Саяси жағдайы
Саяси жағдайы
Әмір Темір
Ноғай Ордасы
Батыс Сібір
|
●Әмір Темір Алтын Орданы басып алудан бұрын өзіне жақын жатқан Ақ Орданы басып алуды көздеді
●1376ж.Ұрұс хан Әмір Темірге Тоқтамысты қайтаруды талап етеді, Әмір Темір жауап ретінде Тоқтамысқа әскер беріп аттандырады,осы жылы Ұрұс қаза табады.
●1377 ж.Ұрұс ханның ұлы Темір –Мәлік Сауранда Тоқтамысты жеңеді
●Тоқтамыс келесі жорығында Ақ Орда билеушісі болады
●1391 ж.21 қаңтарда Әмір Темір өзіне бағынбауды бастаған Тоқтамысқа қарсы 200 мың әскермен жорыққа аттанады.
●1391ж.18 маусымда Құндызша шайқасында Тоқтамысты қирата жеңді,Тоқтамыс қашып құтылады
●1393ж.бастап Тоқтамыс билігін қайта қалыпан келтіреді
●1395ж. Терек шайқасында Тоқтамыс Әмір Темірден мүлде жеңіледі
●1371-1390ж.Моғолстанға 10 шақты рет жорық жасайды
●1376ж. Әмір Темір Моғолстанның атақты қолбасшысы Қамар ад-динді талқандау үшін 30 мың адамдық әскер аттандырып, Қмар ад-динді Атбасар маңында талқандайды
●Әмір Темірдің Ақ Орданы әлсіретудегі мақсатына табылған себеп: Түй –Қожаның баласы Тоқтамыстың Темірге қашып баруы
●1404 -1405ж.Әмір Темір Қытайға әскерін аттандырды .
●1405ж.Қытайға жорық кезінде Отырарда қайтыс болды
●Әмір Темір жорықтарының қазақ жеріне тигізген әсері –экономикасы мен мәдениеттің дамуына үлкен зардабын тигізді
●Әмір Темір ислам дініне арқа сүйеді, оған дәлел Түркістанда Қожа Ахмет Иассауи кесенесін салдыруы
●1405ж.Әмір Темір қайтыс болғаннан кейін,Мауараннахр мемлекеті ыдырап кетті.
●Әмір Темір мен Тоқтамыс арасында 1389 ж,1391 ж, 1395 ж. ірі үш шайқас болған.
|
●Сарайшықтың іргесі –Х ғ. қаланған,ХІІІ –ХІV ғ. дәуірлеген,1580ж. Дон, Еділ казактарының шапқыншылығынан біржола қираған,Сарайшықта Алтын Орданың,қазақ және ноғай хандары жерленген
●Ноғай Ордасы өз алдына жеке мемлекет болды –Едігенің баласы –Нұ рад –диннің кезінде және Алтын Ордадан бөлінді
●Маңғыт елі Едігеге арнап «Едіге жырын «шығарды
●Едіге Орданы 15 жылдай билеген,(1369-1411ж)
●Батыс Сібірдегі тайбұға тайпасы да Едіге билігін мойындаған
●1446ж. маңғыт Уақас би Үзкент қаласына билік жүргізген
●Едіге ұрпақтары –Мұса мырза, Жаңбыр-
шы бүкіл Шығыс Дешті Қыпшаққа танымал болды
●ХV ғ. басында Ноғай Ордасы ыдырай бастады.
●1550ж.ортасында Қазан,Астрахан хандықтарының Ресейге қосылуына байланысты Ноғай Ордасы бірнеше иеліктерге бөлінді
●Ш.Уәлиханов қазақ ханы Жәнібек хан тұсында өмір сүрген ноғайлар мен қазақтарды «Екі туысқан Орда» деп атады
●Ноғай Ордасы екіге бөлінді:
1/ Үлкен Ноғайлы –Еділдің шығысы
2/ Кіші Ноғайлы – Еділдің батысы
● Ноғай Ордасы ыдыраған соң көп бөлігі Кіші жүзге қосылды
●1273ж.Ноғай Византия императорының қызына үйленеді
|
●Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін Батыс Сібір жерінде билікті Ибақ хан алады және қазақ хандары Жәнібек, Кереймен одақтасып, Әбілқайырдың мирасқоры Шайх –Хайдарды өлтіреді ,ал оның баласы –Мұхаммед Шайбани Астраханға қашып кетеді
●1481-1484ж.Ибақ хан орыс мемлекетіне екі рет елші жіберген және орыс патшасы ІІІ Иванмен сауда жөнінде келісімге келген.
●1495ж.Ибақ хан Чимги –Турада тайбұғалық Мұхаммедтің қолынан қаза табады
●Батыс Сібір билеушісі болып, Мұхаммед жарияланады
●Сібір атауы сыпыра этникалық атауынан шыққан
●Көшім хан Қадырғали Жалаиридің жазуынша Шайбани әулетінің ұрпағы
●Көшім хан Батыс Сібір халқына ислам дінін тарата бастады
●Сібір хандығының (Көшім хандығы)астанасы –Искер болды
●Парсы шежірешісі Рашид ад –Дин Сібір елін монғолдар жаулап алғаннан кейін,Жошы ұлысының,онан соң Алтын Орда құрамын енгенін жазады
●Алтын Орда ханы Батый Сібір жерін Шайбаниға сыйға тартқан
●1555ж.Көшім Сібір жұртын билеп тұрған тайбұға руымен ұзақ күрес жүргізеді,тайбұғалықтар Көшім билігін мойындайды
●Көшім басқарған кезде Сібір хандығының күш-қуаты артады
●Ресейдің Сібірге жорығы 1582ж. Ермактың бастауымен басталды және Искер түбіндегі шайқаста Ермак жеңеді
●1584ж.Ермак Сәтбек батырдан жеңіледі
●1598ж.Сібір ханы Көшім Ресейден толық жеңіледі
●1598ж.Сібір хандығы құлайды
●Сібір хандығындағы түрік тілдес тайпалар қазақ хандығы құрамына өтті
|
