Орфографиясы


Бойкүйез, қолтаңба, қарғыбау



Pdf көрінісі
бет48/72
Дата12.01.2023
өлшемі0,69 Mb.
#61061
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   72
Байланысты:
46774b23911507b22245ade7fa6a4289

Бойкүйез, қолтаңба, қарғыбау сөздеріне
семдік талдау
І лексема
денотатив
семема Д
1
конотатив
семема К
1
денотатив
семема Д
1
ІІ лексема
Бой
[адамның]
[төбе]сі мен
[табан]ына
дейінгі
аралықты
қамтитын
[дене]
[тұрқы]
тұла бой
[бұлшық
[ет]
[ткань]дерінің
[қабынуы]нан
болатын
[мойын]ды
[бұрғызба]й
тұла бой
денені
[ауыртатын]
[ауру]
күйез
Қарғы 
[ит] тің
[мойны]на
[тағ]атын
[қайыс]
[бау]
[бұғау]
[байла]у
[құрса]у
[киім]нің
[үй]
[мүлкі]нің
[зат]тардың
[ұшы]на
[байла]у
[үшін]
[тағылатын]
[ызба]
[жіп]
бау
Қол
[адам]ның
[ұста]йтын
[шаруа]
[істе]йтін
[жаз]атын
[он] [саусағ]ы
[екі]
[алақан]ы
[бар]
[дене]
[адам]
[жазу]
[жұмыс]
[күші]
[дақ]
[ен]
[белгі]
[мөр]
таңба


[мүше]сі
Сонымен, экзоцентрлі БС-дердің бұл тобын K
1
K
1
қатынасында
көрсетуге болады.
Экзоцентрлі БС-дердің 3-тобына аққұс, ақлақ, ақжүрек, ақбикеш,
далантопшы, күлдәрі (үлбіреген жібек мата), итсабын (өс), итсандық, (өс.),
иттүйнек, келтешаш (өс ), кереңқұлақ (өс.), кермексабынкөрсары, қазтаңдай,
қарақұс (шүйде сүйек), қоянаяқ, қызылбояу, найзақара, елтірі, саңырауқұлақ,
соқырішек, соқыртеке, сүтемшек, томарбояу, томардәрі, бірқазан,
шолпаншаш (әс.), жезайыр (қару), жержастық, (өс.), көкжаулық (өс ), көктеке
(құс), дарқоңыр, жаңақызыл, жасбуын, жаубүйрек, кірпікшешен, соражөке,
тауықсоқыр (ауру), тау-құдірет (құс) сияқты қатынастағы БС-дер жатады.
Мұнда аққұстың “тары илейтін тас”, ақлақтың “ақ ірімшіктен жасалған
ыстық тағам”, ақбикештің “ақталған тары”, ақжүректің “емдік қасиеті бар
шөп” экстралингвистикалық мәнділіктеріне қандай қатысы бар екені
белгісіз. Бірақ дербес мағыналы екі сөздің бірігуі бір денотатқа атау
болады.
Сонда, байқап отырғанымыздай, бірге жазылатын сөздер Д
2
Д
1
Д
2
Д
1
қатынасынан бастап, К
2
К
2
, қатынасына дейінгі аралықтағы құрама
сөздерді қамтиды екен.
Сонымен, қазақ тіліндегі БС-дердің семантикалық белгілеріне БС
сыңарларының экстралингвистикалық мәнділікпен жанама байланысы; екі
сыңардың бір семантикалық өрісте жатуы, ортақ семаларының болуы,
сөйтіп, ортақ мағынаның пайда болуы, оның атауыштық, терминдік
мәнінің артуы; бір сыңардың мағына жалпылануы; бір сыңардың дербес
мағынасынан айырылуы, бөлшектің бүтін орнына жұмсалуы т.б. жатады.
Бұл қатардағы БС-дердің орфографиялық сөздіктерде
кодификациялануына байланысты мынаны айтуға болады. Егер ҚТОС-інің
алғашқы басылымында негізінен сыңарлары экстралингвистикалық
мәнділікпен КЖ, қатынастағы сөздер біріктіріліп берілген болса, 1978
жылғы шығарылымында Д
2
К
1
қатынастағы сөздер біріктіріле бастады. Ал
1988 жылы шыққан сөздіктің соңғы басылымында Д
1
Д
2
қатынастағы
құрама сөздер бірге таңбалану тұрпатына ие болады да, бүгінде қайта
құрастырылу үстіндегі сөздіктің жаңа басылымында қатынастағы
лексикалық бірліктер біріктіріліп, реестрге шығарылатын болады.
БС-ге қатысты проблема бұнымен шешілмейтіні белгілі. Осыған
орай мынадай мәселелер мен сұраулар өз зерттеу кезегін күтетінін
айтамыз. Бір ұғымды білдіретін екі негіздің грамматикалық тұлғалармен


тұтас түрленуі бірге тұлғалаудың өлшемі бола ала ма? Түсіндірме
сөздіктердің қазіргі жағдайында семдік талдаудың дұрыс нәтижеге
жеткізуі мүмкін бе? БС сыңарларының кірігу кұбылысына түсуі шарт па?
Дыбыс, дауыс үндестігіне, орфоэпиялық зандылыққа ыңғайлап жазу үрдісі
дұрыс па? Буын санының шектеулігі сөздер бірігуінің алғышарты ма? Бір
екпінге ие болу БС-дің белгісі бола ала ма?


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   72




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет