Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан

305
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Сленг - особое явление в языке, он формируется в группах людей, объединенных по како-
му-либо признаку (по возрасту, интересам).
В лингвистике есть термин «сетевой сленг». Сетевой сленг используется для того чтобы 
сэкономить время, уменьшив объем текста, который нужно было набирать на клавиатуре, чтобы 
успеть сказать как можно большое. По этой причине основные средства создания интернет-сленга 
и были аббревиатуры разных мастей, пиктограммы и сокращения наиболее часто употребляющих-
ся слов
О первых зачатках сетевого сленга услышали, как ни странно, задолго до появления интер-
нета. Эту загадочную речь открыл миру Рафаэль Финкель в 1975 году в «Jargon File» - в этом сбор-
нике автор объединил хакерский сленг технической культуры. Рафаэль Финкель (Raphael Finkel; 
1951, Чикаго, США) — американский учёный в области информатики, профессор Кентуккийского 
университета. Является автором сетевого энциклопедического словаря хакерского сленга «Jargon 
File», «An Operating Systems Vade Mecum», книги об операционных системах, а также «Advanced 
Programming Language Design», вводной книги о парадигмах программирования. Очевидно, что 
известных нам терминов в Jargon File того времени было еще очень мало.[1] Но, позже, с появле-
нием интернета, этот словарь периодически обновлялся. Вскоре, в связи с широким распростра-
нением интернета, виртуальный сленг из сети перебрался и в реальную жизнь. Газета «Нью-Йорк 
Таймс», например, в 2008 году выпустила свою подборку интернет-словечек, включавших в себя 
«FAIL», «longphoto» (так пользователи Flickr’а называют видео-ролики длиной меньше, чем 90 
секунд) и различные термины, содержащие буквосочетание «tw», изобретенные пользователями 
социальной сети Twitter (tweeple - twitter people or users of Twitter, twittastic - fantastic, tweet(ing) - 
the act of posting to Twitter и т.д.) Многие интернет-аббревиатуры стали использоваться американ-
скими подростками и в повседневном общении.
Современный  сетевой  сленг  широк  и  разнообразен.  Аббревиатуры,  созданнные  интер-
нет-пользователями, включают в себя не только короткие и известные всем сокращения - LOL 
(laughing out loud, laugh out loud) лол («громкий смех»), IMHO (in my humble opininon) «по моему 
скромному мнению» и т.д
Язык  Интернета  как  лингвистический  феномен  стал  предметом  специального  изучения 
сравнительно  недавно.  Компьютеризация  и  «интернетизация»,  помимо  экстралингвистических, 
имеют существенные лингвистические аспекты. К ним относятся: специфика процесса заимство-
вания компьютерной лексики и лексики Интернета; способы ввода в устные и письменные тексты 
лексем и составных номинаций данного пласта лексики; разграничение общей и терминологиче-
ской лексики данного пласта заимствований; проблемы перевода и адаптации английской лексики 
Интернета; формирование соответствующей терминологии и специфического сленга, характерно-
го прежде всего для молодого поколения.[2]
С появлением Интернета существенно меняется судьба текста в обществе, так как в интер-
нет-сообществе человек-образ равен тексту, что особенно ярко проявляется в чатах, где реализует-
ся базовое стремление человека к творческому самовыражению. Благодаря Интернету интенсивно 
стала развиваться интертекстуальность текста, а гипертекст, по сути, - это новый способ мышле-
ния в языковом отражении. Изменение сознания личности в Интернете, формирование нового, 
сетевого образа жизни и мышления существенно влияет на языковую ситуацию. Вполне возмож-
но, что речь идет о формировании нового стиля - о стиле интернет-общения - который не только 
является  специфической  особенностью  интернет-сообщества,  но  и  серьезно  влияет  на  речевое 
поведение всего общества в целом.
Основным новшеством виртуальной реальности является изменение условий для взаимо-
действия людей, в том числе, и на языковом уровне. Порожденное внешней реальностью, интер-
нет-пространство может существовать только при условии активной человеческой деятельности 
по его созданию и развитию.
В настоящий моментв лексику русского языка вошли и хорошо прижились многие англий-
ские слова и аббревиатуры  которые не требует перевода а просто транслитеруется [3]
INET = инет (сокращение от Интернет),
Е-MAIL = э-мейл (электронная почта )
PASS, LOGIN = пасс (пароль)
SPAM = спам (непрошеная рекламная почта)

306
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
В заключении  хотелось бы добавить, что со временем интернет-сленг прочно укоренится 
в нашем лексиконе и задача современного человека заключается, в первую очередь, в том, чтобы 
идти в ногу со временем. Нельзя с точность сказать насколько его использование отразится на 
нашей жизни, но ясно одно, что сленг будет существовать и пополняться. Интернет стал  неотъем-
лемой частью жизни современного человека, и совершенствуется с каждым днем, каждым часом. 
Поэтому и язык интернет-сленг меняется также интенсивно, как и сеть Интернет.
Список использованных источников:
1.R. Finkel Advanced programming design.-1995
2.Гальперин И.Р. О термине «сленг» / Вопросы языкознания. - М.:    Наука 2005. - 150 с.
3.Акопов А.И. Типологические признаки сетевых изданий // Филол.вестник РГУ. № 1         
4. Иванов Л.Ю. Язык интернета: заметки лингвиста. – ,2000.
5. Wiki-English  http://www.wikienglish.ru// 
А.Г. Шалгимбаева
ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІН 
ТОПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ магистранты
Ғылыми жетекші: Ш.М. Мажитаева, ф.ғ.д., профессор
Халық  даналығының  қазына-байлығы  саналатын  мақал-мәтелдердің  және  де  сол  сияқты 
басқа  да  тұрақты  тіркестердің  пайда  болуы,  тіл  өнерінің  дамуына,  сол  тіл  арқылы  адамзаттың 
асыл арманын, ақыл-парасатын, өмірлік тәжірибесін, дүниетанымын ұрпағына ғибрат етіп ұсыну 
әрекеті  нәтижесінде  туындап,  қалыптасқан  рухани  құбылыс  болып  есептеледі.  Ә.Қайдар:  «Кез 
келген этностың, ұлттың, ұлыстың тілінде оның басынан өткен бүкіл өмірінің өрнегі жатыр. Ха-
лықтың, яғни этностың шын мәніндегі болмысы мен дүниетанымы оның тілінде ғана сақталады. 
Әр түрлі заттың, құбылыстың аты-жөні, сыр сипаты, қоғамдық қатынастар әдет-ғұрып, салт-са-
намен дәстүрлер жайлы мағлұматтарды кейінгі ұрпаққа тіл фактілері арқылы ғана, яғни тілдегі 
сөздер мен сөз тіркестері, фразеологизмдер мен мақал-мәтелдер арқылы жетіп келуі мүмкін»,-деп 
өз тұжырымын айтқан болатын [1, 25].
Мақал-мәтелдерді зерттеушілер оларды тақырыптарға бөлуде, топтастыруда едәуір қиын-
дықтарға тап болады. Екі тілде де паремия, яғни мақал-мәтелдерді топтастырудың бірдей ұстаны-
мы жоқ. Мақал-мәтелдерді топтастырудың өзіндік жақтары болады: тірек сөздер, алфавит бойын-
ша, тақырыпқа, мақал-мәтелдердің мән-мағынасына, пайда болу түп-тамырына (басқа тілдерден 
енуге)  байланысты.  Мақал-мәтелдерді  құрастырушыларда  мақалдарды  топтастырудағы  басты 
қиындығы - бірдей топтастыру ретінің болмауы.
Қазіргі кездегі паремиологияның негізгі назар аударатын мәселесі мақал-мәтелдердің ғылы-
ми тұрғыда топтастыру және жүйелеу болып табылады [2, 16].
Г.Л.Пермяков, Ә.Қайдар сынды ғалымдар мақал-мәтелдерді төмендегі принциптер бойын-
ша топтастырады. Зерттеу жұмысы барысында осы ғалымдардың еңбектеріне жүгіне отыра, топ-
тастырудың ең ортақ, тиімдісіне тоқтала өтеміз.
1.  Әріптік,  әліпбилік  (алфавиттік)  топтастыру.  Топтастырудың  бұл  түрінде  мақал  құра-
мындағы  алғашқы  сөздің  басқы  әрпі  негізге  алынады.  И.С.Гварджаладзенің  «English  Proverbs 
and Sayings», Г.Л. Апперсонның (Apperson G.L.) «The Wordsworth dictionary of English Proverbs», 
В.С.Смиттің  (Smith  W.C.)  «The  Oxford  Dictionary  of  English  Proverbs»  т.б.  атты  жинақтарында 
ағылшын мақал-мәтелдері әліпбилік тәсілмен түзілген  Тілдік бірліктерді осы тұрғыдан топтасты-
рудың тиімділігін оның қарапайымдылығымен, қолдануға қолайлылығымен, ал кемшілігін басқы 
әріп негізге алынатындықтан, мағыналас тіркестердің әр басқа топқа саралануымен түсіндіруге 
болады. 
2. Ұйытқы сөз арқылы лексикалық, энциклопедиялық топтастыру. Белгілі паремиологтар 
А.Жигулиев, М.В.Буковская және бірқатар шетел ғалымдарының осы әдіске зор мән беретіндігі 

307
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
байқалады. Мысалы, М.В.Буковскаяның «A dictionary of English Proverbs in modern use», Линда 
және Роджер Флавэлдердің «Dictionary of proverbs and their origins», Р.Райдаут пен С.Уиттингтің 
«English proverbs explained» атты жинақтарында ағылшын мақалдары лексикалық жолмен топта-
стырылған. Қажет тілдік бірлікті ұйытқы сөзге сүйене отырып, оңай тауып алуға болатындығын 
аталмыш әдістің ерекшелігі деп танимыз. Ал кемшін тұсы жоғарыда аталған әдіспен пара-пар, 
өзара мағыналас мақалдар бөлек, ал, керісінше, лексемалары бір, мазмұны бөлек түрлері бір топқа 
енеді. Мысалы, «Жуас түйе жүндеуге жақсы», «Түйе бойына сеніп жылдан құр қалыпты», «Түйе 
көп  болса,  жүк  сыймас»  немесе  «Құрғақ  қасық  ауыз  жыртар»,  «Піскен  асқа  тік  қасық»  тәрізді 
мақал-мәтелдер  семантикалық  алшақтыққа  қарамастан,  ұйытқы  сөзі  «түйе»,  «қасық»  болған-
дықтан бір тақырыптық топқа біріктіріледі [3, 10]. Зерттеу нәтижесінде қазақ тілінде аталмыш 
әдіс бойынша құрастырылған мақал-мәтелдер жинағының жоқтығы анықталды.
3.  Монографиялық  топтастыру.  Мұнда  мақал-мәтелдер  жинақталған  уақытына,  кезеңіне, 
таралу аймағына қарай жіктелген. «Пословицы, поговорки, загадки в рукописных сборниках XIII-
XX  веков»  және  «Ақылдың  көзі,  Ташкент  маңы  және  Сырдария  жағалауындағы  Қазығұрт  пен 
Қаратау бөктеріндегі ежелден тұратын қазақтың мақалдары» атты жинақтар монографиялық топ-
тастырудың айқын үлгісі. Мұнда мақал-мәтелдердің пайда болу тарихын, таралу аймақтарын үй-
ренуге өз үлесін тигізеді, мақал-мәтелдердің қайталану жағдайы кездеспейді.
4. Генетикалық тұрғыдан топтастыруда мақал-мәтелдердің шығу төркіні, белгілі бір халыққа, 
тілге қатыстылығы негізге алынады. М.Брагинскийдің жетекшілігімен жарық көрген «Шығыс ха-
лықтарының мақал-мәтелдері» жинағы осы генетикалық әдіспен түзілген. 
5. Тақырыптық (тематикалық) топтастыру. Бұл қағида бойынша мақал- мәтелдер мән-мағы-
насына қарай топтастырылады. Зерттеу барысында көп жағдайда қазақ мақал-мәтелдерінің тақы-
рыптарға  сәйкес  топтастырылған  және  мақал  жинақтарының  көбісі  осы  қағидамен  жасалған. 
Қ.Алпысбаеваның «Қазақ халқының мақалдары мен мәтелдері» жинағы  «Атамекен. Ел. Халық.», 
«Өмір-өнеге»,  «Алыс-беріс»  тақырыптарына  топтастырылған.  Топтастырудың  бұл  принципі 
мағыналас  мақал-мәтелдерді  бір  топтан  оңай  тауып  алуға  болатындығымен  ерекшеленеді.  Дей 
тұрғанмен, топтастырудың бұл жолының кемшіліктері бар. 
Біріншіден, көптеген мақал-мәтелдер ауыспалы мәнге ие болғандықтан, көп тақырыпты бо-
лып келеді де, оларды бір топ аясына енгізу қиындық туғызады.
Екіншіден, кей мақал-мәтелдердің тақырыптық тобын айқындау да едәуір қиындық туғыза-
ды. Мысалы, байлардың сараңдығын сипаттайтын мақал-мәтелдерді «байлық» бөліміне ме, әлде 
«сараңдық»  семантикалық  тобына  жатқызу  керек  пе?  деген  сұрақтар  біршама  ойлануды  талап 
етеді. 
Үшіншіден, мақал-мәтелдерді тақырыптық топқа саралау, топ жиынтығын құрайтын топша-
лардың жалпы санын айқындау, мақалдардың топ- топқа меншіктілігін анықтау тәрізді мәселе-
лерді шешу зерттеуші немесе жинақтаушының құзырында. Бірақ, жоғарыда аталған кемшіліктер-
ге қарамастан, мақал-мәтелдерді тақырыптық тұрғыдан топтастырған жөн деп 
ойлаймыз.  Себебі,  ізденуші  немесе  тілді  үйренуші  өзінің  мақсат  мүддесіне  орай  қажет 
мақал-мәтелді тақырыбына қарап оңай тауып алады, әрі қолдануға да өте ыңғайлы. Мақал-мәтел-
дер табиғатын арнайы зерттеп жүрген тілші қауымға да аталмыш топтастырудың мәні зор екендігі 
айтпаса да түсінікті.
6.  Мақал-мәтелдерді  зерттеуге  зор  үлес  қосқан  белгілі  паремиолог  ғалым  Г.Л.Пермяков 
жоғарыдағы топтастыру үлгілерінің кемшін тұстарын ескере отырып, мақал-мәтелдерді жүйеле-
удің  жаңа  бір  принципін  ұсынды  [4,11].  Бұл  мақал-мәтелдерді  инвариантты  тематикалық  жұп-
тармен (инвариантные тематические пары) топтастыру. Бұл принцип  бойынша мақал-мәтелдер 
«жақсы-жаман», «ақылды-ақымақ»,  «кәрі-жас», «бай-кедей» т.б. деген тақырыптарға жіктеледі. 
Мысалы:  «Жақсыға  айтсаң  ұғар,  Жаманға  айтсаң  күлер»  тұлғасының  ықшам,  мазмұнының  те-
реңдігімен ерекшеленетін тілдік орам «Жақсы-жаман» тобына енеді. 
7.  Академик  Ә.Қайдар  көп  жылдан  бергі  ізденуі  нәтижесінде  этнография  мен  тіл  білімі 
ғылымдарына қолданылып жүрген топтастыру принциптерін ескере отырып, қазақ тілінің өз ерек-
шеліктеріне сәйкес «Табиғат - Адам - Қоғам» деген идеографиялық классификацияны ұсынған еді 
[5, 6]. Бұл топтастыру бойынша «Табиғат» бөлімі 4 тараудан (жануарлар, өсімдіктер дүниесі, ас-
пан әлемі, т.б.), «Адам» бөлімі (адамның ішкі дүниесі мен сипаты, іс- әрекеті т.б.) он бір тараудан, 

308
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
«Қоғам» бөлімі (қоғамдық қарым-қатынас, шаруашылық, кәсіп т.б.) жиырмадан астам тараудан 
тұрады. Соңғы аталған принцип ағылшын және қазақ тілдеріндегі мақал-мәтелдердің этнолингви-
стикалық ерекшеліктерін ашуға қолайлы.
Екі тілде де мақал-мәтелдерді топтастыру маңызы өте зор. Себебі екі тілде де біз белгілі 
тақырып бойынша өзімізге қажет мақал-мәтелдерді таба аламыз. Әрбір ғалым өзіне тиімді топ-
тастыру түрін алып, жинақтар, зерттеулер жасауға мүмкіндік туады. Сондай-ақ мақал-мәтелдерді 
топтастыруды зерттеу барысында екі тілде де топтастыру жүйесінің толық зерттелмегендігі, прин-
циптерге сәйкес жинақтардың болмауын аңғардық. Алдағы уақытта мақал-мәтелдерді топтастыру 
әдістерін жан-жақты қарастырамыз деп ойлаймын. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қайдар Ә. Этнолингвистика// Білім және еңбек. 1985.
2. 500 английских пословиц и поговорок  / Под ред. Гварджаладзе, А.Л. Гильбертона, Т.Г. Кочина-
швили. – М.: Издательство литературы на английском языке, 1960. -32 с 
3. Алпысбаева А.Қ., Әуеспаева П., - Алматы, 2001.-463 б 
4. Пермяков Г.Л. Основы структурной паремиологии. Москва, 1988. С. 11-13.
5. Қайдар Ә. Халық даналығы. - Алматы: Толғанай Т, 2004. – 558 б.
А.К. Ыбытаева
ЯЗЫК И КУЛЬТУРА
Карагандинский государственный университет имени Е.А. Букетова, г. Караганда
Научный руководитель: А.М. Алдажарова, преподаватель кафедры методики и 
практики русского языка и литературы имени Г.А. Мейрамова КарГУ имени Е.А. Букетова
Язык и культура взаимосвязаны между собой и находятся во взаимодействии. Язык - важная 
составная часть и условие существования культуры. Именно поэтому язык отображает культур-
но-национальную ментальность его носителей. Каждая языковая личность одновременно является 
и культурной личностью. Языковые знаки способны выполнять функцию «языка» культуры, что 
выражается в способности языка отображать культурно-национальную ментальность его носите-
лей. В этой связи нужно сказать о «культурном барьере», способном возникнуть даже при условии 
соблюдения всех языковых норм. В качестве примера можно привести описанный А. Вежбицкой 
случай с английским дирижером, когда его пригласили руководить немецким оркестром. Работа 
не ладилась. Дирижер решил, что это из-за того, что он говорит по-английски и музыканты не 
воспринимают его как «своего». Он стал заниматься немецким языком, и первое, что спросил у 
учителя, как ему сказать по-немецки такую фразу: «Послушайте, мне кажется, было бы лучше, 
если бы мы играли так». Учитель задумался, потом сказал: «Конечно, можно построить фразу и 
так, но лучше сказать: “Надо играть так”». Отсюда вывод: культурный барьер связан с различиями 
в нормах речевого поведения, а еще с различными значениями, которые вкладывают участники 
общения в, казалось бы, одни и те же слова, с неадекватными фоновыми знаниями.[1, с.31]
Самым надежным источником отражения национального характера, культуры, менталитета 
является национальный язык. Пушных В.А. выделяет 4 основных структурных уровня языка: фо-
нетика (звуковая сторона), лексика (словарный фонд), грамматика (строение языка) и стилистика 
(манера оформления речи).[2] Каждый язык имеет свои особенности.
Грамматика – одно из языковых средств, отражающее национальную культуру. Возьмем два 
личных местоимения - «ты» и «вы». Во многих странах оба местоимения используются в качестве 
обращения. Однако в английском языке существует только одна форма - «you» (это и «ты» и «вы» 
одновременно). Грамматическая разница отражается и на отношениях между людьми. У многих 
народов обращение на «Вы» означает уважение и почтение, подчеркивает формальную дистанцию 
в отношениях. А обращение на «ты» более непринужденное и иногда может быть расценено даже 
как оскорбление. Выбор той или иной формы зависит от различных условий: степень знакомства 
с адресатом, официальность - неофициальность обстановки общения, характер взаимоотношений 
говорящих и статусные позиции собеседников. Характер обращения общающихся друг с другом 

309
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
людей влияет на форму их поведения. В языке, речевом поведении, формах общения отражается 
богатый народный опыт, образ жизни каждого народа.[2]
Каждый язык специфичен и отражает своеобразие национального характера его обладате-
ля. Например, нельзя перевести на близкородственный русскому языку чешский название книги 
Б. Пастернака «Сестра моя жизнь», так как в чешском языке «жизнь» - мужского рода. [1, с.3] В 
разных языках по-разному делят существительные по родам, а  в казахском языке грамматической 
категории рода  нет. Тем не менее, ряд существительных, в зависимости от признака пола, которые 
они обозначают, делятся на названия одушевленных предметов мужского или женского пола. На-
пример: «еркек» – « мужчина», «әйел» – «женщина». В русском языке к мужскому или женскому 
роду может принадлежать все что угодно. Даже «оно» имеет некоторую эмоциональную окраску. 
В английском языке род используют только для людей, все остальное - «оно» («it»). Для англоя-
зычного человека также важна категория артикля, как и для русскоязычного человека - категория 
рода. Для английской культуры важно то, одна ли это из множества туч (неопределенный артикль 
«а») или определенная туча, о которой идет речь (определенный артикль «the»). Все эти различия 
говорят о том, что одни и те же предметы реального мира совершенно по- разному воспринимают-
ся представителями разных культур.
Считается, что без основных навыков этикета не может быть культуры поведения человека. 
Отличительной  особенностью  казахского  языка  является  его  своеобразная  лексика.  Употребле-
ние эвфемизмов в казахском языке тождественно речевому этикету. Например, «сөзуар» вместо  
«мылжың» (болтун), «қосып айту»  вместо «өтірік айту» (врать), «қолды болды» вместо «ұрлан-
ды» (украсть).
Форма вежливого обращения является частью речевого этикета. Общественная значимость 
подобных обращений общеизвестна. Поэтому особое внимание уделяется форме вежливого обра-
щения. Она говорит не только о культуре поведения, но и о воспитании языкового сознания. 
У каждого народа формулы обращения имеют свои специфические особенности. Англичане 
употребляют слова: мистер, сэр, мастер, мисс, миссис; французы –мсье, мосье, мадам, мадемуа-
зель;  немцы – герр, фрау, фрейлейн. В русском языке как форма вежливого обращения употре-
бляются имя и отчество человека. В современном казахском языке формы вежливого обращения 
связаны с характером отношений между людьми, определением взаимного положения говорящих 
– полового, возрастного, социального. [3] В речи старших по возрасту аффикс –жан присоединя-
ется к именам и является формой вежливого обращения с ласкательным и эмоционально-экспрес-
сивным оттенком значения: Сапар+жан, аға+жан, Фариза+жан, апа+жан.
Такую форму ласкательных обращений, как жаным (душа моя) можно толковать по-русски 
тем или иным способом.
 
Для русского человека «душа» является отражением психологических 
процессов, происходящих внутри человека. В немецком языке слово «душа» несет другой смысл 
-  ассоциируется, скорее, с религиозным понятием, это нечто «божественное».  [4, с. 170]
Язык  хранит  многие  слова-понятия,  отражающие  историю,  культуру,  географию  страны. 
Язык постоянно изменяется, развивается. С изменениями образа жизни и менталитета общества 
изменяется и язык. Однако, «наряду с быстро изменяющимся слоем лексики, в языке имеется ос-
новной словарный фонд - лексическое «ядро» языка, которое сохраняется веками.
Язык является условием, орудием хранения, частью, основой и продуктом культуры. Для 
каждой культуры характерно свое собственное восприятие окружающего мира. Именно поэтому 
изучение культурного компонента слов является важным условием успешного межнационального 
общения.[2]

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: