Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан

тізбек нуклеотидтерден түзіледі. Нуклеин қышқылдары молекулала- 
ры құрамында нуклеотидтер саны өртүрлі. Тасымалдаушы РН К  мо- 
лекуласында олардың саны 80-ге жуық болса, Д Н К  молекуласында 
ондаған мыңға жетеді. Д Н К -ны ң кез келген нуклеотидінің қүрамы- 
на аденин, гуанин, тимин, цитозин азотты негіздерінің бірі, дезокси- 
рибоза  жөне  ф осф ор  қы ш қы лы ны ң  қалдығы  енеді.  Р Н К -н ы ң  
нуклеотидтерінің құрамына азотты негіздер -  аденин,  гуанин, ура- 
цил,  цитозиннің бірі, рибоза жөне фосфор қыш қылының қалдығы 
енеді. Демек, нуклеотидтер тек азотгы негіз сипатымен өзгешеленеді. 
Цитозин,  тимин,  уроцил  -  пиримидин  негіздеріне,  ал  аденин  мен 
гуанин - пурин негіздеріне жатады.
150- 
сурақ.  Д Н К  мен  РН К  қурылысында,  қурамында,  қасиеттері 
мен қызметтерінде қандай өзгешеліктер болады?
Д Н К  мен  РН К  тек құрылысы,  торшада  орнығуы  жағынан  ғана 
емес, қасиетгері мен атқаратын қызметгері жағынан да ерекшеленеді.
Д Н К  молекуласы бір-біріне спираль түрінде бұрала орналасқан 
қос  полинуклеотидтік тізбекген құралса,  РН К  молекуласы жалғыз 
полинуклеотидтік тізбекген құралады. Д Н К  мономері -  рибонукле- 
отидгер. Дезоксинуклеотидтер құрамында азотгы негіз (аденин, гуа­
нин,  тимин,  цитозин), дезоксирибоза жөне фосфор қышқылының 
қалдығы болса, рибонуклеотид құрамына азотгы негіз (аденин, гуанин, 
урацил, цитозин), рибоза жөне фосфор қьппқылыньщ қалдьпы енеді.
Д Н К   нуклеотидтері  аденилді  (А),  гуанилді  (Г),  тимидилді  (Т), 
цитқдильді, ал РН К  нуклеотңдтері аденилді (А), гуанилді (Г), уридилді 
(У) жөне цитидильді (Ц) типке жатады.
Д Н К   молекуласы  тұрақты  жөне  репликациялануға  (еселенуге) 
қабілетгі, ал РН К  молекуласы өзгеріш (лабильді) және репликацияла- 
нуға қабілетсіз. Д Н К  торша ядросы мен митохондрияларда, ал РН К  - 
ядрода, цитоплазмада, рибосома мен митохондрияларда орналасады.
Д Н К  гендік ақпаратты сақтап, ұрпаққа береді, ал РН К  (ақпарат- 
ты қ жөне тасымалдаушы РНК) белок биосинтезін қамтамасыз етеді. 
Д Н К  Р Н К -ны ң құрылымын,  ал  РН К  түзілетін белок молекуласы- 
ның құрылысын анықтайды.
151- 
сурақ.  Торша қурамында РНК-ның қандай турлері болады және 
олар қандай қызмет атқарады?
Торша құрамында РНК-ның бірнеше түрі болады. Олар бір-бірінен 
молекуласының  мөлшерімен,  құрылымымен,  орнығу жағдайымен 
жөне қызметімен ерекшеленеді. Торша құрамындағы РН К -ны ң ша- 
мамен 10%-ын кіші молекулалы тасымалдаушы РН К  (тРНК) күрай- 
Ды.  Генетикалық  ақпаратқа  сөйкес тР Н К  белок түзілетін жерге  — 
138
рибосомаға белгілі бір амин қышқылын жеткізіп береді. Демек, тРНК- 
ның жалпы саны жиырмадан асады. Олар бір-бірінен нуклеотидгердің 
тізбектелу ретімен ерекшеленеді.
Торша РН К -сы ны ң 85%-на жуығын рибосомалық Р Н К  (рРНК) 
құрайды.  Олар  рибосомалар  құрамы на  енді де,  құраушы  қызмет 
атқарады.  Р Н К -ны ң  бұл  түрі  белок  биосинтезі  барысында  амин 
қышқылдарын пептидтік тізбекке бірікгіретін рибосоманьщ белсенді 
орталығын қүрауға қатысады.
РН К  түрлерінің арасында маңызды орынды ақпараттық немесе 
матрицалық Р Н К  (иРН К) алады.  РН К -ны ң жалпы мөлшерінің 5% 
шамасында  ғана  болғанымен,  олар  белок синтезінің Д Н К  кодына 
сөйкес жүруін қамтамасыз етеді. Әр иРН К  белоктың белгіпі бір түрінің 
түзілуіне жауап береді.  иРН К  молекуласы Д Н К -н ы ң  белгілі бір ген 
орныққан бөлігінде түзіледі де, болашақ синтезделетін белоктың құры- 
лымы  жайлы  ақпаратгы  нуклеотидтердің  тізбекгегі  орналасу  реті 
түрінде қабылдап (көшіріп) алады. Олар осы ақпаратты рибосомаға 
тасымалдап, белокты синтездеу кезінде оны жүзеге асырады.
Сонымен,  торшада  РН К -ны ң  барлық  тобы  қызметі  жағынан 
бірлескен  жүйе  құрып,  сол  торшаға  тән  белоктардың  синтезделу 
процесін қамтамасыз етеді.

жүктеу/скачать 13,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: