Нуржігіт Алтынбеков 428
Авитаминоздар Витаминдер (қазақша: дәрумен) тағамдардың құрамына кіреді. Организмнің
тіршілігі үшін олардың маңызы өте зор. Витаминдер экзогендік немесе
эндогендік себептерден организмде мүлде болмаса немесе жеткіліксіз болса,
бірқатар патологиялық үдерістер мен аурулар — гиповитаминоздар мен
авитаминоздар — дамиды.
Витаминдер жеткіліксіз немесе мүлде болмағандықтан жиі дамитын аурулар:
рахит (мешел), цинга (құрқұлақ), ксерофтальмия, пеллагра, витамин-В
12
мен
фолий қышқылының тапшылығы.
Рахит Рахит (грекше:
rachis — омыртқа жотасы; қазақша: мешел) — D-гипо-
немесе авитаминозы.
Классификациясы . Рахиттің бірнеше нысаны бар: 1) әр жастағы балаларда
дамитын классикалық нысаны (3 айдан 1 жасқа толғанға дейін дамыса,
ерте рахит, 3-6 жас аралығында —
кешеуіл рахит ); 2) D-витаминтәуелді рахит —
аутосомды-рецессивті тұқымқуалайтын ауру; 3) D-витамин резистентті рахит
— жыныстық X-хромосомамен тіркесіп, тұқымқуалайтын ауру; 4) ересектер
рахиті, яғни остеомаляция. Бұлардың ішінде ерекше көңіл аударарлық нысаны
— балалардың классикалық рахиті мен ересектер рахиті.
Этиологиясы . Рахиттің негізгі себебі — D витаминінің жеткіліксіздігі. Ол: 1)
тұқым қуалап, 2) D
3
витаминнің түзілуіне қажетті ультракүлгін сәуле тапшы
болғанда, 3) тағамда D витамині аз болғанда, 4) D витамині ішек арқылы дұрыс
сіңірілмегенде, 5) D витамині жеткілікті түскенмен, организмге қажеттілігі тым
артқанда, 6) созылмалы бүйрек және бауыр ауруларының әсерінен D
3
витаминінің белсенді метаболиттері — 1,25 (ОН)D
3
, дұрыс қалыптаспағанда
дамиды. Ал ересектер D авитаминозы көбіне асқазан-ішек ауруларының
салдарынан бұл витамин дұрыс сіңірілмегенде немесе жүктілік, гипертиреоз,
реналдық ацидоз сияқты себептерден D витаминінің организмге қажетті
мөлшері тым артқан жағдайда байқалады.
Патогенезі . Аурудың патогенезі кальций мен фосфор алмасуының терең
зақымдалуына негізделген. Соның салдарынан остеоидтық тін кальций
фосфатын сіңіре алмайды да, дұрыс ізбестенбейді. Рахитпен сырқаттың
қанында бейорганикалық фосфор азайып (
гипофосфатемия ), тіндерінде тотығу
үдерісі бәсеңдеп, ацидоз дамиды. Белоктар мен липидтер де дұрыс алмаспайды;
әрі май қышқылдарының рахит ауруының ағымын жандандырғыш қасиеті бар.
