Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан



Pdf көрінісі
бет36/49
Дата03.03.2017
өлшемі3,21 Mb.
#7082
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   49

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.  Жаминова  Р.Ж.  Модульдік  оқыту  технологиясын  қолдана  балалардың  тілдік  құзыреттілігін 
қалыптастыру.  //  Мұғалімнің  кәсіби  дамуы:  дәстүрлері  мен  өзгерістер.  ІІ  халықаралық  ғылы-
ми-тәжірибелік конференция. ІІ том. Астана-2012 ж. 115-120 б. 
2. Солташұлы Ы. Заман Талабы ــ Көп Тілді Болу. // Ақиқат. 26 қараша- 2012 ж. № 11. 14-15 б. 
3. Тер-Минасова С.Г. Язык и межкультурная коммуникация. – M.: Слово/  Slovo, 2008. С– 264-270 
4. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению, 2-е изд. — М.: Про-
свещение, 1991. — 116 б.
Б. Шамарова
ҚАЗАҚ ЖӘНЕ НЕМІС ТІЛДЕРІНДЕ ЗООНИМДЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
Қарағанды «Болашақ» университетінің студенті
Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы, магистр Л.А. Сеитова
Қазіргі  таңда  ұлт  мәдениетін  жаңғыртып,  тануда,  әсіресе  бұрынғы  кеңестік  жүйеде  өмір 
сүрген сан ұлттар тарихын зерделеу, тарих қойнауынан тіл арқылы жеткен мәдениеттің мәйегін 
таразылау, салмақтысын, сапалысын сол ұлттың рухани арқауы ету өзекті мәселелердің бірі болып 
отырғаны сөзсіз. Зоонимдерде тіліміздің ұлттық менталитеті, дүниетанымы сақталып қалатын се-
бебі,  барлық  жалқы  есімдер  өте  көне  дәуірден  қалыптасқан.  Адамды  сипаттайтын  зоонимдер–
кез-келген тілдегі тұрақты тіркестердің көпшілігін құрайды. Бұл тұрақты тіркестерде жануарлар 
адамның бойындағы белгілі бір қасиеттерді сипаттайды. 
Зоонимдер – әлемдегі кез-келген тілдің лексикасында орасан зор маңызға ие. Өзін, қылығын, 
әрекетін, сезімін және сыртқы бейнесін бейнелеуге талпынған адам өзіне таныс, әрі жақын жану-
арлар әлеміне жүгінген. Сондықтан түрлі халықтардың тілінде зоонимдермен байланысты теңеу, 
тұрақты  тіркес  пен  мақал-мәтелдер  кездеседі.  Ата-бабаларымыз  адам  мен  жануар  арасындағы 
ұқсастықты іздестіріп, әр тайпа өзіне «тотем», яғни белгі таңдаған. Бұндай жануарлар қасиетті 
саналған.
Тұрақты тіркестер, әдетте, ауыспалы мағынада қолданылады. Мысалы:  көзді ашып жұмған-
ша – өте тез, тіс жармау– үндемеу.
Фразеологизмдердің көбісі тарихпен, ата-бабамыздың әдет –ғұрпы,салт-дәстүрімен байла-
нысты. Күнделікті өмірде адам жануарлардың мінез-құлқын еріксіз бақылай отыра, соған орай 
теңеулер  тауып  отырған.  Бұл  фактор  ең  мол  және  көне  тұрақты  тіркестер  тобының  жануарлар 
жайлы болуын түсіндіреді.
Тіл білімінде І. Кеңесбаев фразеологизмдерді танып білудің басты үш белгісін атайды. Олар: 
1) қолдану тиянақтылығы; 
2) мағына тұтастығы; 
3) тіркес тиянақтылығы. 
Осы үш критерийді бір-бірінен бөліп алмай, тұтасымен басты арқау еткенде ғана тұрақты 
тіркестердің ерекше белгілерін тани аламыз.
Орыс тіл білімінде бұл салада көп еңбек сіңірген – академик В. В. Виноградов. Ол фран-
цуз ғалымы Ш. Балидың фразеологиялық схемасын творчестволық түрде өңдеп, фразеологиялық 
орамдарды 1) Фразеологиялық тұтастық; 2) Фразеологиялық бірлік; 3) Фразеологиялық тіркес деп 
үшке бөлгенде, мақал, мәтел, термин сөздерді бұған кіргізбеген. Н.Л. Шанский, В. В. Виногра-

247
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
довтың осылай бөлген жүйесіне төртінші етіп, фразеологиялық сөйлемше (выражение) дегенді 
қосады. Бұған, мәселен, орыс тіліндегі «қасқырдан қорыққан орманға бармас», «жылтырағанның 
бәрі алтын емес» тәрізді тіркестерді жатқызуға болады . 
Сонымен, зоонимдер дегеніміз не және олар тұрақты тіркестер құрылымында қандай қыз-
мет атқарады?
Ғалымдардың  көпшілігі  зооним  (зооморфизм)-бұл  жануардың  атауы  болып  табылатын 
сөздің лексико-семантикалық үлгісі деп санайды. Мысалы мысық, ит, жылқы т.б.
Әдебиетте зоонимдер «анимизм» деп аталады.
Кейбір лингвисттер зоонимдерді фразеологизмдердің жеке тобы ретінде қарастырады, се-
бебі, кей жануарлардың атауы адамды сипаттаудағы тұрақты метафораларға айналған. Мысалы, 
түлкі-қу,жағымпаз адам.
Қорытындылап  айтқанда,  зоонимдер  (зооморфизмдер)  –  жануар  атауы  бар  сөздің  лекси-
ко-семантикалық нұсқасы.
Олар жеке тіл бірлігі ретінде немесе тұрақты тіркестер (мақал-мәтел, қанатты сөздер т.б.) 
құрамында қолданылады.
Зоонимдер бүгінгі таңда өте кең тараған, әдебиет пен күнделікті қарым-қатынаста кездесе 
береді. Дәлел ретінде зоонимдерден құралған 3 негізгі топты көрсетуге болады :
Өз бетімен мағына беріп тұрған зоонимдер;
Зоонимдер араласқан мақалдар;
Зоонимдер араласқан мәтелдер;
Зоонимдердің  біраз  бөлігі  үй  жануарларымен  байланысты,  алайда  көп  жағдайда  адамдар 
оларды жағымсыз жағынан сипаттаған. Мысалы, ата –бабамыз алдынан қара мысық кесіп өтсе, 
жолың болмайды деп ырымдайды. «Араларына қара мысық өтті» деген сөз тіркесі осы салттық 
ұғымнан туындаған деуге болады.
Ит ежелден адамның досы болып саналып келеді. Алайда, итпен байланысты тұрақты тірке-
стердің көбісі жағымсыз мағынаға ие.
Мысалы :
Ит байласа тұрғысыз – адам тұрғысыз
Ит болу – қор болу(собачья жизнь, собаке собачья смерть)
Ит терісін басына қаптау – ұрысу, балағаттау
Иттің қара тұмсығындай көру – жек көру
Иттің құлы итақай – кім көрінген, кез келген
Итпен мысықтай тұру-wie Hund und Katze leben (жить как кошка с собакой)
Тұрақты тіркестерде «ақ түйенің қарны жарылды» деген қарық болып қалды мағынасында 
қолданылады. Мәселен, Сол күннен бастап Итбай ауылында ақ түйенің қарны жарылды (С.Мұқа-
нов). Ал «Сөзі түйеден түскендей» деген тіркес дөрекі, ерсі сөйлейтін адамға байланысты айты-
лады. Айтар болсақ: Жаманның сөзі түйеден түскендей болады (Мақал). «Түйе үстінен ит қапты» 
деген фразеологизмде икемсіз, епсіз кісі деген мағына бар. Мысал келтірер болсақ: Күн жаумай 
су болып, түйе үстінен ит қапқан келеңсіз жігіт мұңын айтты (Т.Ахтанов). Сондай-ақ «Биені бү-
гімен, түйені түгімен жұту» тұрақты сөз тіркесі- жебір, жемқор, парақор мағынасында жұмсалады. 
Мәселен: Ыдысысың параның, түйені түгімен, биені жұтсаң бүгімен, қақалмай бір-ақ толғайтын 
(Д. Бабатайұлы). 
Фразеологизмдерде «алалы жылқы, ақтылы қой»- мыңғырған мал, табын-табын жылқы, қо-
тан-қотан қой мағынасында жұмсалады. Мысалға алар болсақ: Алалы жылқы, ақтылы қой, 
 Аңдыған бөрі жемей ме?, 
  Иесі  ұйықтап  жатқан  соң  (М.Өтемісұлы).  «Жылқыдай  жусатып,  қойдай  өргізді»  дейтін 
болсақ,  айтқанына  көндіріп,  айдауына  жүргізді  деген  мағынаны  береді.  Мәселен:  Бүкіл  Деш-
ті Қыпшақты өзіне бағындырып, жылқыдай жусатып, қойдай өргізуің керек. (І.Есенберлин). Ал 
«Айғыр үйір шолақ жылқы» фразеологизмі аз ғана, бір топ мағынасында қолданылады. Айтар 
болсақ: Сол жобамен маңайдағы жерлерден, сай-саладан іздеп жүріп, айғыр үйір шолақ жылқыға 
кездесті(Қазақ ертегілері). 
Халық даналары: «жаман сиыр өрешіл», «құдай сүзеген сиырға мүйіз бермейді», «сиыр си-
пағанды білмейді» деп, сиыр мінез- теріс, шыдыр мінезді кісілерді осылай атаған екен. Мүйіз-

248
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
дескен сиырдай тіркесі- жанжалдасу, өзара қастасу мағынасында жұмсалады. Ал, сиырдың бүй-
регіндей бытырады бұл – бет-бетіне, жан-жаққа тарап кетті мағынасында. Мәселен: Жүр, анда! 
Сиырдың бүйрегіндей бытырауға айналған екенбіз, тек арты қайырлы болсын(С.Мұқанов).Сиыр 
құйымшақтатты- аяқсыз қалдырып берекесіз етті мағынасында қолданылатын сөз тіркесі. Мысал 
келтірер болсақ: Матайдың сөзінің басы қандай болса да, аяғы сиыр құйымшақтап келіп, қылдай 
болып кетті (М.Әуезов).
Момын, жуас деген мағынада көптеп жұмсалатын тұрақты тіркесіміздің бірі- қой аузынан 
шөп алмас. Түнде қойға шапқан қасқырдай ол әдетте Орта Азия хандарының бөтен елге жорыққа 
кеткен  кезін  аңдып  тұратын  (І.Есенберлин).  Осы  сөйлемдегі  тұрақты  тіркесіміз:  қойға  шапқан 
қасқырдай- қырып жою, тас-талқан қылу турасында айтылып тұр. «Қой үстіне бозторғай жұмы-
ртқалады» фразеологизмі- тыныштық, бейбіт заман орнады мағынасында. Мәселен: Асан қайғы 
желмаяға мініп, жиһан кезіп, «Жер ұйық» дейтін ну орманды, көкорай шалғынды сулы жер, қой 
үстіне бозторғай жұмыртқалайтын қоныс іздейді (Қазақ ертегілері). «Сенген қойым, сен болсаң»- 
үміт етіп, сенген адамы ойлаған жерінен шықпай, көңілі қалғанда айтылатын тұрақты тіркес. Мы-
салға, Сенген қойым сен болсаң, күйсегенің құрысын! Ақмоладан оқып келгенде, одан «қосшы 
болыс» атағанда жылпос Жақыпқа бір ауыз сөз айта алмадың,- деді Тәуке Әлжанға (Ғ.Мұстафин). 
«Ақсақ қой түстен кейін маңырайды» деген тұрақты тіркесіміз мезгілінен кешеуілдеу, ерте туып, 
кеш қалу деген мағынаны білдіреді. 
Төрт түлікке қоймен қосылып айтылатын мал- ешкі. Мал баққан жұрт ешкінің серкесін қат-
ты құрметтейді. «Серкесіз қой болмайды» деп қоралы қойға басшы ретінде серке қояды да, оны 
көсем серке дейді. Қолданыстағы «тоқал ешкідей қылды» деген фразеологизм – жатсынды, жаты-
рқады мағынасында жұмсалады. «Ешкі көзденді» – бақырайды, аларды деген мағынаны береді.
Мысал келтірер болсақ, Ит көрген ешкі көзденіп, елерме жынды сөзденіп (Абай). 
Қазақ тілімен салыстырғанда,неміс тіліндегі зооморфизмдердің біршамасы жабайы хайуа-
наттар әлемімен байланысты. Мысалға, «АЮ» зоонимі:
Plump wie ein Bar (неуклюж как медведь)
Dem Baren ins Ohr blasen(медведь на ухо наступил)
Auf der Barenhaut liegen(плевать в потолок) 
Bar bleibt Bar, fahrt man ihn ubers Meer (сколько медведя не корми-он в лес глядит)
Сонымен қатар, неміс тілінде зоонимдер адамның бойындағы жағымсыз қасиеттерді сипат-
тау үшін қолданылады.
Іші тар, қызғаншақтық – «Dem Hamster schadet der Winter nicht» (хомяку и зима не страшна); 
«J-d ist gierig wie ein Hamster» (он жадный, как хомяк);
Ақымақтық – «Dastehen wie die Kuh vorm neuen Tor» (уставился как баран на новые ворота) 
; «ein Esel in der Lowenhaut» (осел в львиной шкуре) ; «den Esel kennt man an der Ohren, an der Rede 
den Toren» (осла узнаешь по ушам, а дурака по речам)
Күш, қатігездік – «Ein Wolf im Schafpelz» (волк в овечьей шкуре); «mit den Wolfen muβ man 
heulen» (с волками жить – по-волчьи выть)
Зооморфизмдер мақалдар құрамында жиі қолданылады.
Зоонимдер  көмегімен  жасалған  жиі  кездесетін  мақалдарға  төмендегілерді  жатқызуға  
болады :
Жылы сөйлесең – жылан інінен шығады (Доброе слово и кошке приятно)
Қойшы көп болса, қой арам өлер (У семи нянек дитя без глазу)
Бөрі азығы жолында (Волка ноги кормят)
Қасқырдан қорыққан орманға бармас (Волков бояться в лес не ходить)
Жақсы аттың тісін ашпа (Даренному коню в зубы не смотрят)
Екі қошқардың басы бір қазанға сыймайды (Две хозяйки на одной кухне не уживутся)
Жалғыз қаздың үні шықпас (Одна ласточка весны не делает)
Ит иесін таламайды (Хорошая собака не оставит хозяина в беде)
Қасқырды қанша асырасаң да, орманға қарап ұлиды (рус:сколько волка не корми, он в лес 
смотрит), нем: Baer bleibt Baer, faehrt man ihn auch uebers Meer-[букв. медведь останется медведем, 
хоть увези его за море]
Жақсы ит өлімтігін көрсетпейді.(Хорошая собака смерть свою не покажет)

249
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Мақалдармен қатар мәтелдерге де көңіл аударуымыз шарт. 
В.Даль айтуынша, «Мәтел – ауыспалы мағынадағы сөйлем, ой. Тура мағынада айтылмай, 
аяқталмаған пікір».
Мәтелдерге бейнелілік,эмоционалдық тән. Көпшілік жағдайда, олардың нейтралды стиль-
дегі синонимдері бар. Ю.Л.Лясот айтуынша,“мәтелдерді қолданғанда адам тек бір ұғымды біл-
діріп қана қоймай,оған өз бағасын береді».
Кең таралған мәтелдер қатарына жатқызамыз :
Сиырға тоқым жапқандай (как на корове седло)
Аққу мойын (лебединая шея)
Бота көз (верблюжие глаза)
Ат тұяғы тимеген жер ((место) куда не ступала нога человека)
Ит өлген жер 
Жылан жалағандай (как корова языком слизала)
Жылқыдай жусатты(водить за нос)
Ешкі көзденді (уставился как баран на новые ворота)
Сонымен қатар, зоонимдер көмегімен жасалған тұрақты тіркес, мақал-мәтелдердің бірқатар 
өзіндік ерекшеліктері бар : 
1.Бір сөздің орнына басқасын қолдану мүмкін емес. 
Мысалы, «Сиыр cипағанды білмейді» (жылқы,қой, түйе емес) 
2.  Тұрақты  тіркес  құрамындағы  сөздердің  орнын  ауыстыруға  болмайды.  Мысалға,  «аққу 
мойын» (мойын аққу емес) немесе бота көз. 
3.Тұрақты тіркестің синонимі болуы мүмкін.  
Мысалы, «Қасқырдан қорыққан орманға бармас» - «Қой үріккен жағына беттемейді»
4.Тұрақты тіркестер қарама-қарсы мағына беруі мүмкін: 
«Ит иесін таламайды» - «Сиыр cипағанды білмейді»
Қорытындылай  келе,  тұрақты  сөз  тіркестерінің  көпшілігі  –  халықтың  тарихын,  салт 
–  дәстүрін,  наным-сенімін,  адамгершілік  заңдылықтарын,  кәсібі  мен  тұрмыс-тіршілігін,  мі-
нез-құлқын,  ой-жүйесін  бейнелейтін  ең  қысқа  формадағы  болмыс  пен  тұрмыс  ережелері  десек 
қателеспейміз. 
Фразеологизм –сөздік қордың айшықты да, мәнерлі де, бай саласының бірі. Олар өзінің бей-
нелілік, әсерлілік, экспрессивті-эмоциялық, сурет-теме қасиетімен көзге түседі. Осындай көркем, 
пәрменді, алуан түрлі тұрақты тіркестерді халық орынды пайдаланып, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп 
келеді. Біздің де міндетіміз - бұл байлықты бос шашыратпай, қанық бояуларын жоғалтпай дұрыс 
қолдану. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Кеңесбаева І. К. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – Алматы, 1977.
2. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. – Алматы, 1991.
3. Смағұлова Г. Фразеологизмдердің варианттылығы. – Алматы: Санат, 2000.
5. Айтбаев Ө. А. Аудармалардағы фразеологиялық құбылыс. – Алматы: Ғылым, 1975.
6. Даль В. Пословицы русского народа, тт. 1-2. — М., 1984Даль В. Пословицы русского народа, тт. 
1-2. — М., 1984
7. Виноградов В.В. Об основных типах фразеологических единиц в русском языке // А.А. Шах-
матов. 1864 - 1920. М.; Л., 1947. Виноградов В.В. Об основных типах фразеологических единиц в 
русском языке // А.А. Шахматов. 1864 - 1920. М.; Л., 1947.
8. Бинович Л.Э., Гришин Н.Н. Немецко-русский фразеологический словарь. – М.: Русский язык, 
1975, 656 с.

250
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
М.Т. Шахантаева
ПОЛИЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
Государственный Медицинский Университет, город Семей
Научный руководитель: К.С.  Толеубаева, преподаватель кафедры 
русского и иностранных языков
Полиязычное образование – основа становления полиязыковой личности, уровень сформи-
рованности которой во многом обуславливает позитивный характер личностной самореализации 
человека в современных условиях общественных отношений, его конкурентоспособность и соци-
альную мобильность.
Следует заметить, что в современных условиях образ жизни человека определенным обра-
зом унифицируется, стираются многие национальные различия, теряется связь человека со сво-
ими корнями, обесценивается нравственный опыт предыдущих поколений.  Знания культурных 
традиций народов, общечеловеческих ценностей и мировой культуры в создании благоприятной 
образовательной среды, способствующей формированию социально-активной личности. То есть, 
для формирования конкурентоспособного специалиста, коммуникабельной позитивной личности,  
способной к активной и эффективной жизнедеятельности в многонациональной и поликультурной 
среде, обладающей развитым пониманием и чувством уважения других культур, умением жить в 
мире и согласии необходимо  полиязычное образование. 
Сегодня, в век технологизации и глобализации, наблюдается активизация процесса поиска 
эффективных условий, механизмов воспитания подрастающего поколения, способного к  диалогу 
с другими культурами. Действенным инструментом подготовки молодого поколения в условиях 
взаимосвязанного и взаимозависимого мира является полиязычие.
Казахстан должен восприниматься во всем мире как высокообразованная страна, население 
которой пользуется тремя языками: казахский язык — государственный, русский язык как язык 
межнационального общения и английский язык — язык успешной интеграции в глобальную эко-
номику», - Н.А.Назарбаев «Новый Казахстан в новом мире» 
Приобщение подрастающего поколения к универсальным, глобальным ценностям, форми-
рование у детей и подростков умение общаться и взаимодействовать с представителями соседних 
культур и в мировом пространстве. Наряду с казахским языком, имеющим статус государственно-
го, и русским – языком межнационального общения, важным средством общения выступает ино-
странный язык. И сегодня, когда наша страна стремительно входит в мировое пространство,под-
линнообразованным может считаться человек, свободно владеющий несколькими языками.
Мы живём и работаем в эпоху, когда происходит глобализация всех сфер деятельности че-
ловека, что влечёт за собой пересмотр приоритетов в образовании. Именно поэтому поликуль-
турность,  наряду  с  информационной  и  коммуникативной  компетенциями,  сегодня  определена 
мировым образовательным сообществом как базовая компетенция образования и одно из маги-
стральных направлений формирования мирового образовательного пространства.
Актуальность  поликультурного  и  полилингвального  обучения  определяется  всеобщей 
мировой  тенденцией  к  интеграции  в  экономической,  культурной  и  политической  сферах.  По-
лилингвальное  обучение  мы  понимаем  как  целенаправленный  процесс  приобщения  к  мировой 
культуре средствами нескольких языков, когда изучаемые языки выступают в качестве способа 
постижения сферы специальных знаний, усвоения культурно-исторического и социального опыта 
различных стран и народов.
Известно, что только то государство может успешно развиваться и гармонично вписаться в 
ряд ведущих стран мира, которое сумеет создать для своих граждан достойные условия для при-
обретения качественного и современного образования.
Президент страны Н.А.Назарбаев поставил высокую планку перед отечественным образова-
нием. Оно должно стать конкурентноспособным, высококачественным, таким, чтобы выпускники 
казахстанской школы могли легко продолжать обучение в зарубежных вузах. Поэтому важнейшей 
стратегической задачей образования является, с одной стороны сохранение лучших казахстанских 
образовательных традиций, с другой стороны, обеспечение выпускников школ международными 
квалификационными  качествами,  развитие  их  лингвистического  сознания,  в  основе  которого  – 

251
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
овладение  государственным,  родным,  и  иностранными  языками.  В  этой  связи  понимание  роли 
языков в современном мире с особой остротой ставит перед нами вопрос о результативности обу-
чения языкам и повышении уровня языковой подготовки учащихся. Полиязычие – основа форми-
рования поликультурной личности.
Цель поликультурного и полиязычного образования может заключаться в формировании че-
ловека, способного к активной жизнедеятельности в многонациональной и поликультурной среде, 
обладающего развитым чувством понимания и уважения других культур, умением жить в мире и 
согласии с людьми разных национальностей, рас и верований. Полиязычие при соответствующих 
принципах гуманизма может стимулировать гуманизацию в национальной образовательной систе-
ме. Обоснование необходимости приоритета родного языка культуры в целом, который, активно 
адаптируя языки других народов, укрепляется в своем богатстве и уникальности,- это тот методо-
логический принцип, который выдвигается в качестве концептуального решения социально-фило-
софических проблем гуманизации полиязыкового образовательного пространства современного 
мира.
Язык – это объективная реальность. Одновременно он связан со сферой сознания, с духов-
ной жизнью людей. Но нет сомнений в том, что язык есть реальность социальная. Он существует 
вне каждого из нас и независимо от нашего бытия и сознания. Мы рождаемся и умираем, а язык 
народа продолжает существовать. Но он не может существовать безотносительно к обществу, ко-
торое состоит из отдельных людей, не может существовать безотносительно к самосознанию эт-
носа, к коллективному общественному сознанию и языковому самосознанию говорящих на нем 
отдельных людей. Владение казахским, русским и иностранным языками становится в современ-
ном обществе неотъемлемым компонентом личной и профессиональной деятельности человека. 
Все это в целом вызывает потребность в большом количестве граждан, практически и профессио-
нально владеющих несколькими языками и получающих в связи с этим реальные шансы занять в 
обществе более престижное как в социальном, так и в профессиональном отношении положение. 
Список использованных источников:
1. Государственная программа развития образования в РК до 2010 г. от 11.10.2004 г. № 1459 – Ал-
маты: Юрист, 2007. 
2. Комплексная программа воспитания в организациях образования РК на 2006- 2011 гг. – Алматы: 
Юрист, 2007.
3. Щерба Л. В. Преподавание иностранных языков в средней школе // Общие вопросы методики. 
М.: Учпедгиз, 1947. С. 319-337. 
4. Юцявичене П. А.Теория и практика модульного обучения. Каунас, 1989. 271

252
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
ТІЛДЕГІ ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТТІҢ БЕЙНЕСІ
ОТРАЖЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ В ЯЗЫКЕ
THE REFLECTION OF NATIONAL CULTURE IN THE LANGUAGE
ABBILDUNG DER NATIONALEN KULTUR IN DER SPRACHE
ААбатова
ПРОБЛЕМА АДЕКВАТНОСТИ И ЭКВИВАЛЕНТНОСТИ ПЕРЕВОДА
Карагандинский государственный технический университет, г. Караганда
Научный руководитель: Ш.А. Какжанова, старший преподаватель 
кафедры иностранных языков КарГТУ
Понятие  «адекватности»  в  переводе  равнозначно  понятию  «полноценность»,  поскольку 
оно  предполагает  полноценное  соответствие  текста  перевода  тексту  оригинала  по  функциям  и 
оправданность выбора средств в переводе. Полноценность перевода состоит в передаче специфи-
ческого для оригинала соотношения содержания и формы путем воспроизведения особенностей 
последней. Адекватность перевода предполагает верную передачу смысла и формы. По существу, 
понятие «адекватности» перевода пришло на смену понятию «верности» перевода оригиналу как 
имеющему недостаточно научный характер и отличающемуся нечеткостью. Однако в нестрогом 
терминологическом употреблении понятие «верности» по-прежнему встречается в переводческих 
исследованиях. Так, Ж. Деррида пишет: «В переводе нет и не может быть другого правила, кроме 
верности перевода оригиналу» [1, с. 77]. А.В. Федоров был одним из первых отечественных тео-
ретиков перевода, давших определение адекватности ( в терминологии автора - «полноценности») 
перевода  как  «исчерпывающей  передачи  смыслового  содержания  подлинника  и  полноценного 
функционально - стилистичекого соответствия ему»
М. Белоручев указывает, что адекватный перевод предполагает воссоздание единства содер-
жания и формы подлинника средствами другого языка.
Неадекватный перевод может иметь различные недостатки, начиная от небольших стили-
стических погрешностей и кончая наиболее серьезной переводческой ошибкой
- искажением смысла. Самыми распространенными недочетами переводов являются каль-
кирование формы текста оригинала в переводе - так называемый 
буквальный перевод; 
и произ-
вольное толкование смысла оригинала в переводе, предполагающее очень большие расхождения 
между оригиналом и переводом - так называемый 
вольный перевод. Hermeneia 
(толкование, воль-
ный перевод) и 
traductio 
(дословный перевод) -это исторически сложившиеся типы перевода [2, с. 
36]. Термин «буквальный перевод» имеет, как правило, отрицательный смысл. Им обозначаются 
всевозможные нарушения лексико - грамматических, стилистических, жанровых и прочих норм 
переводного языка. Машинный перевод нередко изобилует буквализмами, то есть является бук-
вальным переводом ср.:
John was looking for his toy box. Finally he found it. The box was in the pen. - Джон искал свою 
коробку для игрушек. Наконец, он ее нашел. *Она была в ручке (в оригинале - в манеже).
Ricky backed away from the tree -
 * 
Рикки возвращался прочь с дерева.
Часто  причины  нарушений  следует  искать  во  влиянии  соответствующих  норм  исходного 
языка. В частности, наблюдается калькирование синтаксических структур, ср.:
They left the home not to come back - *Они покинули дом, чтобы больше не возвращаться 
(с.р.: Они покинули дом и больше не возвращались).
«Вольный перевод» не нарушает те или иные нормы языка перевода, но предполагает про-
извольное толкование смысла оригинала, например: 
She was smiling (Ее лицо озаряла лучезарная 
улыбка
 вместо: 
Она улыбалась),
 перевод вопроса 
Are you hungry?
 как 
«Не желаете ли откушать?»
 
можно расценивать как вольный, поскольку он сообщает тексту иную стилистическую окраску[3, 
с. 121]. Однако в архаичном или же ироническом тексте подобный перевод может оказаться адек-
ватным, и это, в свою очередь, еще раз убеждает нас в некоторой нечеткости терминов «адекват-
ный» или «полноценный» перевод, используемых для обозначения «правильного» перевода.
Наряду с понятием адекватности в переводоведении широко используется понятие перевод-
ческой эквивалентности. Обычно говорят о выборе переводческого эквивалента того или иного 

253
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
уровня (грамматическая, лексическая, прагматическая эквивалентность).
Для многих единиц исходного языка существует более или менее регулярные способы пере-
вода, что позволяет 
Я. 
И. Рецкеру говорить о «закономерных соответствиях» (эквивалентах, ана-
логах и адекватных заменах)[4, с 206].
Подобные эквиваленты могут быть полными и вариантными (примеры лексического уровня 
перевода: 
earth
 - 
земля, window
 - 
окно
 - полные эквиваленты - 
суд, правосудие, справедливость
 
- вариантные эквиваленты). Эквивалентность может быть чисто формальной. Формальная экви-
валентность основана на априорном допущении того, что возможно калькирование одного языка 
с другого. Формальная эквивалентность может устанавливаться на любом из языковых уровней: 
морфологический уровень: формы с 
-ing
 могут определяться как эквивалентные формам прича-
стия, формальный эквивалент 
-щий, -щая
 (coming/идущий); лексический уровень: уровень слова: 
house - дом;
 уровень словосочетания: 
close liver - скупец, yellow dog
 - 
трус;уровень предложения: 
Не is interested in this problem - Он заинтересован в этой проблеме;Типы эквивалентности: денота-
тивная, связанная с установлением референтной отнесенности: 
woman
 - женщина; коннотативная, 
предполагающая полную передачу речевых импликаций, оттенков смысла, подтекста и т.п.: 
a little 
old woman
 - 
старушка (старушонка);
стилистическая, основанная на сохранении речего регистра 
и жанровой принадлежности текста перевода (например, в художественном переводе возможно 
использование поэтизмов: 
eyes, mouth, gold, city, - очи, уста, злато, град)[5, с 89].
нормативная, 
предполагающая  соблюдение  правил,  закрепленных  в  коллективной  памяти  данного  языкового 
коллектива (грамматическая правильность, учет лексической сочетаемости и т. гг); 
Она живет 
в этом городе - She lives in this city; Она живет в этом отеле
 - 
She is staying in this hotel.
ком-
муникативно-прагматическая, наиболее полно отражающая параметры коммуникативного акта и 
анализируемая в терминах успешности коммуникации: 
Walker! - Обманщик!
Разумеется, для всех 
случаев анализа уровней эквивалентности важно учитывать что, «переводятся не специфичные 
для слов значения, а заданные ситуацией смыслы».

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   49




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет