Н. Ш. Чернышевский мұраларын оқып таныс болған, Батыс Еуропа әдебиетінен Гете, Дж. Байрон
жүктеу/скачать 3,44 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АЛТЫН ОРДА ДӘУІРІНДЕГІ ӘДЕБИЕТ
| АЛТЫ БУЫНДЫ ӨЛЕҢ - әр тармағы үш буынды екі бунақтан құралатын (3 буын - 3 буын)
өлең өлшемі. Абайдан бастап қазақ поэзиясында кең қолданылып келеді. Мыс., Абайдың "Көзімнің қарасы" өлеңіндегі "Көзімнің қарасы, Көңілімнің санасы, Бітпейді іштегі Ғашықтың жарасы" деген шумақ А. ө-нің озық үлгісі болып табылады. АЛТЫН ОРДА ДӘУІРІНДЕГІ ӘДЕБИЕТ - 13 ғ-дың 2-жартысынан 15-ғ-дың соңына дейін салтанат құрған Алтын Орда мемлекеті халқының әдебиеті. Алтын Орда дәуірінде бай әдебиет жасалды. Оған Құтб, Сайф Сараи, Әли, Сиди Ахмед, Рабғүзи, Хұсам Хатиб сияқты ақын-жазушылар, Әбу Хайан, ибн Муханна сияқты ғалымдар ат салысқан. Алтын Орда дәуірінде пайда болған жазба мұралардың көпшілігі жоғалып кеткен. Алтын Орда дәуірінен біздің заманымызға жеткен жазба нұсқалардың негізгілері: "Мұхабатнаме" (1353), "Хұсрау мен Шырын" (авторы - Низами, ал Құтб парсы тілінен түркі тіліне аударған), Гүлистан би-т-Турки" (авторы - Сағди, Алтын Орда ақыны Сайф Сараи 1391 ж. парсы тілінен түркі тіліне аударған) дастандары. Алтын Орда ақындары Әли (13 ғ.) "Қисса Жүсіп", Хұсам Қатиб (14ғ.) "Жұм-жұма", Саид Ахмед (15 ғ.) "Ташшуқнаме" шығармаларын жазған. Алайда бұлардың тілдік, стильдік, поэтик, ерекшеліктері жете зерттелген емес. Зайырлық мазмұндағы шығармалармен қатар, Алтын Орда дәуірінде діни мазмұнды аудармалар да пайда болған. Солардың бірі - "Қиссас ул-Әнбия". Авторы - Наср әд-Дин ибн Бұрхан әд-Дин әр-Рабғұзи. Автордың айтуынша " Пайғамбарлар туралы қысқа әңгімелер" деп аталатын бұл еңбегін араб. парсы тілінде жазылған әр түрлі шығармалардан іріктеп, құрастырған. Алдын ала осындай жұмыстарды атқарып барып түркі тіліне аударған. Жинақта 79 қисса, аңыз, әңгіме, өлең, тарих, шежіре бар. Тағы бір шығарма "Наһдж ул-Фарадис" деп аталады. Қазақша аудармасы - "Фарадис пейішіне апаратын жол". Авторы - Махмұд ибн Әли. Еңбек Алтын Орданың астанасы - Сарай қ-нда жарық көрген. 444 беттен тұратын бір қолжазбасы Стамбұлда сақталады. Алтын Орда дәуіріндегі әдеби ескерткіштердің қай-қайсысы да қыпшақ-оғыз тілінде жазылған. Қазақ тілі қыпшақ тілдерінің бір тармағы болып есептелетіндігін ескерсек, А. О. д. ә-ті де қазақ әдебиетіне ортақ мұра деп қарастыру әбден орынды. Ғылым. өнер қайраткерлерін сөз еткенде Алтын Ордамен мәдени, дипломат. тығыз қатынас жасаған Мысыр мәмлүктерін айтпай кетуге болмайды. Тарихшылардың мәліметіне қарағанда, арабтың Мұхтар ибн Махмұд әз-Закиди, Махмұд ибн Ахмед ибн Мұса сияқты ғалымдары Алтын Орда астанасы - Сарайда тұрып еңбек етсе, Шәхаб әд-Дин ас-Сараи, Махмұд ибн Абдаллаһ Әбу-т-Тинаас-Сараи сияқты қыпшақтар мәмлүктер мемлекетінің орталығы - Каирде ұстаздық еткен. Сондықтан олардың шығармалары тіл үйрету, сабақ оқыту мақсатымен жазылған. "Китаб әл-идрак ли-лисан әл-атрак" ("Түркі тілінің түсіндірме кітабы". авторы - Әбу Хайан). "Китаб ат-тухфат әз-закийа фи лұғат ат-түркиа" ("Түркі тілі туралы ерекше сыйлы кітап", авторы белгісіз) "әл-Қауаанийн әл-күллийа ли-даб-ти-л-лұғати-т-түркиати" ("Түркі тілдерін үйрететін толық құрал". авторы белгісіз) сияқты толып жатқан сөздіктер мен граммат. трактаттар осы екі мемлекетке ортақ мұра болып есептеледі. Сөйтіп Алтын Орда дәуірінде жалпы түркілік әдеби тілдің бір нұсқасы есебінде өз әдеби тілі, оның көркем әдебиет стилі, ғыл. стилі және іс қағаз стилі қалыптаса бастаған еді. Кейіннен бұлар қазақ әдеби тілінің дамуы барысында алғашқы бастаулардың бірі ретінде қызмет еггі. Алтын Орда дәуірінде қазіргі қазақ тілінің түркілік нұсқасымен жазылған кітаптарды дүние жүзі кітапханаларынан тауып, қолжазбаларын оқып, зерттеуде Ресей түркологтары В.В. Бартольд, А.Смайлович, Ә.Нәджіп, И.В. Стеблева, қазақ ғалымдары Ә.Марғұлан, Ә.Қоңыратбаевтар зор еңбек етті. жүктеу/скачать 3,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|