Национальной академии наук республики казахстан

№2. 2014 
 
 
95 
М. Скорика, также испытывала большое волнение и воодушевление. Подготовка шла к авторскому 
концерту  украинского  композитора,  который  любезно  посвятил  исполнительнице  свои 
композиции. «Я  очень  ему  за  это  признательна.  Хочу  заметить,  что  очень  удобно  играть  это 
скрипичное  произведение,  оно  написано  именно  скрипично  и  изысканно  оркестровано.  Весь 
материал Евгения Брусиловского им умело обработан и оригинально подан»
1
24
.  
М. Скорик слышал о композиторе Евгении Брусиловском, в свое время много трудившегося на 
ниве  строительства  молодой  казахской  музыкальной  культуры.  Ему  довелось  познакомиться  с 
клавиром  и  записью  оперы  «Кыз  Жибек»  Брусиловского.  Его  музыка  произвела  на  него  сильное 
впечатление, и он использовал известные казахские народные мелодии и темы, вслушиваясь в его 
обработки.  На  этом  материале  постарался  сделать  виртуозное  произведение  для  скрипки  с 
оркестром.  Мирославом  Скориком  осуществлены  два  варианта:  скрипка  звучит  либо  в 
сопровождении  камерного  оркестра,  либо  симфонического.  При  создании  произведения  он 
старался  сделать  эффектным  как  сольную  партию  скрипача,  так  и  коллектива,  чтобы  ярко 
прозвучали все темы. 
Композитор  скромно  называет  свое  сочинение  Рапсодия,  а  вместе  с  тем  по  сути  это 
одночастный  концерт  для  скрипки  с  камерным  (или  симфоническим)  оркестром.  В  его  основу 
М. Скорик отобрал четыре народных напева («Гəкку», «Толқыма», «Жиырма бес», «Сарымойын») 
и  два  танца(«Тепең  көк»,«Шашу»),  заимствованныхиз  названной  оперы  Е. Брусиловского [1, 
с.212].  
Проанализируем Рапсодию М. Скорика c разных точек зрения. Самоочевидно, что украинский 
композитор  опирается  в  своем  сочинении  на  давний  жанр – оперной  транскрипции. 
Е. Брусиловский же по отношению к избранию фольклорных образцов является первопроходцем: 
материал из сборника А. Затаевича он отбирал по собственному усмотрению.  
Жанр  транскрипции  по  материалу  театральной  музыки  давно  обрел  свои  традиции.  С  одной 
стороны,  главными  «потребителями»  транскрипций  являются  инструменталисты  (например, 
пианисты,  скрипачи,  виолончелисты).  С  другой,  утвердил  себя  принцип  отбора  для  традиций 
самого  популярного  материала.  Для  молодой  тогда  казахской  музыкальной  культуры  наиболее 
популярным  материалом  были  казахские  народные  песни  и  кюи.  Этим  и  воспользовался 
Е. Брусиловский, автор первой казахской оперы. 
Нашей же главной задачей будет соотнесение народного напева (кюя) и авторских его версий. В 
данном случае, М. Скорик идет по более сложному пути. Он не работает с народным напевом как с 
собственным  материалом  напрямую,  а  берет  его  оперную  версию.  Вместе  с  тем  украинский 
композитор  обращается  с  цитатным  материалом  как  с  собственными  мелодиями,  специально 
сочиненными  для  нового  произведения  (как  часто  делают  композиторы),  использует  наиболее 
популярные фрагменты из партитуры «КызЖибек». В этой ведущей установке М. Скорик следует 
многим традициям оперных транскрипций
2
25
. 
В силу этого представляется интересным сравнить усилия композитора ХХІ века (М. Скорик) и 
его коллеги из века прошлого (Е. Брусиловский). Привлеченные Брусиловским народные напевы и 
кюиизвестны  в  Казахстане  и  очень  популярны.  Оба  композитора  обращаются  с  фольклорным 
материалом едино - как с собственной звуковой материей.  
Песню  «Гакку»сочинил  народный  композиторЫбырайСандыбаев.  В  свой  сборник «1000 песен 
казахского  народа»  А.В. Затаевич  записал  песню  «Гакку»  в  авторском  исполнении  Фатыла 
Бейсенбаева [2]. 
Представляется 
целесообразным 
провести 
многопрофильное 
сравнение 
бытования 
фольклорного  образца  у  разных  композиторов,  в  разных  жанрах  и  в  образно-тембровых 
оформлениях. С этой целью на примере песен Жибекбудет проведено сопоставление: фольклорный 
образец,  его  оперная  транскрипция  (Брусиловский)  и  использование  в  рамках  скрипичного 
                                          
1 
Интервью Д. Жумабековой с А. Мусахаджаевой, 18 апреля 2012 года. 
2 
Транскрипция  по  театральной  музыке  широко  распространенный  жанр,  который  охватывает  тексты  не  только 
фортепианной музыки, но и скрипичной, виолончельной. Хрестоматийно известными стали такие скрипичные фантазии, 
как  Е. Цимбалиста  на  темы  оперы  «Золотой  петушок»  Н.А. Римского-Корсакова  или  фантазии,  которые  опираются  на 
фольклорный  песенно-танцевальный  материал,  оперы  «Кармен»  Ж. Бизе,«Евгения  Онегина»  Чайковского, 
Транскрипцию для струнных, рояля, клавесина и ударных создала С. Безродная. 

Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
96  
концерта-Рапсодии (Скорик)
1
26
. 
У  Брусиловского  песня  «Гакку»  видоизменяется  фактурно,  также  путем  полифонической  и 
гармонической  трансформации.  Ладовые  и  ритмические  модификации  вносят  в  народный 
источник новый смысл и выразительность. 
Е. Брусиловский,  который  ввел  разные  народные  напевы  в  свою  оперу,  высказывал  важную 
мысль, что «мелодии народных песен носят отпечатки многих вариантов разных исполнителей, а 
потому  в  ряде  случаев  невозможно  установить  подлинные  оригиналы  и  их  авторов.  Кроме  того, 
композитор  подчеркивал,  что  народные  мелодии  используются  им  в  опере  в  значительно 
преображенном виде - в соответствии с новыми контекстными и драматургическими функциями. 
«Мелодии народных песен не поются в опере в традиционном одноголосном виде, а исполняются в 
обогащении:  гармонией,  полифонией,  в  окружении  звучания  многоголосной  оркестровой 
партитуры» [3, с.129].  
В  опере  «Кыз  Жибек»  песня  «Гакку»  звучит  полностью  (ее  куплет  составляет 12 тактов,  а 
припев - 10 тактов, ц.2). Она исполняется в темпе Moderato, в чередовании arcoи pizzicato в партии 
первыхи вторых скрипок. 
М. Скорик в своей Рапсодии использует не только сжатый вариант припева песни«Гакку», но и 
интонационно изменяет оригинал (ц.4). Как и у Брусиловского, припев песни «Гакку» проводится 
Скориком в темпе Moderato. Восходящее затактовое гаммообразное движение восьмыми (которое 
добавлено М. Скориком за 1 такт до ц.4) подготавливает слушателя к лирической сфере.  
В  опере  Брусиловского  песня  Жибек  «Толкыма»  являет  собой  образец  любовной  лирики.  Она 
изначально развернута (30 тактов,темп Andantino). Как и в фольклорном образце, песня начинается 
с  затакта,  но  в  размере 3/4. Она  интонационно  обогащена  (дорийский  лад)  и  ритмически 
прихотлива (триоли). 
Лирически-проникновенную песню «Толкыма» (ц.16) исполняет Жибек. М. Скорик использует 
в  Рапсодии  образец  А. Габбасова  в  сокращенном  виде (21 такт),  в  темпе Andante и  в  нюансе 
mezzopiano.  В  сольную  партию  композитор  добавляет  ключевую  интонацию (cis-d-e), которая 
имеется и в партитуре оперы Брусиловского. 
В  Рапсодии  для  скрипки  и  камерного  оркестрадоминируют  принципы  концертности, 
гдетембровая выверенность у солирующей скрипки и оркестровом звучании приобретают особый 
смысл. Новый звуковой баланс привел к обеднению тембровой палитры, в частности, музыкальных 
портретов  главных  действующих  лиц.  Поэтому  М. Скорик  расширяет  его  состав,  дает  второй 
вариант Рапсодии для скрипки в сопровождении симфонического оркестра. Такая трансформация 
дает жизнь новому произведению, имеющему собственный образный склад и созданному по своим 
закономерностям. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1
 
Кузембаева  С.А.  Национальные  художественные  традиции  и  их  конвергентность  в  жанре  казахской  оперы. 
Монография. – Алматы, 2006. 380 с. 
2
 
Затаевич А. В.1000 песен и кюевказахского народа. Алматы: Дайк-Пресс, 2004.496 с. 
3
 
Ерзакович  Б.Г.  Некоторые  комментарии  к  воспоминаниям  (дневникам)  Евгения  Брусиловского. //Корифей 
казахской музыки. Композитор Евгений Брусиловский. Сб. статей. Алматы, 1999. 163 с. 
 
REFERENCES 
1 
Kuzembaeva S.A. Natsionalnyekhudozhestvennyetraditsiiiikhkonvergentnost v zhanrekazakhskoyopery. Monografiya. – 
Almaty, 2006. 380 s. 
2 
Zataevich A. V. 1000 pesenikyuevkazakhskogonaroda. Almaty: Dayk-Press, 2004. 496 s.  
3 Yerzakovich B.G. Nekotoryekommentarii k vospominaniyam (dnevnikam) YevgeniyaBrusilovskogo. 
//Korifeykazakhskoymuzyki. KompozitorYevgeniyBrusilovskiy. Sb. statey. Almaty, 1999. 163 s. 
                                          
1 
В художественной практике есть тому аналоги. В частности, фольклорная Камаринская, транскрибируется, например, 
по  разному  М. Глинкой,  Д. Шостаковичем («Антиформалистическийраёк»)  и  С. Слонимским  (Фортепианный  концерт, 
названный  композитором  «Еврейская  рапсодия»).  Юмористическая  подача  народного  напева  снабжена  ироничным 
авторским комментарием – «здесь камаринский мужик ожидовел»).  
В сатирической работе Д. Шостаковича Камаринская предстает как вокально-инструментальный вариант. 

№2. 2014 
 
 
97 
М.Скориктың скрипкаға арналған Рапсодиясының премьерасы 
(Е.Брусиловскийдың «Қыз Жібеқ» операсының 80 жылдығына арналған) 
 
Резюме 
Осы  мақала  М.Скориктың  скрипка  мен  оркестрге  арналған  Рапсодиясы  Е.Брусиловскийдың  «Қыз  Жібеқ»  операсы 
тақырыбына  жазылған.  Осы  шығарманың  алғашқы  орындаушысы  Қазақстан  Республикасының  халық  артисі,  профессор  А. 
Мұсақожаева. 
 
The premiere of the rhapsody for violin M. Skoryk (to the 80 anniversary of the Opera "Kyz Zhibek" Evgeny Brusilovsky) 
Summary 
 
The article deals with the Rhapsody for violin and orchestra, written by Miroslav Skoryk on themes from the opera "Kyz Zhibek" E. 
Brusilovsky. Work on the first artist, people's artist of the Republic of Kazakhstan, professor Aiman Mussakhajayeva. 
 
 
 
 
ƏОЖ: 316.334.2:338.48(574) 
 
М.С.САДЫРОВА, Х. М. МАМАНОВА 
 
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті 
 
«ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ТУРИСТ» КІМ? 
 
Аннотация 
 
Қазақстанда  проритетті  салалардың  бірі  болып  табылатын – туризмнің  институттық  дамуына  негіз 
салмастан  бұрын,  тиісті  бағытты,  қоғамдық  қажеттіліктер  мен  құндылықтарды,  туристердің  əлеуметтік 
мінездемелерін анықтаған жөн. Осы тұрғыда авторлардың  Қазақстанның туризм саласының ерекшеліктерін 
анықтау мақсатында PhD докторантура бағдарламасы шегінде жүргізген əлеуметтік зерттеудің өзектілігі зор 
деп есептейміз.  
Тірек сөздер: туристердің əлеуметтік мінездемелері, туристік құндылықтар, қазақстандық турист. 
Ключевые слова: социальные характеристики туристов, туристские ценности, казахстанские туристы. 
Keywords: social characteristics of tourists, tourist values, Kazakh tourists. 
 
Қазақстанның  туризм  саласы  нарықта  кездесетін  қиындықтар  мен  кемшіліктерге  қарамастан, 
қазіргі  заманның  талаптарына  жеткілікті  деңгейде  жауап  береді.  Елдің  кең-байтақ  жері,  тарихи-
мəдени  құндылықтары,  аймақтардағы  адам  қолы  тимеген  жабайы  табиғаты,  қарлы  тау  шыңдары 
мен  мұздықтары,  құмды  далалары  мен  шөлдері,  сан  алуан  көрініске  ие  алқаптары,  аз  да  болса, 
өзінің дəріптеуші турисіне ие.  
Алайда,  саланың  мəселелері  де  жеткілікті.  Мəселен,  елімізге  келуші  туристердің  əлеуметтік 
мінездемелерін  сипаттайтын  мағлұматтарды  алудың  орнына,  саяхаттың  мақсаты  мен  туристердің 
азаматтығын  анықтаумен  шектеледі.  Назар  аударарлық  мəселе,  өйткені,  дəл  осы  сипаттамалар, 
туристердің туристік құндылықтары мен қажеттіліктерін анықтауға, сол арқылы туристік нарықты 
тиімді басқаруға мүмкіндік жасайды.  
Сонымен қатар, қазақстандық туристердің де əлеуметтік «портретін» анықтау, яғни нарықтағы 
туристік  өнімге  сұранысты  дер  кезінде  анықтау  өте  маңызды.  Осы  факторларды  анықтау 
мақсатында,Алматы  қаласында (N=400) əлеуметтанулық  сауалнама  жүргізілді.  Сұралғандардың 
219-ы (55
%) əйел, 181-і (45%) ерлер. Жас ерекшелігі бойынша респонденттер:  
-
 
17 жасқа дейінгілер -75 адам; 
-
 
18-24 жас аралығындағылар - 95 адам;  
-
 
25-34 жас аралығындағылар – 78 адам; 
-
 
35-44 жас аралығындағылар – 89 адам; 
-
 
45-54 жас аралығындағы – 25 адам; 
-
 
55-60 жас аралығындағылар - 38 адам; 
-
 
61 жастан асқандар  – 7 адам болды. 

Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
98  
Алынған  мəліметтерді  сараптау  барысында,  респонденттердің  9
%-ы  туризм  саласында  (қонақ 
үйлер, ресторандар, аттракциялық объектілер жəне т.б.) жұмыс атқаратыны анықталды.  
Сұралғандар  табыс  мөлшеріне  қарай,  респонденттердің 21
%-ы  өздерін  төмен  табысты  топқа 
(50000 теңгеден төмен);  66
%-ық басым бөлігі  орташа табысты топқа (50000 - 100000 теңге); 8%-ы 
жоғары  табысты  топқа (100001-150000 теңге); 3
%-ы  өте  жоғары  табысты  топқа (150001-200000 
теңге), ал 2
%-ы  200000 теңгеден жоғары табысты топқа жатқызды.  
Туризм – Қазақстан қоғамының өміріне нақты сіңген əлеуметтік тəжірибе. Зерттеу нəтижелері 
көрсеткендей, сұралғандардың басым бөлігі, нақты айтқанда - 35
% өз демалыстарын Қазақстанның 
басқа  аймақтарында  өткізетінін  білдірген.  Үштен  бір  бөлігі, 28
%-ы  Қазақстанның  басқа 
аймақтарына  туыстарына  баратынын,  ал 13
%-ы  шекаралас  Қырғызстанның  Ыстық-көлінде 
демалатынын  айтқан.  Сұралғандардың 16
%-ы  алыс  шет  елдерінің  туристік  объектілерінде 
демалатынын, 3
%-ы  ТМД  елдеріндегі  туыстарын  саяхаттайтынын  білдірген.  Тек  2%-ы 
саяхаттамай,  өз  істерімен  айналысатынын,  ал  3
%-ы  тиімді  орналасуының  себебінен,  Алматы 
қаласының маңындағы туристік объектілерді саяхаттағанды жөн көретінін айтқан.  
Ішкі  туризм  нарығы.  Күн  өте  өзгеріп,  дами  түскен  туризм  саласының  тұтынушыларының 
талғамы өсіп, оған сай болуға тырысқан туристік индустрия өкілдері, нарыққа шыққан жаңалықты 
көзден таса етпей, бақылап бағуда. Туризм өз ортасын өзіне бағындыратын, өзгертетін, əсерлейтін 
əлеуметтік-экономикалық,  материалды  жəне  рухани  мыңқұбылған  қасиетке  ие  құбылыс.  Ол 
туристердің  сол  сəттік  жеке  қажеттіліктерінің  түрі  мен  формасына  бейімделіп,  əлемдік 
тенденцияның  жетегімен  қоршаған  ортаның  экологиялық,  жергілікті  қоғам  өмірінің  материалды 
жəне рухани құндылықтар жүйесін түрлі деңгейде əсер ете отырып, өзгеріске ұшыратады. ДТҰ-ң 
ұлттық  туризмді  дамыту  кеңестеріне  сай, «шетелге  саяхаттап  шыққан  бір  азаматқа,  тоғыз  ішкі 
саяхаттаушы болуы тиіс екен».  Қазақстанның ішкі туризм нарығындағы  туристік өнім қолданыс 
ерекшелігі,  респонденттердің 50
%-ы  Қапшағай  жағажайларын, 21%-ы  Бурабайды  таңдаған. 
Сұралғандардың жиынтықта төрттен бір бөлігін құраған, туристік аймақтарға 15
%-ы Алакөл, 6%-ы 
Балқаш жəне 8
%-ы басқа жерлер таңдауымен анықталды.  
Респонденттер  жауаптарындағы  басқа  жерлер  тізіміне - Қазақстанның  діни  туризм  орталығы 
Түркістан қаласы, Шарын каньондары жəне Түрген суқұламалары кірген. Туристік бағыт таңдауда 
респонденттердің  басты  себептері  бойынша, 38
%-ы  тиімді  бағаларды, 31%-ы  туристік  аймақтың 
тиімді  орналасуымен  түсіндірсе, 16
%-жанұямен  демалыс  өткізудің  мүмкіндігін  айттып  өтті. 
Туристік аймақтың инфрақұрылымы мен қызмет көрсету сапасының деңгейіне 4
%-дан тисе, 2%-ы 
жергілікті аттракциялық қызметтердің ассортиментін, 1
%-жергілікті туристік құндылықтарды, 1%-
ы қолайлы климат пен жағрафиялық ерекшеліктерді, ал 2
%-ды басқа да себептер құрады.  
Туристік саяхаттарының мақсатын респонденттер, емделу (39
%), жағажайлы демалысты өткізу 
(27
%),  экскурсиялау (12%),  белсенді  туризммен (11%)  жəне  пассивті  туризм (11%)  санаттарына 
жатқызды.  Респонденттердің  демалу  компаниясына  қарай, 44
%-ы  жанұясымен, 35%-ы 
достарымен, 10
%-ы  құрбыларымен, 2%-ы  жалғызбасты  демалыс  жəне  9%-ы  басқа-  деп,  жауап 
берді. 
 
Ішкі  туризм  нарығында  туристік  агенттіктер  қызметін  қолданушы  туристер  саны  аз. 
Сұралған  респонденттердің 58
%-ы  туристік  агенттіктер  қызметін  қолданбайтынын,  ал 42%-ы 
қолданғанын айтты. «Осы демалысыңызда жанұяңызға кеткен қаржылай шығыны қанша болды?»- 
деген  сұраққа, 8000-15000 теңге  жаратқандардың  туристік  агенттіктер  қызметін  қолданбағандар 
25
%-ы,  қолданғандардың  саны 24%-ы  құраған. 15001-20000 теңге  арасында  қаражат 
жаратқандардың  туристік  агенттіктер  қызметін  қолданбағандар  6
%-ы,  ал  қолданғандардың  саны 
5
%-ы құраған. Респонденттердің туристік агенттіктер қызметін қолданбағандардың 16%-ы 20001-
50000  теңге  арасында  қаражат  жаратқан,  ал  қолданғандардың  саны 14
%-ы  құраған.  Туристік 
агенттіктер  қызметін  қолданбағандардың 50001-100000 теңге    жаратқандар 21
%-ы, 
қолданғандардың  саны  7
%-ы  құрады.  Жеке  саяхатына 100001-150000 теңге  арасында  қаражат 
жаратқандардың  арасында,  туристік  агенттіктер  қызметін  қолданбаған  саяхаттаушылар  9
%-ы, 
қолданғандардың саны 6
%-ы құраған. Ал, 150001-200000 теңге арасында қаражат жаратқандардың 
туристік  агенттіктер  қызметін  қолданбағандар 11
%-ы,  қолданғандардың  саны  3%-ы  құраған. 

№2. 2014 
 
 
99 
200000  тг-ден  жоғары  қаражат  жаратқандардың  пайызы,  сəйкесінше  1
%  жəне  3%-дан  артпаған. 
Жауап беруге қиналғандардың пайыздық көрсеткіші, 10
% жəне 9% құраған.  
Өткізген 
саяхаттының 
қанағаттану 
деңгейі 
бойынша, 
респонденттердің 76
%-ы 
қанағаттанғанын, 20
%-ы  жартылай  қанағаттанғанын, 3%-ы  қанағаттанбағандығын, 1%  -ы  жауап 
беруге  қиналатынын  айтқан.  Отандық  демалу  аймақтарында  демалысын  өткізген 79
% 
респонденттер демалыс деңгейін «жақсы», 11
%-ы «орташа», 5%-дан «төмен» жəне «өте жақсы», - 
деп жауап берді.  
Халықаралық  туризм.  Респонденттерге  «Осы  жылы  Қазақстаннан  тыс  елдердің  туристік 
жерлерін  саяхаттадыңыз  ба?» - деген  сұраққа, 52
%-ы  «жоқ»,  ал 48%-ы  «ия» - деп,  жауап  берді. 
Шетелдік  саяхатқа  шыққан  респонденттердің  7
%-ы  Мысырда, 5%-ы  Қытайда, 44%-ы 
Қырғызстанда,  7
%-ы  Ресейде, 5%-ы  Тайландта, 36%-ы  Түркия  елінде, 2%-ы  Өзбекстан  елінде, 
жəне 7
%-ы басқа да мемлекеттерге саяхаттағдарын айтты. 
Саяхаттың  мақсаттық  ерекшеліктеріне  қарай, 25
%-ы  жағажайлы  демалыс, 19%-ы  шоп-тур, 19 
%-ы  пассивті  туризм  (рекрециялық), 16%-ы  активті  туризм  (аң,  балық,  шаңғы,  тау,  джипп-тур, 
сафари  жəне  т.б.), 12
%-ы  емделу, 6%-ы-діни  туристік  мақсатты, 3%-ы  басқа  мақсаттарды  атап 
өткен. Сондай-ақ, шетелдік саяхатын респонденттердің 37
%-ы достарыммен, 30%-ы құрбысымен, 
28
%-ы жалғыз, 4%-ы жанұясымен, 2%-ы басқа да жауаптарды қайтқан. Олардың 74%-ы шетелдік 
саяхатынан  қанағаттанғанын, 26
%-ы  айтарлықтай  қанағаттанбаған.  Саяхатты  ұйымдастыруда 
туристік  агенттік  қызметін  қолдану  фактілерін  анықтау  барысында,  респонденттердің 19
%-ы 
қолданбағанын,  ал 81
%-ы  қолданғанын  айтып  өткен.  Шетелде  өткен  демалысының  деңгейін 
анықтайтын  сұраққа,  респонденттердің 58
%-ы  «өте  жақсы», 38%-ы  «жақсы», 4%-ы  «орташа» 
деңгейде өткенін айтты.  
Сұралған  респонденттердің 23
%-ы,  жанұясының  бір  тұлғасының  ел  ішідегі  сапарына 12000-
15000 теңге, 16
%-ы 15001-30000 теңге арасында, 27%-ы 30001-50000 теңге арасында жəне 34%-ы 
50000  тг-ден  жоғары  қаражат  жұмсайтынын  айтты.  Сəйкесінше,  респонденттердің  4
%-ы, 
жанұясының  бір  тұлғасының  ел  тысындағы  сапарына 30000-50000 теңге арасында, 52
%-ы 50001-
100000  теңге  арасында, 25
%-ы 100001-150000 теңге арасында жəне 19%-ы 150000 тг-ден жоғары 
қаражат жұмсайтынын айтты. 
 «Жақсы  саяхат  өткізу  мақсатында  қай  қызметке  ақша  төлеуге  даярсыз?»-  деген  сұраққа, 
респонденттердің 40
%-ы  қызметтер  кешеніне,  яғни  заманауи  туристік  нарық  тəжірибесіне  енген 
all-inclusive, super all-inclusive, all-inclusive de-luxe қызметтерінің  кешенін  таңдады. 
Сұралғандардың 32
%-ы  сапалы  қызмет  санатын  таңдаса,  төрттен  бір  бөлігі  аса  қауіпсіз  деңгейлі 
саяхатты таңдады. 12
%-ы ыңғайлы орналасу орнын, 1%-ы басқа санаттарын таңдады.  
Қазақстанда дамытылуы тиіс туризм түрлерінің санаттарына,  респонденттердің 43
%-ы тарихи-
танымдық туризм түрлерін, 15
%-ы емдік-сауықтыру туризмді, 12%-ы тау-шаңғы туризмін,  11%-ы 
су  туризмін, 9
%-ы  белсенді  туризмді, 6%-ы  жағажай  туризмін  жəне  1%-дан  экскурсиялық, 
этнографиялық, экстремалды жəне басқа туризм санаттарын атап өтті. Сұралғандардың пікірінше, 
Қазақстандық туристік қызметтердің сапа деңгейін көтеруі тиіс санаттарға, респонденттердің 38
%-
ы инфрақұрылымды, 32
%-ы саяхат орындарының сапасын, 25%-ы қызмет сапасын, 3%-ы барлық 
қызмет түрлерін, ал 1
%-ы басқа да жауаптарды айтып өтті. 
Респонденттердің 73
%-ы «табыстары жақсы, бірақ үнемдеуге тура келетін», 19%-ы «табысы тек 
тамаққа  жететін», 6
%-ы  «табысы  жақсы,  үнемдейтін»  жəне  2%-ы  «табысы  керемет  өмір  сүруге 
жеткілікті»  санаттарға  бөлінді.  Олардың  ішінде, «кедейліктің  шегінен  төмен  жағдайда  өмір 
сүретін» жəне «жауап беруге қиналатын» жауаптар кездескен жоқ.  
Демографиялық жəне əлеуметтік өзгерістер адамдардың соңғы жылдары саяхатқа уақыты мен 
қаржысын  жоспарлап  бөлуге  мүмкіндік  берді.   Негізгі  əлеуметтік  жəне  демографиялық 
өзгерістерге:  халықтың  қартаюы,  іскер  əйелдер  санының  артуы,  кеш  тұрмыс  құру  тенденциясы,  
жалғызбасты адамдардың артуы, халық санына қарағанда баласыз жанұялар санының артуы, жанұя 
қаржылық  жағдайының  жақсаруы,  ақылы  демалыс  уақытының  артуы,  иммиграциялық 
шектеулердің  босаңдауы,  зейнетке  шығу  уақытының  шегерілуі,  туризм  мүмкіндіктерінің  артуын 
жатқызамыз. 

Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
100  
Жанұялық жағдайына қарай, 70
%-ы тұрмыс құрған, 18%-ы тұрмыс құрмаған, 9%-ы ажырасқан 
жəне 3
%-ы тұл екендіктері анықталды. Жауап беруден бас тартқандар болмады. «Балаларыңыз бар 
ма?» -сұрағына,  респонденттердің  93
%-ы  «ия», 7%-ы  «жоқ»-  деп  жауап  берді. «Кəмелетке 
толмаған балдарыңыз бар ма?» сұрағына, 26
%-ы «жоқ», 74%-ы кəмелетке толмаған балаларының 
бар болғанын айтты.  
«Жұмыс  орнын  есептегенде,  өзіңізді  қызметкерлердің  қай  тобына  жатқызасыз?»  сұрағына, 
респонденттердің 48
%-ы қатардағы қызметкер, жұмысшы, техникалық атқарушы қатарына; 22%-ы 
жеке  кəсіпкер  қатарына; 15
%-ы  басқарушы,  басқарушы  көмекшісі,  кəсіпорынның  бас  маманы 
қатарына жатқызды. Қалған 5
%-ы бөлім басшысы, ұйымның орта немесе жоғарғы білімді, білікті 
маман  қатарына  жатқызса, 4
%-ы  үй  шаруашылығымен  айналысатынын  айтты.  Ал, 3%-ы 
жұмыссыздар, 3
%-ы  басқа  қызмет  санаттарын  атады.  Қызмет  атқарып  отырған  кəсіпорынның 
меншік бөлінісін, 47
%-ы мемлекеттік сектор, ал 53%-ы жеке секторға жататындығы анықталды. 
Сұрау жұмыстарының нəтижесінде, қазақстандық туристің портреті құрастырылды. Ол, 25-
34  жас  аралығындағы, 50001-100000 теңге  тұрақты  айлық  табысы  бар,  жеке  сектордағы 
кəсіпорынның қатардағы қызметкері, кəмелетке толмаған баласы бар, тұрмыстағы əйел.  
Қазақстандық  туристердің  құндылықтары  мен  тұтынушылық  ерекшеліктері:  шығу 
туризмінің  тұрақты  бағыты-  экзотикалық  көрініске  ие,  жағажайлы,  жанұя  жəне  достарымен 
демалуға  мүмкіндігі  бар,  тиімді  бағасы 120000-150000 теңге  көлеміндегі  Тайланд  жəне  Түркия 
елдеріне  саяхаты;  Ішкі  туризмінің  тұрақты  бағыты – белсенді  туризм  мен  емдік-сауықтыру 
қажеттіліктерін  қанағаттандыруға,  көбіне  жанұя  жəне  достарының  қатарында  саяхаттауға 
мүмкіндігі  бар,  тиімді  бағасы 7800-65000 теңге  көлеміндегі  Қапшағай  жəне  Бурабай  туристік 
объектілері. 
Əлеуетті  туристердің  құндылықтарын  анықтау,  туристік  өнімді  өндіру,  ұйымдастыру  жəне 
жүзеге асыру процесінде орны ерекше. Бұл фактор тұтынушылардың талабына сай туристік өнімді 
нарыққа  шығаруға  мүмкіндік  береді.  Түптеп  келгенде,  туристердің  саяхаттауға  қашанда  түрлі 
мотивтері  болады,  алайда  ол  мотивтің  бірі  ғана  туристік  өнімді  сатып  алуына  əсер  етеді. 
Психологиялық  тұрғыдан  алғанда,  кез-келген  туристік  мотивті  белсендіру  нəтижесінде  туристің  
белгілі туристік өнімді сатып алуына əсер етуге болады. Адам қажеттіліктері қарапайымнан қиял-
ғажайып шегіне дейін жетуі, турист мотивтері -яғни, адам қажеттіліктерін: психо-физиологиялық, 
жастық,  кəсіптік,  діни,  жыныстық,  денсаулық  ерекшеліктерін  ескеретін  түрлі  кəсіп  мамандарды 
біріктіретін  үлкен  əрі  ауқымды,  тиянақты  зерттеулерді  қажет  етеді.  Туристтердің  кейбіреулері 
жергілікті  не  шетелдік  танымал  элиттік  курорттарға,  санаторийлерге,  демалыс  орындарына 
əлеуметтік  статусын  деңгейінде  ұстау  үшін  саяхаттаса,  кейбіреулерге  жаңа  елді  мекендерді, 
мəдениеттерді,  халықтарды  танып  білу  өзінің  күнделікті  тұрмыстық  ортадан  көңіл  сергітудің 
амалы болып табылады. Қай жағдайда да дестинация елі туристердің талап еткен қызмет сапасына 
қарай  қажеттіліктерін  жүзеге  асыру  субъектісі  ретінде,  олардың  толық  қанағаттануына  жағдай 
жасауы  тиіс.  Туристердің  саяхатта  өткізген  əрбір  мезеті,  осы  саяхатты  қайта  қайталауға  себепші 
бола алады.  
Дамушы  елдер  туристік  қызмет  саласын  қалыптастыруда  ескеретін  жəйттердің  бірі  өзіндік 
ерекшелікті  сақтай  отырып,  халықаралық  стандарттардан  ауытқымау.  Осылайша  мəдени 
құндылықтарды  стандартқа  сай  трансформациялау  туристтерге  жаңа  əрі  таныс  ортаға  түсуіне 
мүмкіндік береді. Əлеуметті туристердің құндылықтарын анықтау туристік өнім мен дестинацияны 
жоспарлауда,  құруда,  қалыптастыруда  жəне  дамытуда  өте  тиімді.  Сондықтан  əлеуметті 
туристердің  құндылықтарын  анықтау  туристік  нарыққа  туристердің  қажеттіліктеріне  сай  келетін 
тиімді өнімді қалыптастыруда қажет.  
Туристердің саяхаттау құндылықтарының алуан түрлі болуы, туризмнің жаңа түрлері мен жаңа 
туристік  дестинация  жерлерінің  қалыптасуы  мен  дамуына  негіз  болады.  Осылайша,  белгілі 
туристік  өнімді  таңдауға  əсер  ететін    туристік  құндылықтарды  анықтау  мен  қолдана  білу,  тиімді 
туристік  объектілерді  қалыптастыруға,  елдің  беделін  арттыруға  əрі  тұрақты  сұранысты 
қалыптастырып, туристер ағымын арттыруға мүмкіндік берері анық. 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: