Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан

Инсулин жетіспеген жағдайда гипергликемия, глюкозурия орын 
алып, қан құрамында кетонды затгар мөлшері артады, организм диа­
бет ауруына шалдығады. Диабет ауруы зөрдің көп бөлінуімен (поли- 
урия), судың көп ішілуімен (сусамыр - полидипсия) сипатталады.
Глюкагон - инсулиннің антагонисі.  Ол гликогеннің глюкозаға ай- 
налуын шапшандататын фосфорилаза ферментін белсендіріп, қан- 
дағы глюкоза мөлшерін көбейтеді, май қышқылдарының тотығуын 
жандандырып,  кетонды заттардың түзілуін күшейтеді, май ұлпала- 
ры нан глицерин мен май қы ш қы лдары ны ң босануын шапшаңца- 
тады.  Глю кагонның бір түрі ащы іш ектің эндокриндік бездерінде 
де  түзіледі.  Ол  ар ал ш ы қ   без  глю кагон ы нан   құры лы сы   мен 
қасиеттері ж ағы нан ерекшеленеді.  Бүл гормон іш ек қуысындағы 
глюкозаның өсерімен бөлінеді де, қанға сіңгеннен кейін инсулиннің 
бөлінуін күшейтеді.
Соматостатин гормоны тек түзілген жерінде ғана эсер етеді, оған 
паракриндік  эффект  төн.  Бұл  гормон  инсулин  мен  глюкагонның 
бөлінуін тежейді.
Ү йқы  безінің майда өзекгерінің эпителиалдық торшаларында ли- 
покаин гормоны түзіледі. Липокаин фосфолипидтердің-лецитиннің 
түзілуін жандандырады, май қышқылдарының тотығуын жылдамда- 
тады, май қорының шығынын күшейтеді, көмірсулардың майға ай- 
налуын тежеп, бауыр торшаларын шырланудан сақтайды.
Ү йқы безі сығындысынан калликреин (падутин), ваготонин, цен- 
тропнеин деген заттар да бөлінген.  Калликреин артериолалар мен ка- 
пиллярларды кеңейтіп, қан қысымын төмендетеді. Ваготонин пара- 
симпатикалық  нервтер  тонусын  жоғарылатады,  эритроциттердің 
түзілуін жандандырады.  Центропнеин тыныс  орталығын қоздырып, 
бронхыларды кеңейтеді, оттегінің қанмен тасымалдануын жақсартады.
203-сүрақ.  Бүйрек усті бездердің маңызы қандай?
Бүйрек  үсті  без  сырт  жағынан  фиброзды  қабықпен  қапталған 
жұп без. Ол сыртқы қыртыстық қабатқа және ішкі - боз затқа бөлінеді. 
Қыртыстық  қабат  үш  айм аққа  бөлінеді:  сыртқы  -  шумақты,  ор- 
таңғы  -   шогырлы жөне ішкі  -  торлы аймақтар.  Әр  аймақ өзіне төн 
гормондар түзеді.  Бозғылт зат хром  тұздарының өсерінен  сарғыш 
түске  боялған  хромаффиндік торшалардан  құралған.  Бұл  кабатта 
көптеген нерв  талшықтары мен  ганглиоздық (симпатикалық) нерв 
торшалары кездеседі.
Бездің  қы рты сты қ  қабаты нда  түзілетін  гормондар  минерало- 
кортикоидтар (альдостерон, дезоксикортикостерон),  глюкокорти- 
коидтар  (гидрокортизон,  кортизон,  кортикостерон),  андокорти-
194
коидтар (андростендион, андростерон, 
эстрон, прогестерон) болып 3 топқа бө- 
лінеді (32-сурет).
Минералкортикоидтар организмде ми- 
нералды  заттардың алмасуын  -   натрий 
мен калий деңгейін, -  ретгейді. Минера- 
локортикоидтар  ж етіспесе  организм  
натрийді,  суды,  хлоридтерді  көп  бөліп 
шығарады  да,  ішкі  ортаның  қасиеітері 
өзгеріп,  тіршілік жағдайлары бұзылады.
Глюкокортикоидтар көмірсулар, белок- 
тар,  майлар алмасуына эсер етеді, ұлпа- 
ларда  белоктың  ыдырауын  күш ейтіп, 
олардың синтезін бөсеңдетеді. Глюкокор­
тикоидтар  өсерімен  қан   қүрамындағы 
амин қьппқыдцарыньщ мөлшері өсіп, олар 
бауырда глюкоза мен гликогенге айнала- 
ды,  қордагы  май  шығыны  артып,  қуат
алмасуы күшейеді.  Бүл гормондар антиденедердің түзілуін баяула- 
тьш, қабыну процесін өршітпеуде маңызды орын альш, булығу (стресс) 
тудыратьш өр түрлі қолайсыз факторлардың өсеріне бейімделуде ма- 
ңызды рөл атқарады.
Бүйрек үсті безінің қыртыстық бөлігінің қызметі нашарласа адам 

жүктеу/скачать 13,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: