Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар


аға сұлтан басқаратын болды  (ҚСТ. Іт., А., 1957,  323). Құнанбай  аға сұлтан



Pdf көрінісі
бет148/393
Дата14.10.2023
өлшемі2,71 Mb.
#114284
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   393
Байланысты:
жыр әдеби тил

аға сұлтан
басқаратын болды 
(ҚСТ. Іт., А., 1957, 
323).
Құнанбай 
аға сұлтан
болды да, өзгелердің қатарынан озғындап кетті. 
Онда әкімдік бар. Сыртқа да, ұлыққа да жақындық бедел бар 
(М.Әуезов). 
От 
аға /отаға
 
– 
үй иесі, жанұя басы, түтіннің, шаңырақтың қожасы.
Алтайлықтар мен телеуттер сияқты қазақтар да ертеде отты – әулие, ана деп 
есептеген. Оған «от ана, май ана жарысқа» немесе «от әулие, май әулие!» деп 
сиынатын. Бұрын отаға осындай қасиетті ұғым болса керек. Кейін бұл екі сөз 
бірігіп, мағыналық өзгеріске түскен. Енді отаға әулие емес от жағатын, түтін 
түтететін отбасының басы, қожасы дегенге ауысады 
(Махмұтов А. КСЛ, 1963, 
6
). 
Отағасы,
законынды қой, айтқанға түсін, – деп Сәлім, қырт кесті де 
тастады 
(Б. Майлин).
Сонымен қатар
 
аға
 
сөзі, 
мырза, қарт, хан
сөздерімен 
тіркесу арқылы күшейткіш мәнге ие болған. Оның үстіне «Қатын басқарған ел 
оңбайды» деген, мен хан болып неғылайын. Мына 
мырза ағаны
 
қойыңыздар 
деп еді 
(Нұртуған).
Осылай жайым 
қарт аға,
Тарта алмай жүрмін қайсаңдап, 


125 
Жүк батқанда арқама 
(Нұртуған). 
Астымдағы Саразбан, Бауырынан жараған. 
Бітірер деп жұмысты, Жіберіп еді 
хан ағам
(Нұртуған).
Бір бәйбіше нұр жүзді, 
Көшті тартып барады. Көш алдында бәйбіше,... Көрұғлы Сұлтан қатыны 
Аға
Жүніс перідей 
(«Қыз Жібек»). 
 
Ағзам (ағызам) 

 
1) ұлы (діни ұғымда құдайдың теңеуі), ең зор, әулие; 
2) ең үлкен, ұлық, лауазымы күшті әкім; 3) ең маңызды. 
Парсы тілінен ауысқан, 
ол тілде 
а зам
– 
ұлы, ірі
дегенді білдіреді 
(ПРС., М., 1959, 52).
Бұл сөздің 
қазақша мағынасы да осы парсы тіліндегі ұғымнан қашық кетпейді. Софыдай 
пірге қызмет қылып тұрған, Сөйлейді мүләйім сөз шырын-шырын: «Мал түгіл, 
бас жолына 
ағзамдардың,
Біз риза шығарса олар көңіл кірін» 
(Ерімбет).
Жол 
еді Бекіш айтса, иә Ешнияз, Шегебай, иә Аманжол, иә Шораяқ. Көріп ем мен 
солардың бәршесін де, Демеді олар маған «жазба шатпақ». Түбіңе тумай жатып 
үгіт айтып, Оң болсын бұл ниетің, 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   393




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет