Орындаған: Гайбулла Гулрух Тобы: фақ-111A Қабылдаған
жүктеу/скачать 30,23 Kb.
|
| Болмыс туралы жалпы ұғым
Адамның дүниеге қатынасынын негізінде қандай құндылық жатса да, оның бастамасы - болмыс. Мәнділік жөнінде айтқанда не нәрсенің болса да дүниеде болу жолы немесе тәсілі оның негізін құрайды. Болу жолдары және сан алуан құндылықтар - бәрі де ең алдымен жалпы болуға тиіс. Онда болу деген не нәрсе? Бұл сұраққа оның барлық форма- ларының мазмұнын ашу арқылы ғана жауап беруге болады. Болудың нақты, жеке формаларының бәріне ортақ жалпы қасиет, ол - болу. Құндылыққа, мәнділікке ұмтылу - соларды болдыру, іске асыру. Болмыс санатын жете түсінудегі негізгі қиындық, бір жағынан, дүниенің ағымдығы, екінші жағынан, ол қанша өзгеріске түссе де – өмір сүріп қала беруі. Бұл ахуалды өзеннің суымен салыстыруға болар еді: ол әрқашанда ағыста болғанымен – таусылмайды, өмір сүріп қала береді. Болмыс ұғымы мейлінше кең ұғым болғаннан кейін, оған қарсы тұрған ұғым – бейболмыс, яғни ештеңе, жоқтық. Бір қарағанда, болмыс ұғымы мейлінше кең болғаннан кейін, мазмұн жағынан алғанда мардымсыз болып көрінеді. Бірақ, соған қарамастан, сонау көне заманнан бастап оған әртүрлі мағына беріліп, Батыс пен Шығыс дүниесезімі мен дүниетанымы екіге бөлініп, осы күнге дейін созылып келе жатқан айырмашылықты тудырды. Мұның өзі де философияның өмірмен тығыз байланысты екенін, адамзат өркениетінің түп-тамырында жатқанын көрсетсе керек. Бұл ойды нақтылай келсек, көне Қытай философиясындағы даосизм ағымында болмыс «дао» ұғымы арқылы беріледі. Қытай тіліндегі көп сөздер сияқты, дао ұғымы да көп мағыналы: бір жағынан, ол аспанның құдіретті заңдылықтары ретінде түсінілсе, екінші жағынан, болмысты бейнелейді. Ал соңғының өзі екі мағынаға бөлінеді: ол «бірінші дао» – абсолютті болмыс, және «екінші дао», я болмаса «дэ» – көз алдымызда өмір сүріп жатқан өтпелі дүние. Бірінші даоға қанша қарасаң да, көре алмайсың, қанша тыңдасаң да, ести алмайсың, оған ат қояйын десең де, қоя алмайсың, өйткені, көне Қытай ойшылдары айтқандай, оның аты жоқ. Демек, ол не деген сұрақ дереу біздің ойымызға келеді. Ол – ештеңе, яғни бейболмыс. Бүкіл дүниедегі заттар мен құбылыстар содан шығып өмір сүруге келеді де, ақырында, соған барып өшеді. Тек ешқандай өзгеріске түспейтін, мәңгілік, абсолютті – бірінші дао ғана. Ал дүниеге келген заттарды, яғни екінші дао – дэні алатын болсақ, оның әрбіреуінің өз аты бар, олар өтпелі, мәнді, салыстырмалы т.с.с. Енді Шығыс философиясынан Батысқа назарымызды аударсақ, көне грек ойшылдарының ішінде алғаш рет болмыс санатын терең талдаған Парменидке келіп тоқталамыз. Ол кісінің атақты сөздері: «Тек қана бол- мыс өмір сүреді, бейболмыс тіпті де жоқ». Яғни дүниеде бар нәрсе – бар, жоқ нәрсе – жоқ. Бір қарағанда, қисынды сөздер! Бірақ осы ойды айтқаннан кейін, Парменид қозғалысты, дүниеге келу мен кетуді жоққа шығарып, терістеуге мәжбүр болды. Өйткені бір нәрсенің дүниеге келуі дегеніміз не? Ол болмыста бұрын жоқ еді, енді, міне, дүниеге келді. Ал Парменидті алсақ, ол жоқтың аты жоқ дейді, яғни дүниеге келуді мо- йындамайды. Сол сияқты, дүниеден өтуді де, яғни бардың жоққа айна- луын да мойындамайды, өйткені бар нәрсе – бар, ал жоқ нәрсе – жоқ. Ал дүниеге келу мен кетудің өзі қозғалыс арқылы жүрмей ме? Олай болса, болмыста қозғалыс та жоқ. Яғни болмыс дегеніміз – ешқашанда өзгермейтін, кемеліне келген, абсолютті, өз-өзіне тепе-тең.Әрине, мұндай көзқарастың өмірдегі тәжірибеге сай келмейтіні әрбіреуге жақсы таныс. Бұл дүниеде қозғалмайтын, өзгермейтін еш нәрсе жоқ. Олай болса, Парменидтің пікірінше, бұл дүние нағыз болмыс емес, оған ой елегі арқылы ғана жетуге болады. Яғни ойлау мен болмыс – бір-біріне тең. Сонымен, Парменидтің болмысы ой арқылы жететін идеалды, ешбір мінсіз, кемеліне келген, мәңгі, дөңгелек, өз-өзіне тепе-тең, бөлінбейтін болмыс болып шықты. Енді болмыс ұғымын ары қарай талдасақ, оның құрамынан негізгі екі шындықты табуға болады: оның бірі – бізді қоршаған табиғат, материалдық әлем, екіншісі – рух әлемі, адамның жан дүниесі мен санасы. Егерде бірінші өзімен-өзі объективті, адамның санасына тәуелсіз өмір сүрсе, екінші – рух әлемі – адамның, яғни субъектінің ішкі жан дүниесімен, оның ырқы, қалауы, қажеттіліктерімен тығыз байланысты. Егер болмыс ұғымы арқылы біз материалдық әлемді анықтасақ, сана арқылы болмыс өз-өзін анықтайтынын байқаймыз. Уақытында ұлы Л.Фейербах айтқандай, «Ұлы мәртебелі Табиғат (яғни болмыс) адам арқылы өз-өзін сезіну, түсіну дәрежесіне көтеріледі». Сана мен материяның өзара бір-біріне өтуі субъектіні тудырады, яғни ол материалдық дене, сонымен қатар санасы бар, өзінің сан алуан қажеттіліктерін өтеу үшін іс-әрекет жасай алатын пенде – адам. Сонымен, жоғарыда айтылған екі Әлем адамның бойында жинақталады екен. Адам дене ретінде өз қажеттіліктерін өтеп, басқа тіршіліктер сияқты, осы болмыста өмір сүреді. жүктеу/скачать 30,23 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|