Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| жылқы мінезді адам –
1. əр нəрсеге төзімді, шыдамды; 2. айналасындағыларды менсінбей, жылқы сияқты осқырынып кететін адамның мінезі. Бұл тіркестің жасалуы мен тұрақтылыққа жетуінде ұзақ уақыттың бедері бар. Мұны тек жылқы малының барлық қадір-қасиеті мен бүкіл мінезін əбден біліп, жадында сақтаған индивидтің өмір тəжірибесі мен жинаған білімі арқылы адам мінезін түсіндіруде жанама сипаттау жүзеге асырылып отыр. Адам өмірін метафоралық тор деп түсінсек, торды тарқатуда мұндай гештальттар маңызды бағыт береді. Қуанған, сүйсінген шақта айтылатын: əйелі ұл тапқандай қуану, бөркін аспанға ату, өлгені тіріліп, өшкені жану, көзі шырадай жану; бір сəттік көрініс, жағдаятты сипаттайтын: төбеден түскендей, үш ұйықтаса ойында жоқ, сап ете түсу; күнделікті өмір, тіршілік тұжырымдары: бағы жану, ел аузына іліну, қазанның құлағын ұстау т.б. тіркестердің когнитивтік семантикасы тек дискурста танылады. Фразеологиялық гештальттар ойлау мен сөйлеу жағдаяттарындағы іс-əрекеттерді қайталанатын стеоретиптік тұрғыда көрсетеді. Соған орай, гештальт əрбір этномəдени қауымдастықтың тілдік танымының бейнел ік-ономасиологиялық бөлігінен тұрады. Фразеологиялық гештальттың түзілуі – процесс, себебі денотат көрінісін сипаттауға сəттік тəжірибе мен білім жеткіліксіз. Ол үшін тұжырымдалған ой қорытындысы ке- рек. Оған кейде бір ұрпақ ғұмыры жеткіліксіз, аздық етеді. Сондықтан фразеологиялық гештальт астарында маңызды лингвокогнитивтік қағидалар бар. Қазақ тілінің фразеологиялық сөзігінде жілік сөзі ұйытқы болған «жілігі татымады» – жасық, арық ет; «жілігі шағылды» – беті қайтты, 70 жалықты; «жілік майы таусылды (жұқарды)» – жүдеді, болдырды деген үш тіркес тіркелген. Ал «жіліктің майлы басын ұстау» – бір нəрсеге қолы жету, қызметі өсу мағынасындағы фразеологизм енбеген. Себебі бұл тіркес мазмұны қазақ мəдениетінде соңғы кезде қатты белең алған мансап, қызмет ұғымдарын сипаттайды. Мысалы, жіліктің майлы басын ұстау тіркесінің қазақ қоғамындағы астарлы мағынасын түсіну үшін адамдар арасындағы əлеуметтік саты- ларды бағамдай алу керек. Ал оның алғашқы басқышы – менталдық үлгілерде. Қазақ дəстүріндегі дастархан мəзірі, ондағы реттелген стео- ретиптік нұсқаулар, (жіліктерді кімге қалай, қандай мақсатпен үлестіру) əрбір адамның ортада өз орнының болуы, оны білуі сияқты дағдылар олардың бірте-бірте əлеуметтік ерекшеліктерін көрсетеді. Бұл арада жүктеу/скачать 14,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|