Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП
С 03Б Е Н ШЫНДАЛРАН ШЫНДЫК
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 9 c ip e c e , ол мэдениегп енер боп та e c in тск ен емес крй. Кебшше Ke6iKTi
- 6ipa*c, артында элп 6ip умш мен ceHiMi кдлды: кднаттас, кдламдас достары, туган эдебиетшщ жаны-теш сау жас Kyurrepi
| С 03Б Е Н ШЫНДАЛРАН ШЫНДЫК,
I И е, едебиет шындыкгы шындайды жене шсгелсйда. (А. Твардовский). “Аяулы heM ардакты Лев Николаевич, — деп жазды Иван Сергеевич Тургенев ащлргы дем1 тугестер алдында, — эдеби к^зметшдзге оралгайсыз. Досым, орыс жершщ улы жазушысы, зар тшепм болсын, тынцай кершдз. Енда ештеце айта алатын емесш н, шаршадым, бггтш ...”*. Кдсиетп кдлам кереует уетшен жерге ыршьш Tycri. Ажал аузында жаткдн ауру адам жасаураган кезш зорга твцкерш, кеп жазган кдламына акгык рет кдылып кдрады, 6ipaK, оны « ад кдйтып колга устар дэрмен жок ед1. Кендлше медеу еткеш — тек “ Орыс жершщ улы жазушысы” гана: бул кеткенмен, сол кдлып барады, бул жаза алмаганды, сол жазады, туган эдебиеттщ бага мен мереШ ушш сол жазады, Русьтщ абыройы мен данкы ушш сол жазады... “ Ыз жэрменкеден кдйту бетшдеп жандарга косылдык, етш эдебиет болашагын ойламай болмайды, — деп жазды Мухтар Омарханулы Эуезов кдламдас шэйрттерше, — сендерд1 сол болашагымыз деймш. Болашакты, удей басатын, алгыдан асатын болашакты ойламасак, юм боламыз? Ал “алгы” дейпн к&ншалык? Кднша хан кдзына, кдлыц кдтпар еткенщ жатыр! Шап-шагын гана емес пе! 9 c ip e c e , ол мэдениегп енер боп та e c in тск ен емес крй. Кебшше Ke6iKTi толкын санап журм1з гой. Мен операция тосудамын...”** Осыдан 6ip апта еткен жок» галым-жазушы операция столына жатып уйшетап Kerri де, енда кдйтып оянбады. 0 3i жарык, дуниеден б1ржола женелда, 6ipa*c, артында элп 6ip умш мен ceHiMi кдлды: кднаттас, кдламдас достары, туган эдебиетшщ жаны-теш сау жас Kyurrepi кдлып барады, e3i * ИС.Тургенев. Собр. соч. М., ГИХЛ, 1952, т. 12, стр. 580. ** “ Кдзак едебиет-i” газе-п, 1961, № 27. 145 жазып улпре алмаганды солар жазады, ез крлынан тусш бара жаткдн кдламды, солар кетерш алады, халыктьщ абы- ройын асырып, мерейш устем егер ардыц iciH солар югейдь.. Ардыц ici? Иэ, “сез OHepi, сез жок, ардыц ici!” (Шолохов). Сондыктан болуга тшс, улы жазушылар елер алдында ездергнен калып бара жаткдн еьирден бурьш осынау енер тагдырын ойлап кдналган. Ол — ол ма, А.Толстой мен Паустовский, Рыльский мен Вургун, Айни мен Айбек... Bapi де ем1рден бурын енердо Кимай, тура куры®, ажалмен арпалысып жатып, каламга жабысумен болтан. Тайыр Жароков кез1 жумылып бара жа тып, палатадагыларга “Таскынга тоскцнын” окыган. Кдсым Аманжолов елем деп еюнбеген, елещн ойлап толганган: вюнбен мен де 6ip кун елемш деп, вюнем уксата алмай келемш деп. Кунше жуз ойланып, мын толганам: виммен йрге елмесш оленем деп. Мше, осы толганыстардъщ байыбьша барган сайын, жалпы журт шын мэншдеп шынайы енер туындысыныц кдншальщ кдсиетп зат екенш уккэн устше yFa туссе, нагыз енер Heci ез iciHe деген улы жауапкершипгш сезген устше сезе тусетш тэр!здь Онер туындысы — кен угым, муньщ турлер1 де кеп: Х.Наурызбаевтыц Абайы — мусш енершщ туындысы болса, К,.Телжановтыц Жамалы — кескш енершщ туындысы дегендей... Ал дэл осы жолгы б1здщ айтьш отырганымыз — сез енершщ туындысы — эдеби шыгарма. Буган деш нп тарауларда 6i3 жалпы эдебиет пен эдебиеттану жайын эцпмелей келш, сез енершдеп езекп мэселелердш, 6ipi — керкем образ туралы, яки эдеби кдИарман хакднда сейлегенб1з. Эрине, керкем образ — курдел1 нэрсе. BipaK эдеби кдИарман ез беимен окдту eMip суре алмайды. Квдм п Tipi юсшщ езш коршаган ортада гумыр кешетгш секида, эдеби кдЬарман да тек керкем шыгармада гана ирш ш к етед1. Керкем шыгарма 6ip емес, б1рнеше жене ер алуан образдан куралады; 6ip емес, 6ip топ жене эр алуан образдыц басын косып, оларга 6ip ортада тыныс, TipuiimK беретш тек керкем шыгарма гана. Квркем шыгарма — нагыз суреткерлнс эрекетгщ накхы нэтижес1, эдеби ецбектщ кезбен керш, колмен устауга болатын затты дереп. Сэгп шыккдн керкем шыгарма — 6ip жазушы келесшдеп гана емес, буюл эдебиет келемшдеп кесек 146 кубылыс, букш енер элемщдеп гурлаулы тулга дейтш болсак,, образ — осынау енер туындысындагы кеп тулгалардьщ 6ipi. “Жекелеген образ унай ма, жок па, мэселе мунда емес, — дейш Гете, — жалпы ютал унай ма, жок па, гэп осы арада жатыр”. Клтап демекпй, сездщ шыны керек, кггап атаулыньщ 6api керкем шыгарма емес. Гете айткдндай, халыкка калт- кысыз унайтын, оган эстетикалык сусын болатын, оньщ керкем дамуында квд1мгщей тыц адым, жаца саты боп табылатын ытап кдна — керкем шыгарма. Ал мундай “акьшды, жаксы шыгармалар саусакден санарлык та, сур ец с1з, ш ала-ж ансар к1таптар шаш етек тен ” (М.Шолохов) екеш тагы да рас. Талап талгамы бшк бугшп мэдениетп окырман енер туындысын тануга, багалауга, “ кебж тен толкынды” дурыс ажыратуга, м ш е, осы тусшпстер тургысынан келух шарт. Шын мэш сшдеп енер туындысы кейб1р кездейсок жарык Kepin журген epi-cepi елденелер секиш акыл жетгмдт мен сез1м мугедекгтнен емес, адам бойындагы асыл кдсиеттер мен сулу сипаттардан тузшер болар. Сонда гана керкем шыгарма кэлыц кепке б ел гт 6ip халыктьщ озшднс езгеше б тм ш , мшезш танытып, оларга ем1рдщ тьщ купиясын ашып бере алады. Жаксы шыгарма, — мше, осы секицц, — езш дж жацалыгы бар шыгарма. Мундай жаксы шыгарма жазу, эрине, оцай жумыс емес. — Жаксы жазу уппн не icrey керек? — деп сурапты Леонид Андреев 6ip жолы Лев Толстойдан. — Жазбауга муминдйщ болса, жазба! — деп жауап 6epirrri данышпан жазушы. — Кдшан жаз дейаз сонда... — деп, танданады Андреев. — Кдшан жазбауга мумкшди-щ болмаса, сол уакытга жаз! — дсйд 1 Толстой. Осы диалогта кеп сыр бар. Б1рдеце жазсам-ау деген жалац ыкыластан тук те шыкдайды. Кдлам иесш шыгарма жазуга оны талайдан 6epi терец толганткдн eMip шынды- гыныц e3i экелуге тшс. Сонда жазушыда бурын-сонды енпам айтпаганды айтуга жэне езге ещымге уксамай, тек езшше гана айтуга деген максат ягни шйй кджеттшк пайда болады. Нагыз енер туындысы ем!рге осылай келмек. “Эдебиет — ыкщамдалган элем” (Салтыков-Щедрин) болса, эдеби шыгарма — сол нурлы дуниенщ сырлы белей. Ол — ем1рдщ e3i секиш курдёЛ 1 , буралацы коп, кия- кдлтарысы мол шытырман шындык, “ Шуганыц белйсГ’, 147 “Ецшк—Кебек”, “Сулушаш” ... Окимыз, тушынамыз, тагы окимыз, ойланамыз. Жалыкдаймыз. Эр окыган сайын бурын байкдмаган жаца, соны сыр уккдндай боламыз. Шын мэншдеп шынайы енер туындысы окырманга осылайша эсер етуге тшс. “Керкем шыгарма жазу, — дещц Л.Леонов, — эркдшан тш ш жагынан енер табу, мазмун жагынан жацалык, ашу”*. Байыптап кдрасак» дуниенщ бутш 6ip белепн куллз тамыр- тсрендмен крпарып алып, ажарлы epi асыл енер туындысына айналдыру, оныц мазмуны мен пшпнше жан теб1рентер енерпаздык, кдсиет дарыту — тек тарлан таланттьщ гана крлынан келетш ic. II Сьшдьфап ецкей xejiiciM, Тас булакгыц суындай... Абайдьщ осы сезшде аса терец магына жатыр. Шын мэшсщдеп енер туындысыныц айрыкща асыл кдсиетш, сырткы тур! мен iunci сырыньщ тамаша ундестшн осыдан артык дэл тауып айту кщлн. Эдебиеттеп мазмун мен шшш- нщ б1рлт дегеннщ e3i де осы — керкем шыгарманыц шына йы сулулыгы, яки “тас булакхыц суындай сылдыраган ецкей келмам” . Мазмун мен пшпн — курдел1 мэселе, ipreni филосо- фиялык угым. Мазмун мен тш ш — тек енер гана емес, ем жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|