Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| (клоакага) айналады да, онда зөр шығару жөне көбею мүшелерінің
өзектері ашылады. Қос мекенділер ас қорыту жүйесі құрылысы жағьшан балықтар- дың ас қорыту жүйесіне ұқсас келеді. Бірақ атмосфералық ауамен тыныстауға бейімделумен байланысты оларда ауы з-ж ұтқы нш ақ бөлігінің қүрылысы күрделенеді. Ауыз бен мұрын қуыстары бір- бірінен толық ажырайды. Өңеш пен қарын алдыңғы ішек құрамына енеді. Ал олардың артқы ішегі саңғуыр үстіндегі томпайған түйіннен жөне сащуырдың өзінен тұрады. Бауырымен жорғалаушыларда ауыз-жұтқынш ақ бөлігінде қатгы тандай аны қ білінеді, ал қолтырауында (крокодилде) ауыз қуысы жұтқыншақтан жұмсақ таңцай арқылы бөлінген. Кейбір бауырымен жорғалаушыларда етгі қарын нышандары білініп, қарын өзінше жеке бөлім ретінде жетіле бастайды. Қүстарда ол жеке қарын болып қалып- 87 тасып, ас қорытуда үлкен рөл атқарады. Ішектің артқы бөлімінде бүйеннің көлемі қос мекенділермен салыстырғанда біршама үлкейеді. Сүт қоректілерде ас қорыту жүйесі өте күшті күрделенеді. Ауыз бен мұрын қуыстары бір-бірінен толық бөлінеді. Ортаңғы ішек ұлта- бар ұшына, ащы жөне м ы қы н ішектерге, ал артқы іш ек - бүйенге, то қ жөне тік шектерге жікгеледі. Жоғары сатыдағы сүт қоректілерде сыртқы орта жағдайы мен қорекгену ерекшеліктеріне қарай (шөп, ет, жеміс, насеком қорекіілер, талғаусыздар) ас қорыту жүйесіңце көптеген құрылымдық жөне функ- ционалдық айырмашылықтар байқалады. ІПөп қоректі жануарлар құрамында клетчаткасы мол азықты қорыту үшін көп уақытгы қажет етеді. Сондықтан олардың ас қорыту жолында сиымды кең бөлімдер - алдыңғы немесе қосалқы қарын (күйіс малында), бүйен (жылқыда) пайда болған. Сонымен қатар адам мен ет қорекгілер (ит, мысық) ас қорыту жүйесінің ұзындығы шөп қоректілер жүйесімен салыстыр- ғанда өлдеқайда қы сқа келеді. 106-сурақ. Ac қорыту процесінің эволюциясы қалай журген жэне ас қорытудың қандай турлері кездеседі? Адам мен жануарлар ас қорьпу ағзалары күрделі эволюциялық даму жолынан өткен, сол себепті тіршілік ортасының жағдайына, қоректік заттардың қасиетгері мен табиғатына байланысгы ас қорьпуцьщ бірнеше түрлері (механизмдерді) қалыптасқан (19 - сурет). Олар мыналар: 1. Торшалық ас қорьіту түрлі тығыз немесе сүйық заттарды торша ішіне сіңіріп, оларды цитоплазма ферменттерінің өсерімен ыдырату процестерімен бейнеленеді. Фагоцитоз (тығыз заттарды сіңіру) жөне пиноцитоз (сүйық тамшыларды қарбу) құбылыстары осы торшалық А Б В Г » % ч ’ * - + і V • * * іл . * k ' і * W / Н Й Ч І 1 * • • • Х . Т . > с ш • • . . • • * * і • * * !>.•- • 1 ш S • • . . . ► . ь 1 *2 _ и Ш к 19-сурет. A c қоры ту түрлері: А -қуы сты қ ас қоры ту (торш адан ты с ас қорыту); Б -торш алы қ-ц и топ лазм алы қ ас қорыту; В -торш алы қ вакуолалы қ ас қоры ту (ф агоцитоз немесе пиноцитоз); Г-м ем браналы қ ас қорыту. 88 ас қорытудың белгісі. Торшалық ас қорыту бір торшалы қарапайым жануарларға төн. 2. Торшадан тыс ас қорыту. Көптеген қоректік затгар молекула- сының мөлшері торшалар мөлшерінен өлдеқайда үлкен. Сондықтан оларды ыдырату процестері арнаулы маманданған торшалардан тыс, олардың сыртында жүреді. Ac қорытудың бүл түрі қуыстық жөне мембраналық болып екіге бөлінеді. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|