абыз
(Ерімбет).
Ол
«абыз»
демек әуелден шаман дініндегілердің өз молдасына
қоятын аты екен
(Абай).
Ей,
абыз,
қобызыңды тарт, балыңды аш, Не келсе де
балыңа жасырмай айт
(«Еңлік-Кебек»).
Бәрін айтпа, бірін айт, Ұғынар мұны ел
қайда, Елді бастар ер қайда? Аға сұлтан
абыздар,
Еліңді қамап көрге айда,
Барса келмес жерге айда
(Дулат жырау).
Жәнібек батыр кезінде ақыл-білім
үйрену үшін қара Керей Соқыр
абыз
дегенді іздеп келген екен
(Ы.
Алтынсарин).
Аға
–
жол басшы, жетекші, көсем
. Түрік тілінде
аға
ұғымының
мырза,
төре, қожа, ел басқарушы
деген мағыналары бар
(ТРС., М., 1954, 17).
Өзбек
тілінде
эга
қожа, мүлік иесі, құдай, әулие
деген мағынаны білдіреді
(УРС., М.,
1959, 550).
Аға
сөзінің «шарапатты», «әулиелік» қасиетін Нұртуған
шығармаларынан байқауға болады. Моңғол тілінде
агуу ұлы, зор, ірі, кең,
жалпақ
дегенді білдіреді
(Монг.РС., М., 1957,22).
Төре аға// төраға
–
председатель /ұлық-қожа/.
Төргі бөлмеде, төргі үстелді өңгеріп, болыстық
атком
төрағасы,
қара ешкінің құйрығындай, шоқша қара сақалды қазақ отыр.
Оның қасында үстелде
төрағаның
орынбасары болып салпы ерін Әбділде отыр
(С.Сейфуллин).
Ұлық мағынасындағы төре сыйлы, қадірлі орын төрмен
байланысты (төрге дәрежесі жоғары адамдар отырғандықтан) жасалған. Бұл
сөздің соңындағы
-е
есімдерге жалғанып жаңа есім тудыратын (күй-е, төр-е)
жұрнақ;
Аға сұлтан –
1822 жылдан 1868 жылғы реформаға дейін қазақ
даласындағы территориялық округты басқарып келген әкім. Устав мынандай
әкімшілік бөліктер белгіледі. 50-70 үй бір әкімшілік ауыл болатын болды, 10-12
ауыл бір болыс, 15-20 болыс бір округ болатын болды. Ауылда үш жылға
сайланатын старшина, болысты – болыс басқарушысы, округті – округ
басқарушылары сайлайтын
Достарыңызбен бөлісу: |
