылған экстремизм мен терроршыл-
дықтың саяси-әлеуметтік негізі болып тұр. Біріншіден, дінге байланысты экстремизм мен террор 
кеше мен бүгін ғана пайда болған құбылыс емес. Оның ертеден келе жатқан тарихи тамыры терең. 
Қазіргі лаңкестік әрекеттердің мәнін түсінуде адамзат тарихындағы діни көзқарастар мен саясат-
тарды ғылыми жағынан зерттеудің маңызы ерекше. Өйткені ол, осы кездегі діни экстремизм мен 
терроризмнің саяси-әлеуметтік негіздерін анықтауға жәрдемдеседі. Мұнда негізгі интелектуалдық 
және техникалық потенциал және үлкен табиғи ресурс шоғырланған. Қазақстан әрі Европалық, 
әрі Азиялық мемлекет. Орталық Азиядағы діни экстремизм мен терроризмнің Қазақстанға тигізер 
ықпалы қандай Ауғанстандағы талибандарға, Аль-Каеда ұйымдарына соққы бергінімен, ортаази-
ялық мемлекеттерге діни экстремизм қауіпі сейілген жоқ. Мұнда халықаралық экстремистік ұй-
ымдардың ұялары сақталған. Үшіншіден, астам державалар тарапынан лаңкестікке ғана күресте 
қарсы кінәлілерді біліп алмай, оның туу себептерін анықтап алмай тұрып бей-берекет соғыс жүр-
гізу орын алуда. Олай болса «діни экстремизм», «исламдық терроризм» туралы әлемдік ақпарат 
құралдарындағы даурықпа науқаншылықтарда, біздіңше, ғылыми дәлелдемелер жетіспейді, оны 
бағалауда  біржақталық  басым.  Төртіншіден,  еліміз  тәуелдіздік  алғалы  діннің  дамуына  кең  жол 
ашылды. Көп жыл кеңес тегеуірінін көрген мұсылман қауымы Құран-Кәрімде еркін оқуға мүм-
кіндік алды.
Осылайша, Қазақстандағы діни жағдайға талдау жасау үшін соңғы үш жылдағы бұқаралық 
ақпарат құралдарындағы негізгі тақырыптарға талдау жасалды. Соның нәтижесінде Қазақстан-
дағы діни дискурстың қалыптасқандығын байқалады. Қазақ баспасөзінде  ислам дінінің қажет-
тілігі  мойындалып отыр. Діннің имандылықты қалыптастырудағы рөлі, қоғамдағы рухани және 
әлеуметтік рөліне  үлкен мән беріліп отыр.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Белянин В.П.  Введение в психолингвистику.-Изд. 2, Москва: ЧеРо, 2001с.128
2.  Нурмуратов  С.  Е.  Изменение  ценностно-нормативных  установок  в  полиэтнической  культуре 

302
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
современного Казахстана // Сайт CA&CC Press® AB /Central Asia & Central Caucasus Press AB/ 
http://www.ca-c.org/about.shtml
3. Зелинский С. А.  Манипулирование массовым сознанием с помощью СМИ (Современные пси-
хотехнологии манипулирования)// Сайт «Пси-фактор»// http://psyfactor.org/
Д. Тентекпаева
ПОЛИЯЗЫЧИЕ  В ОБУЧЕНИИ- ЭТО ПРОЦЕСС ПРИОБЩЕНИЯ 
К МИРОВОЙ КУЛЬТУРЕ
Государственный Медицинский Университет города Семей
Научный руководитель: Ж.М. Жунусова, преподаватель кафедры 
русского и иностранных языков, магистр филологических наук
Современный Казахстан характеризуется активным стремлением к интеграционным  про-
цессам развития, которое требует от общества и подрастающего поколения, способного успешно  
вести диалог и развиваться  с другими культурами в условиях взаимосвязанного мира.
Глава государства всячески поддерживает значимость многонациональности и  поли куль-
турности  Казахстана,  которая  способствует  пониманию  и  развитию  чувства  уважения  других 
культур. Задачи президента перед народом обуславливает ответственность сферы образования за 
внедрение и развитие полиязычия в школах и в высших учебных заведениях.
Полиязычие в обучении- это процесс приобщения к мировой культуре посредством несколь-
ких языков, когда изучаемые языки выступают в качестве способа постижения сферы специаль-
ных  знаний,  усвоения  культурно-исторического  и  социального  опыта  различных  стран  и  наро-
дов. Обучение на трех языках ведется и в нашем Семипалатинском медицинском  университете 
в течении ряда лет, что дает положительные моменты как знание культурных традиций народов, 
общечеловеческих ценностей и создание благоприятной среды для формирования социально-ак-
тивной личности. Обучаясь вместе со студентами из других стран как Пакистан, Индия  наши сту-
денты знакомятся ближе  с их культурой и языку, те в свою очередь учатся русскому и казахскому 
языкам. Уже на первом курсе студенты выбирают язык обучения, например чтобы обучаться на 
английском   студент сдает экзамен  по английскому языку, по результатам которого  проходят в 
«английские» группы.
Важное место  занимает обучение иностранным языкам для того, чтобы студент, выпуск-
ник или специалист мог успешно пользоваться достижениями современной науки и практическим 
опытом зарубежных коллег. Уже в стенах вуза мы имеем возможность самостоятельно расширять 
знания, для этого многие студенты у которых есть финансовые возможности выезжают за рубеж 
для языковой практики.
Кроме того существует программа академической  мобильности студентов, чтобы в свою 
очередь активизирует студентов  на целенаправленное изучение  иностранных языков. Студентам 
свободно владеющим русским и казахским изучение иностранного дается легко.
Актуальность полиязычия определяется всеобщей мировой интеграции в экономике и в по-
литической сферах. Полиязычие – это целенаправленный процесс приобщения к мировой куль-
туре средствами иностранных языков, где языки способствуют получению специальных знаний.
Список используемых источников:
1. 
Научная 
библиотека 
КиберЛенинка: 
http://cyberleninka.ru/article/n/proektirovanie-i-
tehnologizatsiya-protsessa-formirovaniya-russkoyazychnoy-kommunikativnoy-kompetentsii-tudentov

303
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
А.Т. Төлеужан, М.С. Абитаева
ТІЛ- МӘДЕНИЕТ КӨРСЕТКІШІ
Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды қаласы
Ғылыми жетекшісі: А. Ысқақнаби, оқытушы
Тілді мәдениеттен немесе мәдениетті тілден бөліп қарастыру мүмкін емес.Бұл екі ұғым бір-
бірімен тығыз байланыста. Тіл мәдениетті жалғаса, мәдениет ұлтты жалғайды.Адамзат баласы-
ның  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  өзіндік  төл  мәдениетімен  ұштасып,  ұлт  болмысының  тікелей 
көрінісі болып табылатын қымбат дүниесі – оның тілі. Әрбір тіл адам баласының қатынас құралы 
болуымен қатар, сол халықтың мәдениетін, өркениетін, әлеуметтік күйін, дүниетанымын бейне-
леуде маңызды және шешуші рөл атқарады.Әр тілдің сөз байлығы халықтың рухани өмірін, та-
рихын, ұлттық нақышты, дүниенің тілдік бейнесін сипаттау құралы болып табылады.
Тіл  –  адамдар  арасындағы  қарым-қатынастың  аса  маңызды  құралы  ғана  емес,ойлаудың, 
дүниетанымның, рухани мәдениетті жасаудың ұлттық ұжымдық тәрбиесін жинақтаудың,сақтау-
дың құралы, рухани құндылықтарды ұрпақтан-ұрпаққа сақтап жеткізуші форма, белгілі бір тілдің 
тарихын сол тілді жасаушы, қолданушы және оның иесі –  халықтың тарихынан алшақ қарауға 
болмайды. «Язык – стихийно возникшая в человеческом обществе и развивающаяся система дис-
кретных (членораздельных) звуковых знаков, служащая для целей коммуникации и способная вы-
разить всю совокупность знаний и представлений человека о мире» [1,б.117].Сондықтан да тіл 
тарихы мен этнос тарихының байланысы – екі жақты байланыс, яғни этнос ең алдымен, мәде-
нитілдік қауымдастық.Этникалық ұйысудың басты тетігі салт-дәстүр, әдет-ғұрып түрінде мұраға 
қалатын мәдениет болып табылады.Тіл – халықтың, ұлттың, қоғамның байлығы, ал адам белгілі 
бір ұлттың,  халықтың, қоғамның мүшесі. Сондықтан да тіл адамнан тыс және адамның  ішінде, 
яғни  санасында өмір сүреді – ол біздің психикамыздың негізі болып  табылады. Ғалым И.А.Бодуэн 
де Куртэненің түсіндіруі бойынша, «тіл сол тілді тұтынатын қоғамдағы жекелеген индивидтердің 
психикасында, жан дүниесінде, миында өмір сүреді» [2, б.56]. Мәселен, белгілі бір халықтың ерте 
кездегі әдет-ғұрпы, тұрмысы жайындағы этнографиялық ұғымдарының атаулары сөздіктер мен 
тарихи шығармаларда сақталып, олар жайында мағлұмат береді. Сондықтан қоғамда қарым-қаты-
нас жасау құралы болып табылатын тіл арқылы ұлттық менталитеттің, ұлттық мәдениеттің және 
рухани құндылықтар көрініс табады.
Мәдениетті халықтың қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жемісі десек, халқы-
мыздың мәдениеті ешкімнен кем емес. Мәселен, халықтық эпостарда, аңыз-жырларда, өткен ға-
сырлардағы ақын-жыраулардың шығармаларында және басқа да дереккөздерде сақталған этно-
атаулар сияқты басқа да бірқатар тілдік бірліктерде ұлттық мәдениеттен ақпарат беретін нышан 
болады.Әлемде эпос тудырған халықтар саусақпен санарлық. Эпостардың туу себебіне қатысты 
үлкен өте жақсы ғылыми зерттеу еңбектер жазылған.Эпос – соны тудырған елдің этникалық қа-
рымының нәтижесі.Демек, Еуразияның ұлы даласында бабаларымыздың сөз өнерінің асқақ биігін 
туындатқанын байқаймыз.
Тілді сол тіл қызмет ететін қоғаммен, тіл иесі – адаммен және тілді қолданушы халықтың 
сан ғасырлық  тарихымен, этностық  танымы,  рухани және ұлттық болмысымен байланыстыра 
қарау нәтижесінде тіл мен мәдениет, тіл мен халық, тіл мен таным арасындағы тығыз байланыс, 
айқындала түседі. Тілдің қазақ халқы үшін мәнінің тереңдігін, мәңгілік екенін «тіл – адам жа-
нының тілмәші. Тілсіз ұлт, тілінен айрылған ұлт болып жасай алмақ емес, ондай ұлт құрымақ. 
Ұлттың ұлт болуы үшін бірінші шарт – тіл болуы. Ұлттың тілі кеми бастауы ұлттың құри бастаға-
нын көрсетеді. Бір ұлттың тілінде сол ұлттың жері, тарихы, тұрмыс мінезі айнадай анық көрініп 
тұрады. Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы біресе желсіз түндей тынық, біресе құйындай 
екпінді тарихы, сары дала үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын, сабырлы мінезі – бәрі 
көрініп тұрады. Осы күнгі Түрік тілдерінің ішінде қазақ тілінен бай, оралымды, терең тіл жоқ» – 
деп Мағжан Жұмабаев та дәл жеткізген.
Тіл адамдардың қарым-қатынас құралы болғандықтан, ол сөйлеу әрекетінің арқауы болып 
табылады.Сонымен қатар,әр халықтың танымдық ерекшелігі оның тілінде көрініс табады. Яғни, 
әрбір  ұлттың  мінез-құлқы  ғасырлар  бойы  өзінің  өмір  сүру  салтына,  географиялық  ортасына, 
әлеуметтік-саяси жағдайына байланысты болып келгендіктен сол ұлттың тілінде, сөздік қорын-

304
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
да оның мәдениетіне тән ерекшеліктер сақталаған. Тілдің белгілі бір уақыт пен кеңістік аясында 
үнемі жаңарып, толығып отыруына байланысты тіл иесінің де рухани дүниесін танытып, оның 
мәдениетінен де көрініс береді. «Тіл – сана-сезімнің, ойдың тәжірибеде көрінетін заттық сәулесі» 
болып табылатындықтан адам баласының ғасырлар бойғы жинақтаған білімі мен тәжірибесі, та-
ным-түсінігі оның тілінен көрініс табады [3,б.368]. Әрбір тіл иесінің өзіндік парасат-пайымын, 
таным-түсінігін, сана-сезімін, жалпы айтқанда, бүкіл мәдени болмыс-бітімін оның туындысының 
тілі танытады. Белгілі бір суреткер тілі оның өмірлік тәжірибесі мен дүниетанымының, яғни «тіл 
– дүние – мәдениет» үштігінің негізінде  қаланады, солардың барлығы тілдік бірліктер арқылы 
көрініс табады.
Сонымен, нақты мәдени сананың мән-мағынасы, ұлттың болмысты  қабылдауы тұтас түсіні-
гі тілдік жүйеде, құрылымдарда қалыптасып, ұлттың тілдік сұлбасын құрайды. Бұл әрбір ұлттың 
қоғамдық-тарихи тәжибесінің нәтижесінде заттарға, құбылыстарға, әрекеттерге өзіндік қарым-қа-
тынасын танытатын ғажайып тілдегі өзіндік ерекшеліктері болып саналады.
Қорыта айтқанда, тіл – ұлт өкілдері арасындағы қарым-қатынасты жүзеге асыратын, ойды 
құрастырушы құрал болумен бірге мәдениет көрсеткіші. Басқа ұлт жайлы білгісі келген адам ең 
бірінші тілін үйренген дұрыс. Ал, тіл ол өте мыќты құрал, татуластыратын да , дауды бастайтын да 
тіл. Сондыќтан неғұрлым көп тіл білген адамның ой-өрісі өте кең болады. Мәдениетімізді басќа 
ұлтќа көрсеткіміз келсе, тіліміздің ќандай бай және әдемі екенін көрсетуіміз керек.

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: