Орфографиясы
жүктеу/скачать 0,69 Mb. Pdf көрінісі
|
| бақталас, төлтума, қолтаңба, дүниеқоңыз, аққөңіл сияқты атаулардан тұрады.
Олардың алғашқы көрінісі фразеологизмдерден бастау алады. Сөйтіп, айналада пайда болып жатқан заттар мен құбылыстар тілдік таңбаны тек сөз тұлғасында емес, сипаттама-бағалауыштық қызметтегі фразалық тіркестер тұлғасында да алады. Фразеологизмдер тілге бұл қызметінде келгенімен, олардың негізгі категориалды мағынасы атауыштық болады. Алғашында олардың бағалауыштық – модальдық мағынасы басымдық танытады да, атауыштық мағынасы көзге көрінбейді (121. 58). Және олардың лексикалық құрамы да тұрақсызданып, кейін уақыт өте семантикалық-құрылымдық өзгешеліктерге ұшырай, тұрақты формаға көше бастауына байланысты енді олардың (фразеологизмдердің) атауыштық қабілеті көріне бастайды. Сөйтіп, фразеологизмдердің ономасиологиялық жағы арнайы сөз болуды керек етеді (115. 9). “Ономасиологический подход выдвигает перед фразеологии задачи глубокого и тщательного изучения номинативной специфики (фразеологических единиц всех разновидностей, установления роли и места фразеологических единиц каждого типа в иерахии лингвистических знаков” (122. 13). Фразеологическая номинация связана со стремлением человека обозначать объекты и отношение к ним при по- мнит выразительных языковых средств, расширяющих возможности коммуникации путем заполнения лексических лакун” (115. 78.). Сөйтіп, сөз мағынасын ауыс қолдану нәтижесінде адам түйсігіне әсер ететін көркемдеуіштік, бейнелеуіштік қызметтегі фразеологизмдер тіл дамуында сигнификативтік жиілікке (сигнификативная частотность) түсіп, лексикалық құрамының тұрақтылығына ғана ие болып қоймай, сонымен бірге, бір қатарлары сын есім – зат есім типіндегі стандарт формасын қабылдай бастайды (115. 16). Тілдегі фразеологизмдердің бағалауыштық, атауыштық-бағалауыштық, атауыштық деп бөлінуі де сондықтан. Бұл рет бір жағынан тіл тұлғаларының бүтіндікке, фразеологизмдердің сөз формасын қабылдауға ұмтылу сатыларын көрсетеді. Әрине, бұл сатыда тілдік құрылымдардың өту процесі әр текті, әр сипатты, әр қилы болуы мүмкін. “План выражения развивается медленнее, чем план содержания, он нередко отражает предпонятийное содержания, хотя в сознании носителей языка, возможно, уже вырисовывается целостный концептуальный образ. А усиление концептуальной природы означаемого выражается в образовании из сочетания либо сложных слов, либо аффиксальных построенийй (115. 85-86). Сонымен, атауыштық сөз сипатына жеткен фразеологизмдер сөзжасам процесіне араласып, сөз түрлендіру жұрнақтарымен түрленіп, көптеліп, септеліп, жіктелу мүмкіндіктеріне ие болады. Қоршаған ортаны тұтас тілдік таңбалар арқылы тану ой тұтастығын, сананың абстрактенуін көрсетеді. Бұл ойымызға дәйек ету үшін проф. М.М.Копыленконың мына сөзін келтіруіміз жөн: “мы полагаем, что можно определить меру целостности понятия по мере целостности языковой формы, по ее нерасчлененности/расчлененности, семантической полноценности/неполноценности компонентов. Чем цельнее языковая форма, тем цельнее “понятийное”, выражаемый ею смысловой образ, чем больше компонентов в плане выражения, тем менее целостный, менее “понятийч ный” смысловой образ они выражают” (115. 79,). Біз тілдегі атауыштық фразеологизмдерді олардың бағалауыштық, бейнелеуіштік сынды негізгі кызметіне көбірек назар аударып, бөлек таңбалауды ұсынып келдік. Алайда тілдік фактілер, емле сөздіктері бұл қағиданы бірізді ұстана алмады. ҚТОС-інің соңғы басылымында бірқатар фразеологизмдер біріктіріліп берілген. Олардың ішінде терминдік мән алғандары да (сөзбұйдалық, алауыздық), атаулық қызметте тұрғандары да бар. Фразеологизмдердің сөз баламасы ретінде емес, алғашқы атау болып қалыптасатын сипатын тілдік фактілердің өзі де растайды (123. 234). Кейінгі кезде ер қашты болу, етек басты болу, am салысты (124), арамтамақ, алабөтен, күн көру, жан ашу, бой ұру, тіс қаққан, бел шешу сияқты тұрақты тіркестерді біріктіруді ұсынған пікірлер де бар, ал мерзімді баспасөзде бұл кұбылыс жаппай дағдыға айналған. “Фразосочетания – важное средство формирования новых понятий, предшествующее созданию однолексемных средств их выражения! (115. 82). “Фразеологиялық бірліктер кейде көркемдеуіштік, бағалауыштық белгілерінен айырылып, күрделі сөзге айналып жатады (саршұнақ, сартоқаш)” (125. 29). Сөйтіп, бөлек тұлғалану үрдісіндегі фразеологизмдердің бүтіндікке жетуіне, сөздің эквиваленті емес, синоним сыңары болуына нендей факторлар әсер етті? Бұл сұраққа жауап іздеу мақсатында компоненттік талдау мен жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|