Непрерывного педагогического образования, рассмотрены вопросы роста

351 

 

PISA ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІН ЖҮРГІЗУ АЯСЫНДА 

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНЦИОНАЛДЫҚ ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН 

ДАМЫТУ 

                                

Мақалада  оқушыларының  функционалдық  сауаттылығын  дамытуда  

қазақ тілі мен әдебиеті  пәнін оқытудың  мәселелері туралы айтылады. 

  

Қазақстан Республикасының  Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Әлеуметтік-

экономикалық  жаңғырту  -  Қазақстан  дамуының басты  бағыты»   атты  халыққа 

Жолдауында 

2012-2016 

жылдарға 

арналған 

білім 

алушылардың 

функционалдық  сауаттылығын  дамыту  бойынша  Ұлттық  жоспарды  жасау 

жүктелді.  «Білім  реформасы  нәтижелігінің  басты  көрсеткіші  -  еліміздің  әрбір 

азаматы  сәйкес  білім  және  біліктілік  ала  отырып,  әлемнің  кез-келген  елінде 

сұранысқа  ие  маман  бола  алатын  деңгейге  қолжеткізу  болып  табылады.  Біз 

әлемдік  стандарттар  деңгейінде  сапалы  білім  беруге  қол  жеткізуіміз  керек»,- 

деп  мәлім  етті  Елбасы  Нұрсұлтан  Назарбаев.  ҚР  Премьер-министрінің  ресми 

сайтында  (www.pm.kz)  хабарланғандай,  республиканың  білім  жүйесін  дамыту 

үшін  халықаралық  салыстырмалы  зерттеулердің  маңызы  зор.  Қазіргі  таңда 

Қазақстан TIMSS және PISA сияқты екі үлкен зерттеуге қатысуда. 

PISA  Халықаралық  зерттеуінің  мақсаты  15  жастағы  оқушылардың 

математикалық  сауаттылығын,  жаратылыстану  мен  оқудағы  сауаттылығын 

бағалау  болып  табылады.  Зерттеудің  негізі  мектептің  бағдарламасын  меңгеру 

ғана  емес,  жеке  тұлғаның  дамуындағы  білімін,  танымын   шыңдау,  әртүрлі 

өмірлік  жағдайларда   шешім  қабылдай  алатын   қабілеттерін   дамытуға 

бағыттау. 

Оқушыларының 

функционалдық 

сауаттылығын 

дамытуда 

оқу 

бағдарламасындағы  әрбір  пәннің  рөлі  зор.  Соның  ішінде  қазақ  тілі  мен 

әдебиетінің  алатын  орны  ерекше.  Осы  ретте,  оқушыға  халықтың  қоғамдық 

өмірін,  арман-мүддесін  танытуда,  оларға  идеялық-саяси,  рухани-адамгершілік, 

этикалық-эстетикалық  т.б.  тәрбие  беруде,  дүниеге  көзқарасын,  мінезін,  жалпы 

мәдениетін қалыптастыруда көркем әдебиетті қуатты құралдардың бірі ретінде 

пайдалану – әдебиет пәнінің басты мақсаты болып есептелсе, тіліміздің өзіндік 

қалыптасқан  нормаларын,  жалпы  айтқанда  грамматикасын  үйрету –  қазақ 

тілінің басты міндеті болып танылады. 

Сонымен, функционалдық сауаттылық дегеніміз не? 

Функционалдық сауаттылығы дегеніміз-адамдардың әлеуметтік , мәдени, 

саяси  және  экономикалық  қызметтерге  белсене  араласуы,  яғни  бүгінгі 

жаһандану дәуіріндегі заман ағымына, жасына қарамай ілесіп отыруы, адамның 

мамандығына , жасына қарамай үнемі білімін жетілдіріп отыруы. Ондағы басты 

мақсат  жалпы  білім  беретін  мектептерде  Қазақстан  Республикасының 

зияткерлік,  дене  және  рухани  тұрғысынан  дамыған  азаматын  қалыптастыру, 

оның  әлемде  әлеуметтік  бейімделуі  болып  табылады.   Мұндағы  басшылыққа 

алынатын  сапалар    белсенділік, шығармашылық  тұрғыда  ойлау, шешім 

қабылдай  алу,өз  кәсібін  дұрыс  таңдай  алу   және  өмір  бойы  білім  алуға  дайын 

352 

 

тұруы  болып  табылады. Бұл  функционалдық  дағдылар  мектеп  қабырғасында 

қалыптасады. 

Функционалдық  сауаттылықты  дамытудың  жалпы  бағдары  2011-2020 

жылының  мемлекеттік  бағдарламасында  айқын  көрсетілген. Және  де  Елбасы 

2012  жылғы  27  қаңтардағы  Қазақстан  халқына  Жолдауында  мектеп 

оқушыларының  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  мақсатында  бес 

жылдық ұлттық жоспар қабылданғаны баршамызға белгілі. Ұлттық жоспардың 

мақсаты  -  Қазақстанда  білім  сапасын  жетілдірудегі,  оқушы-лардың 

функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі  атқарылатын  іс-шаралардың 

жүйелілігі  мен  тұтастығын  қамтамассыз  ету  болып  табылады.   Осыған  орай, 

Ұлттық  жоспарда  функционалдық    сауаттылықтың  төрт  негізгі  механизмін 

бөліп  көрсетеді.  Оның  бірінші  механизмі-оқыту  әдіснамасы  мен  мазмұнын 

түбегейлі  жаңарту.  Ол  үшін  мұғалім  оқушының  бойына  әлеуметтік  ортаға 

бейімделуіне, алған білімін практикалық жағдайда тиімді пайдалана алатындай 

негізгі құзыреттіліктерді сіңіруі керек. Олар:  

- басқарушылық /проблеманы шешу қабілеті/; 

 -  ақпараттық  /өз  бетінше  ақпараттар  көздері  арқылы  үнемі  білімін 

көтеріп отыруы, сол арқылы танымдық қабілетін ұштау/; 

- коммуникативтік  /қазақ,  орыс,  ағылшын  тілінде  ауызша,  жазбаша 

қарым-қатынас жасау; 

- әлеуметтік /қоғамда, өз өмір сүрген ортада іс-әрекет жасай алу қабілеті/;  

-  тұлғалық / өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, қажетті білім, білік, 

дағдыларды  игеру,  болашақта  өзі  таңдаған  кәсібін  өзі  анықтау,  оның 

қиыншылығы мен күрделілігіне төзімді болу/; 

- азаматтық  /қазақ  халқының  салт-дәстүрі,  тарихы,  мәдениеті,  діні  мен 

тілін  терең  меңгеріп,  Қазақстанның  өсіп  өркендеуі  жолындағы  азаматтық 

парызын 

түсінуі/ ; 

-  технологиялық  /  ақпараттық  технологияларды,  білім  беру  технологияларды 

сауатты пайдалану/; 

Оқушы  осы  аталған  негізгі  құзыреттіліктермен  қатар  пәндік 

құзыреттіліктерді /әр пәннің мазмұны арқылы/ меңгеруі тиіс.  

Ұлттық  жоспарда  көрсетілген  функционалдық  сауаттылықтың  екінші 

механизмі-оқу  нәтижелерінің  бағалау  жүйесін  өзгерту.  /Қазіргі  біз  қолданып 

отырған  жүйеде  5,  4  және  3  деген  бағаларды  не  үшін  қоюға  болатыны  нақты 

анықталмаған / Бағалау жүйесі функционалдық сауаттылықта сырттай бағалау 

және  іштей  бағалау  болып  бөлінеді.  Іштей  бағалау-  оқу  пәні  бойынша  оқыту 

сапасын  диагностикалау.  Ал  сырттай  бағалау-  әрбір  деңгейді  аяқтау  бойынша 

білім  алушының  оқу  жетістіктерінің  нәтижелері  /ҰБТ,ОЖСБ/.    Білім 

алушылардың  өзін-өзі  бағалауы  өзін-өзі  ұйымдастыру  және  өзін-өзі  жетілдіру 

үшін  жеке  жетістіктерін  бағалау  арқылы  жүзеге  асырылады.  Критериялық 

бағалау жүйесі енгізілетін болады.  

Функционалдық  сауаттылықтың  үшінші  механизмі-  ата-аналардың 

балаларды  оқыту  мен  тәрбиелеуге  белсенді  қатысуын  қамтамасыз  ету.  Ата-

ананың  борышы  бала  бойына  жас  кезінен  адами  құндылықтарын  дарытып, 

353 

 

саналы  өмір  сүруге  баулу.  Ата-ана  баласының  функционалдық  сауаттылығын 

дамыту үшін мұғалімдерімен тығыз байланыс жасау керек. Ата-ана баласының 

ерекше қасиетін тану, түсініп қол үшін беру, олардың қабілетін дамыту, бойына 

рухани  құндылықтарды  қалыптастыру,  жағымсыз  мінез-құлық,  әдеттрден 

арылтуға  көмек  беруі  керек.  Ата-ананың  бойында  да  фукционалдық 

сауаттылық болуы тиіс. 

Төртінші  механизм-қосымша  білім  беру  жүйесін  дамыту.  Ұлттық 

жоспарда 

оқушылар 

сарайы,музыка 

мектептері,жас 

техниктер 

мен 

натуралистер  станциялары  жұмыстарын  түбегейлі  өзгерту  қарастырылған. 

Мұндай  оқыту  жүйесі  баланың  санасына  әлеуметтік  тұрмысына,  төңіректегі 

әлемге терең көзбен қарап үйреніп, жолығатын қиын мәселелерді оңай шешетін 

болады.  Бұрынғыдай  мектептен  шыққан  соң  бала  үйренген  білімін  ұмытып 

қалмайды, қайта өмірде пайдаланатын болады. 

Ұлттық жоспарды іске асырудың күтілетін нәтижелері:  

Ұлттық  жоспарды  орындаудың  нәтижесінде  2017  жылға  қарай 

қазақстандық  мектеп  оқушыларының  функционалдық  сауаттылығын  дамыту 

үшін мынадай жағдайлар жасалатын болады: 

1. Ғылыми-зерттеу жағынан қамтамасыз етеді.  

2. Білім беру мазмұнын жаңартады.  

3. Оқу-әдістемелікпен қамтамасыз етеді.  

4.  Мектеп  оқушыларының  білім  сапасын  бағалау  және  оған  мониторинг 

жүргізу жүйесі енгізіледі. 

5. Материалдық-техникалық базасы жаңартылып, нығайтылады. 

Жалпы  алғанда,  Ұлттық  жоспарды  жүйелі  және  одан  әрі  іске  асыру 

Қазақстанның  ұлттық  білім  беру  жүйесінің  бәсекеге  қабілеттілігін  және 

функциялық  сауаттылығын  дамуына  мүмкіндік  береді.  Жалпы  білім  беретін 

орта  мектептердегі  құзіретті  тұлғаны  қалыптастыруда  тіл  пәндерінің  орны 

ерекше болып келеді.  

Оқушының  бойында  функционалды  сауаттылықтың  қалыптасуына 

көптеген  факторлар  әсер  етеді,  алайда,  функционалды  қабілеттер  мектеп 

қабырғасынан  және  жанұядан  басталады.  Сондықтан,  біз  мектептегі 

функционалды  сауаттылықты  дамыту  жөніндегі  жұмыстың  сапасын 

мүмкінідігінше  жоғары  деңгейде  дамытуын  қамтамасыз  етуіміз  қажет.  Бүл  – 

заман талабы. 

Сөз  соңында,  оқушылар  арасындағы  дер  кезінде  және  сапалы 

функционалды  сауаттылық  қалыптастыру  -  олардың  бақытты  болашағының 

кепілі дегім келеді, олай болса, еліміздің бақытты болуы да осыған байланысты. 

Ендеше, біз жұмысымызды осы бағытта құруымыз керек. 

 

Библиографиялық сілтемелер 

1. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 

2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарын бекіту туралы 

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 

Қаулысы 

354 

 

 

Бақытжан Серікбайқызы Құсайынова 

дарынды балаларға арналған облыстық Жамбыл атындағы 

мамандандырылған мектеп-гимназия-интернатының 

директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары, 

Қазақстан, Өскемен қаласы. 

 

БИОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА АБАЙ ТАҒЫЛЫМЫНЫҢ НЕГІЗІНДЕ 

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ІЗДЕНУ-ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫН 

ҰЙЫМДАСТЫРУ АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН 

ДАМЫТУ 

 

Абай шығармаларын оқушы тек әдебиет сабағында ғана оқымай, барлық 

пәндер  арқылы  қабылдаса,  Абайдың  даналығы  арқылы  оқушының  бүкіл 

болмысына  әсер  етуге,  нағыз  адам  болуына  ықпал  етуге  болады.  Абайды  оқу 

арқылы  адамды  танып,  оқушының  өмірге  деген  көзқарасын  өзгертуге,  сол 

шығармалар арқылы  оқушыларға өздерінің бүгінгі өмірі мен іс-әрекетіне, мінез 

құлқына, кескін-келбетіне, сымбатына, тіпті өздерін бүгінгі таңда қалай ұстап, 

қалай тәрбиеленіп жатқандарына сыни тұрғыдан баға беруге үйретуге болады. 

Абай  мұрасын  оқи  отырып,  оқушы  өзіне  тек  рухани,  адами  тәрбие  алып  қана 

қоймайды,  оған  қосымша  күш  бітіп,  өмірге  деген  көзқарасы  күрт  өзгеріп, 

өзгеше  қарайтыны  байқалады.  Қазақ  тілінде  білім  алып,  қазақи  рухта  тәрбие 

көріп  өскен  қазақ  баласына  ғана  емес,  ұлты  басқа,  тілі  мен  діні  басқа  ұлт 

өкілдері  де  Абай  шығармаларынан  өзгеше  нәр  алып,  өмірге,  қоршаған 

ортасына,  ата-анасына,  бала-шағасына,  махаббатқа,  табиғатқа  өзгеше 

қарағандықтарын жасырмайды. Бұл ұлы Абай шығармаларының құдіреті десек, 

қателеспейміз. Ендеше, осы құдіретті, осы қасиетті оқушы тек әдебиет пен тіл 

сабақтарынан  ғана  емес,  басқа  сабақтармен  ұштастыра  отырып  меңгеретін 

болса,  оларды  өмірмен  байланыстыратын  болса,  олардың  ең  қажеттерін  өз 

өміріне қолданатын болса нұр үстіне нұр емес пе? 

Абай тағылымын биология, валеология сабақтарында тиімді пайдаланса, 

оқушының  ұлттық,  рухани  баюына,  өзіндік  дүниетанымына  оңды  әсер  етуге 

болады. Осы тұрғыдан оқыту үдерісінің алдына мынадай мақсат қойылады: 

-  оқушыларға  биологиялық  дүниетанымды  Абай    тағылымы      арқылы 

дәріптеу;  

-  оларды  өз  бетімен  жұмыс  істеуге  үйретіп,  іздену,  зерттеу  қабілеттерін 

қалыптастыру; 

- философиялық ой танымдарын ояту; 

- өз дүниетанымын Абаймен үндестіруге түрткі жасау. 

Осы мақсатқа сай мынадай нақты міндеттер қойылды: 

-  биология  және  валеология  сабақтарының  күнтізбелік  жоспарларын 

қайта қарап, Абай тағылымын аймақтық компонеттік негізде енгізу. 

- ақпараттық банк жинақтамаларын құру.  

355 

 

-  қосымша  материалдар  мен  Абай  тағылымын  сабақ  барысында  тиімді, 

қажетті деңгейде қолдануды саралау. 

- оқушылардың өзіндік зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. 

Осындай мақсатты көздеген білім меңгертудегі өз тәжіриемді көпшілікке 

ұсынбақпын.  Абай  шығармаларының  элементтерін  биология  және  валеология 

пәндеріне  енгізуді  жыл  басындағы  күнтізбелік  жоспар  жасаудан  бастаймын. 

Бағдарламалық  материалдар  бойынша  Абай  шығармаларының  тақырыптық, 

мәндік, мағыналық үндестігі болуы шарт. Бұл жерде 8-сынып бағдарламасында 

Абай  шығармаларын  қай  тақырыпқа,  қандай  деңгейде  кіріктіру  жолдарын 

іздеймін.  Абай  шығармаларын  мұғалімге  ең  алдымен  өзі  оқып,  талдап  білуі 

керек.  Тәнтану  сабақтарында  өткен  бірнеше  сабақтардан  мысал  келтіретін 

болсам:  «Адам  мүшелері»  тақырыптарын  оқытуда  Абай  шығармаларындағы 

қыз бойжеткеннің кескін-келбетін сипаттайтын мына шумақтарынан сол кездегі 

бойжеткендермен  қазіргі  заман  қыздарының  дене  бітімін  ғана  емес,  олардың 

ішкі,  сыртқы  дүниесі  мен  жан  дүниесін  салыстырмалы  ұғасың.  Абай  қыз 

бойжеткендердің сыртқы келбетін әдемі сипаттап қана қоймай, оның қызға тән 

нәзіктігін, жаны мен тән тазалығын тамаша жеткізе білген. Адам мүсінін өлең 

жолдарымен  жасаудағы  шеберлігі  арқылы  оқушылар  санасына  үлкен  ой 

тудырады. 

Білектей арқасында өрген бұрым, 

Шолпысы сылдыр қағып, жүрсе ақырын, 

Камшат бөрік, ақ тамақ, қара қасты, 

Сұлу қыздың көріп пе ең мұндай түрін, –  

деп  қыз  баланың  сұлулығы  оның  шашында  екенін  айтады.  Оқушыларға 

бұл  тағылым  әсер  етпей  қоймайды.  Осыдан  кейін  оқушылар  бүгінгі  жас 

қыздардың шаш қою үлгілерін сөз етіп, шаш күтімі жайында ой бөлісіп, пәндегі 

«Тері»  тақырыбында  берілетін  шаш  туралы  өз  ойларын  ортаға  салады. 

Қосымша  материалдар  әкелу  арқылы  сабақтың  берілу  ауқымын  өз  беттерімен 

толықтырады. 

Абай  шығармаларын  сондай-ақ  адамның  сезім  мүшелерін  оқытуда 

кеңінен  қолданамын.  Әсіресе,  осы  тақырыпта  Абайдың  сезім,  махаббат 

лирикаларын  пайдалану  оқушыларға  тақырыпты  тезірек,  кеңінен  қабылдауға 

бірден-бір  көмегін  тигізеді.  Биологиядағы  «Жүрек»  тақырыбында  Абайдың 

жүрек  пәлсапаларын  қоса  оқыту  көпшілік  жағдайда  оқушыларға  ұтымды  әсер 

қалдырады. Мен биологиялық тұрғыдан: «Жүрек – құрылысы жағынан ерекше 

бұлшықеттерден  тұратын,  күні-  түні  бір  минутта  тоқтамай  жұмыс  істеуге 

қабілетті  ерекше  тұрғыдағы  ағза»,-  деп  берсем,  оқушылар  осы  жұдырықтай 

жүректері  жайында  Абай  сөзімен  өзге  қырынан  қарап  талдайды,  оның 

қаншалықты 

үлкен, 

қаншалықты 

өзгермелі, 

бір-біріне 

ұқсамайтын 

құбылыстарға бейім, әр жағдайда әртүрлі екендігін дәлелдеп берді. Мысалы: 

1.

 

Асау жүрек аяғын шалыс басқан, 

Жерін тайып, арқыға сөз болмай ма? 

2.

 

Қан жүректі қайғылы-ау, 

Қайрыла кет сен маған. 

356 

 

3.

 

Жас жүрек жайып саусағын, 

Талпынған шығар айға алыс. 

4.

 

Бәрін ішкен сұм жүрек. 

Ет жүрек өртеді, 

От болып  жанып –  

деген  жолдардан  Адам  баласының  жұдырықтай  жүрегінің  өмірде 

қаншалықты  әртүрлі  болатындығы,  жағдайға  байланысты  қаншалықты 

өзгеретіндігін,  оның  тек  жақсылықтың  ғана  жаршысы  емес,  қатыгез 

қаталдықтың,  адам  шошытар  жамандықты  да  бойында  сақтайтындығынан 

хабардар етеді. Қараңғылықпен алысқан Абайдың сол кездегі жалғыз сырласы 

да,  мұңын  шағар  мұңдасы  да  -  жүрегі  болса,  сол  жүректен  шыққан  жалынды 

сөздерін жеткізер тілі, биологияда – «Тіл - адам ағзасының бір мүшесі» ретінде 

қарастырылады.  Тілдің  мүше  ретіндегі  алар  орнын  да  Абай  өлеңдері  арқылы 

оңай жеткізуге болады.Мысалы: 

1.

 

Қызыл тілім буынсыз, 

Сөзімде жаз шыбынсыз. 

2.

 

Жүйрік тіл, терең ой, 

Сол күнде қайда едің? 

3.

 

Сайра да зарла қызыл тіл, 

Қара көңлім оянсын –  

деген  жолдар  арқылы  тілдің  қаншалықты  өзгергіш,  алар  орнының 

ерекшелігін  көрсетуге  болады.  Бұл  тұрғыда  оқушылар  бір  өлеңдегі  тіл  мен 

келесі жолдардағы тілді салыстыруға дағдыланады, өз ойларын жүйелейді, өлең 

арқылы ойлана отырып, қорытынды жасауға талпынады. Өлеңді есте сақтауға 

жаттығады, ізденеді, зерттеуге талпынады. 

«Жануартану»  сабақтарындағы  «Сүтқоректілер»  тақырыбында  Абайдың 

«Аттың  сынынсыз»  қалай  бұл  тақырыпты  өтерсіз?  Жылқы  малының  бүгінгі 

күні ауыл өміріндегі қажеттілігі мен құндылығын білетін оқушы сабаққа Абай 

шығармаларындағы  жылқы  малының  сипаттамаларын  өздері-ақ  тауып 

қосымша  материалдар  ретінде  әкеледі,  оқушы  жылқы  малының  шығу  тегіне, 

басқа  төрт  түлікпен  ұқсастығына  салыстырмалы  түрде  сипаттама  беруге 

талпынады.  Ұқсастығын  іздеп,  айырмашылығын  тауып  Венн  диаграммасына 

тұрғызады. Өз бетімен жұмыс істеуге оқушылардың Абай өлеңдерінен кейінгі 

қиялдарынан  туындаған  ат  кескіні  сабақ  барысында  үлкен  талдау  тудырады. 

Жылқы  малының  бүгінгі  күнгі  өзектілігін  айқындай  түседі,  денсаулықты 

нығайтудағы  орны  -  ішсе  сүті  қымыз  шипалы,  мінсе  спорттың  бір  түрі 

болатындығын  да  кірістіріп  кетеді.  Салауаттылық  пен  ұлтжандылыққа 

баулитын  тәрбиелік  мәні  өз  алдына  зор.  Бұл  сабақ  қазақ  балаларының  ата-

дәстүр, салтшылдық пен малжандылық қасиеттерін аша түспесе, кемітпейді. 

Абай тағлымын биология пәнінде кіріктіре оқытудағы іс - әрекеттер: 

Мұғалім іс-әрекеті 

Оқушының іс-әрекеті 

Ізденеді 

Ізденеді 

Коммуникативтілік құзыретілігі артады 

Зерттейді  

Сөйлеу мәдениетін сақтайды 

Талдайды (анализ) 

Білімі артады 

Салыстырады (синтез) 

357 

 

Ой бөліседі 

Өз бетімен жұмыс жасайды 

Бақылайды 

Өз ойын толық жеткізуге дағдыланады 

Басшылық жасайды 

Коммуникативтілік құзыреттілігі қалыптасады 

Тіліміз бен дінімізді, қазақи рухымызды, ұлттық менталитетімізді сақтау, 

дамытуда Абай шығармаларын ұтымды пайдалану, жас ұрпақтың дарыны мен 

қабілетін,  белсенділігі  мен  ізденісін,  зертеушілігі  мен  шығармашылығын 

дамытуға,  оқушының  коммуникативті  құзырлылығының  дамуына  әсер  етері 

сөзсіз. 

 

Библиографиялық сілтемелер 

1. Құнанбаев А. Өлеңдер жинағы. 

2. Бітібаева Қ. «Оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмысына баулу жолдары» 

Семей «Үш биік баспасы» 2007 ж. 

 

 

Мара Имашевна Мамиева 

тренер центра уровневых программ 

ФАО «Өрлеу» ИПК по ВКО 

 

ОБУЧЕНИЕ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ НА ОСНОВЕ 

КОНСТРУКТИВИСТСКОГО ПОДХОДА В ПРЕПОДАВАНИИ 

 

В  статье  представлено  описание  опыта  работы    сертифицированных  

учителей  начальных  классов  области  по  организации      основ 

конструктивистского  подхода  в  обучении  на  основе  приобретения    новых 

знаний    самими  учащимися  в  процессе  познавательной,  исследовательской 

деятельности. 

 

Ключевые слова:   построение собственного  знания, применение знаний в 

жизненных  ситуациях,  активная  роль  ученика  в    учении,  саморазвитие 

учащихся. 

 

В  современном  казахстанском  образовании  наметился  переход  от 

обучения  как  презентации  системы  знаний  к  активной  работе  учащихся  над 

заданиями,  непосредственно  связанными  с  проблемами  реальной  жизни.  По 

сути,  происходит  переход  от  обучения  как  преподнесения  системы  знаний  к 

активной  деятельности  над  проблемами  с  целью  выработки  определенных 

решений;  от  освоения  отдельных  учебных  предметов  к  межпредметному 

изучению  сложных  жизненных  ситуаций;  к  сотрудничеству  учителя  и 

учащихся  в  ходе  овладения  знаниями.  Именно  активность  обучающегося 

признается  основой  достижения  целей  обучения  –  знание  не  передается  в 

готовом  виде,  а  строится  самим  учащимся  в  процессе  познавательной, 

исследовательской деятельности. Признание активной роли учащегося в учении 

приводит к изменению представлений о содержании взаимодействия ученика с 

учителем  и  одноклассниками.  Учение  более  не  рассматривается  как  простая 

358 

 

трансляция  знаний  от  учителя  к  учащимся,  а  выступает  как  сотрудничество  – 

совместная  работа  учителя  и  учеников  в  ходе  овладения  знаниями  и  решения 

проблем.  Это  придает  особую  актуальность  задаче  формирования  в    школе 

коммуникативных универсальных учебных действий. 

В  этой  связи  становятся  актуальными  слова  И.Г.  Песталоцци:  «Мои 

ученики будут узнавать новое не от меня; они будут открывать это новое сами. 

Моя  главная  задача  –  помочь  им  раскрыться  и  развить  собственные  идеи». 

Следовательно,  успех  в  освоении  учебной  программы  во  многом  зависит  от 

того, как учитель сможет  помочь ученикам «раскрыться и развить собственные 

идеи»,  или  от  формы  организации  деятельности  учеников.  Если  создать 

ученикам  условия  для  сотрудничества,  обучения    друг  друга  или 

взаимообучения,  то  процесс  освоения,  применения  знаний,  будет  наиболее 

продуктивным.  Следовательно,  в  данной  статье  речь  пойдет  о  приемах 

организации  результативного  группового  взаимодействия  на  основе 

конструктивистских  подходов  в  преподавании  и  обучении.  Говоря  о 

совместной  деятельности  учеников  младшего    возраста,  мы  не  нарушаем 

законов развития  ребенка:  до  того  как  ребенок пришел  в 1  класс,  главной его 

деятельностью  была  игровая  деятельность.  Дети  дошкольного  возраста, 

находясь,  весь день  в  одной  группе   детского  сада, практически  всегда имели  

общество  сверстников  –  партнеров  по  игре.  Общение  в  детском  саде  со 

сверстниками создает условия для развития творческого начала в ребенке и для 

формирования у него волевых качеств личности при утверждении, отстаивании 

и  защите  своей  позиции.  Воспитатели  детских  садов  создают  условия  для 

самовыявления,  саморазвития,  самосовершенствования,  самореализации 

ребенка,  а  значит  для  его  самопознания  и  самооценки.  К  6-  годам    ребенок 

становится учеником. Первоклассник с радостью перешагивает порог школы – 

его ждет что-то новое. Что же ожидает их в школе? Учеников рассаживают за 

удобные современные парты, не разрешают во время  урока разговаривать друг 

с  другом,    если    ребенок  оказал  соседу  по  парте    помощь  на  уроке,  то  это 

учителя  называют  «подсказкой  и  списыванием».  Если  мы    понаблюдаем  за 

первоклассником  в течение  хотя бы 1 урока,  то увидим, что в учении  – в их 

основном на данном возрастном этапе деле – они лишены круга сверстников и 

нормального  развития.  Ученики  учатся  рядом,  но  не  вместе,  не  помогая  друг 

другу, не сотрудничая при  освоении знаний. В результате получается, что мы 

лишаем  детей  возможности  нормального  развития,  так  как  лишаем 

возможности  общения.  Следовательно,  учителю  необходимо  так  организовать 

сотрудничество  учеников,  чтобы  помочь  им  во  взаимодействии,  обеспечить 

условия для зарождения инициативности самого ребенка, что в конечном итоге 

должно  привести    к  повышению  качества    обучения.    Роль  учителя  при 

реализации  конструктивистских подходов в преподавании – создание условий, 

способствующих раскрытию личности каждого учащегося  [1.Стр110].    

Конструктивизм  рассматривает  позицию  обучаемого  как  активную, 

самоуправляемую, построенную преимущественно на собственной активности, 

лишь  ситуативно  управляемую  извне  учителем  Учитель  создает  условия  для 

359 

 

саморазвития учащегося, оказывая ему помощь в случае необходимости, но не 

дает  готовых  знаний,  моделей,  алгоритмов  и  способов  решения  задач. 

Деятельность  учителя  направлена  на  формирование  самостоятельности 

каждого учащегося через управление построением  ими своего опыта.  

Конструктивистские  подходы в преподавании   и обучении  предполагают, что   

развитие  мышления  учащихся  происходит  в  условиях  взаимодействия 

имеющихся  знаний  с  новыми,  полученными  из  разных  источников.  [1.  Стр 

110].  Учитель помогает преодолеть зону  ближайшего развития, строит «леса», 

«подмостки» для перехода ученика на другой уровень знания и понимания  [1. 

Стр 134]. 

    

Цель  конструктивистской  дидактики  –  создание  условий  для  развития 

личности и индивидуальности каждого учащегося. Понятие  "конструктивизм" 

восходит 

к 

латинскому constructivus (связанный 

с 

построением, 

конструированием) 

и 

constructio 

 

(присоединение, 

строительство). 

Конструирование в процессе обучения определяется как "средство углубления 

и  расширения  полученных  теоретических  знаний  и  развития  творческих 

способностей, изобретательских интересов и склонностей учащихся" [2, с. 127].  

Педагогическая  философия конструктивизма в  основу  своих  идей 

предполагает  активность  и  учет  индивидуального,  "субъектного"  опыта 

обучаемого. 

      

В  качестве    примера  рассмотрим    ситуацию    на  уроке  русского  языка  в 

начальных классах,  когда тема урока формулируется в виде вопроса. Ученики 

должны построить план действий, чтобы правильно ответить на поставленный 

вопрос.      Школьники    высказывают  множество  предположений.    Мы    можем   

заключить,  чем  больше  озвучено    точек  зрений,  тем  продуктивнее  развито 

умение  слушать  друг  друга,  умение  анализировать  и  поддерживать  идеи 

одноклассников,  тем  интереснее проходит  работа.   Этот   пример   показывает, 

что    познавательная  деятельность  представляет  собой  активный  процесс 

конструирования  учащимся  своего  нового  знания  на  основе  сформированного 

ранее опыта. 

Рассмотрим пример   работы   групп   по  изучению  темы  урока  в   3  классе 

"Как изменяются имена прилагательные?"  Ученики   одной  группы,  основная 

часть    которой    состояла  из    высокомотивированных  учеников,  сразу 

установили, что   имя прилагательное  сочетается  с именем существительным,  

и сами построили план действий: 

1. Составить  сочетание  слов  «имя  существительное  +  подходящее    по 

смыслу имя прилагательное». 

2. Изменить  составленное  сочетание слов по числам. 

3. Изменить  составленное  сочетание слов по  падежам. 

4. изменить составленное сочетание слов по родам. 

5.  Изменить  несколько  имен  прилагательных  вместе  с  именами 

существительными; 

6.  Определить закономерность изменений, сделать вывод.  

360 

 

Другая  же  группа  пошла  иным  путем:    они  вразброс  начали  называть   

разные  имена    прилагательные,  причем    было  названо  каждым    учеником,  по 

меньшей мере, по 5 слов.  Затем один ученик выдвинул идею, что нужно взять 

всего    одно  имя  прилагательное    и  постараться    изменить  его  по  разным  

параметрам.  В  результате    неосознанного  проведения  лингвистического 

эксперимента,  ученики    также  самостоятельно    пришли    к  ответу  на 

поставленный    вопрос.  Третья  группа,      в  основном  состоявшая  из  слабо 

мотивированных  учеников,  получила    карточку    с    20  предложениями,  в 

которых    было  употреблено  одно  и  тоже    имя  прилагательное,  но  в  разных 

словоформах.  Им  необходимо  было    проанализировать    повторяющееся  имя 

прилагательное и установить его признаки.  Наблюдения показали, что  группа  

справилась    с  заданием.  Преимуществом  работы  данной  группы  было  то,  что 

они, выписав  каждое имя прилагательное, определили его падеж, число  и род. 

Это позволило  найти правильный ответ на поставленный вопрос. 

Результаты    своих   действий  ученики  озвучили    и представили  в  любой 

доступной форме, подтверждающей ответ на поставленный перед ними вопрос. 

Данный пример ярко демонстрирует путь достижения учениками цели. Но цель 

не  может  возникнуть  у  ученика  автоматически,  как  прозвенит  звонок,  она 

должна  быть  выращена  и  осознана  учеником  с  помощью  учителя.  В  этом 

случае  учителю  необходимо деятельность  направить  на создание условий для 

формирования  активного  целеполагания  на  уроке.  Процесс  целеполагания 

формирует  не  только  мотив,  потребность  действия,  но  и  учит 

целеустремленности,  осмысленности  действий  и  поступков,  развивает 

познавательные и творческие способности. Ученик реализует себя как субъект 

деятельности и собственной жизни. Процесс целеполагания – это коллективное 

действие, каждый ученик – участник, активный деятель, каждый чувствует себя 

созидателем  общего  творения.  Школьники  учатся  высказывать  свое  мнение, 

зная, что его услышат и примут. Учатся слушать и слышать другого, без чего не 

получится взаимодействия. 

В  связи  с  этим  возникает   необходимость  разработки  приёмов, 

способствующих  формированию  учебной  мотивации  на  уроке.  Все  приёмы 

основываются на активной мыслеречевой деятельности  учащихся. Рассмотрим 

пример,  раскрывающий,  что    процесс  познания  конкретного  явления  идет 

одновременно с осмыслением системы явлений. В этом случае  проектирование 

содержания обучения ведется с опорой на обобщенные концепции, системные 

знания и интегративные умения. Так, ученикам предлагается определить тему 

урока, опираясь на  записанные в столбик слова:  



 

жүктеу/скачать 8,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: