ОњТЏстік ќазаќстан мемлекеттік медицина академиясы
Булану – бұл сұйық күйден заттың газ күйіне өту үдерісі. Булануды кебу
жүктеу/скачать 2,27 Mb.
|
ППЗ методичка физика каз (1)
| Булану – бұл сұйық күйден заттың газ күйіне өту үдерісі.
Булануды кебу және қайнау деп бөледі. Кебу - бұл кез келген температурада өтетін ашық сұйық бетіндегі булану құбылысы. Қатты заттардың кебуі сублимация деп аталады. Мысалы: асфальт бетіндегі су анағұрлым тез буланады. Егер ауаның температурасы жоғары болса және жел соғып тұрса, бұл құбылыс былай түсіндіріледі. Сұйық молекулалары ретсіз қозғалады. Сұйықтың температурасы неғұрлым жоғары болса, молекулалардың кинетикалық энергиясы соғұрлым артады. Бұл мезетте кейбір молекулалардың кинетикалық энергиясының үлкен болатыны сонша, олар басқа молекулалардың тарталыс күшін жеңіп сұйықтан ұшып шығу мүмкіндігіне ие болады. Булану процесі бегеніміз осы. Ұшып шыққан молекула газдың ретсіз жылулық қозғалысына қатынасып, ретсіз қозғала отырып, бұл молекула ашық ыдыстағы сұйық бетінен бір жола кетіп қалуы немесе сұйыққа қайтып оралуы да мүмкін. Мұндай үдеріс конденсация деп аталады. Булану кезінде неғұрлым жылдам қозғалатын молекулалар сұйықтан ұшып шығады. Сондықтан сұйық молекулаларының орташа кинетикалық энергиясы азаяды. Ал бұл сұйық температурасының төмендігін көрсетеді. Мысалы: тез буланатын сұйықтардың бірін (бензинді немесе ацетонды) қолыңа жағып, бірден олардың қолға жағылған жерінің өте салқындағанын сезінесің. Егер сұйық беті май қабатымен жабылған болса, онда май тез қозғалатын молекулалардың шығып кетуіне кедергі жасайды. Сұйық буланбайды деуге болады және оның температурасы баяу төмендейді. Ыдысқа сұйық құйып бетін жапқаннан кейін алғашқы кезде сұйық буланады да будың тығыздығы арта бастайды. Бірақ онымен бірге сұйыққа қайта оралатын молекулалардың саны да өсіп отыратын болады. Температура тұрақты болған жағдайда осының нәтижесінде жабық ыдыстағы сұйық пен бу арасында біртіндеп динамикалық тепе-теңдік қалыптасады. Сұйық бетінен шығып кететін молекула саны орта есеппен сол уақыт ішінде сұйыққа қайтып оралатын бу молекулаларының санына тең болады. Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын бу қаныққан бу делінеді. Булану кезінде сұйық бетінен ұшып шыққан молекулалар саны сұйық бетіне қайта оралған молекула санынан артық болса, онда мұндай буды қанықпаған бу деп атаймыз. Сұйық температурасының артуымен бірге булану күшейе түеді. Ақырында сұйық қайнай бастайды. Қайнау – бұл ашық сұйық бетінде ғана емес сұйық ішінде де будың пайда болуы. Қайнау кезінде сұйықтың барлық көлемі бойынша тез ұлғаятын бу көпіршіктері пайда болады да олар сұйық бетіне қалқып шығады. Көпіршіктер ішіндегі сұйық булары қаныққан бу болып есептелінеді. Температураның өсуімен бірге қаныққан бу қысымы да артады, көпіршіктер ұлғаяды. Кері итеру күші әсерінен олар жоғары көтеріледі. Егер сұйықтың жоғары қабаттарының температурасы едәуір төмен болса, онда бұл қабаттардағы көпіршіктер ішінде будың конденсациясы байқалады. Қысым күрт төмендейді де көпіршіктер жарылады. Осындай көптеген көпіршіктердің жарылуы өзіне тән шу туғызады. Сұйық едәуір қызғанда, көпіршіктердің жарылуы тоқталады да, олар сұйық бетіне қалқып шығады. Сұйық қайнайды. Плита үстіндегі шәйнекке зер салсақ шәйнектің қайнау алдында ызылдауын тоқтатқанын байқаймыз. Кез-келген сұйық белгілі бір температурада қайнайды. Оны қайнау температурасы деп атайды. мысалы: су – 1000С, сынап -3570С, спирт – 780С. Кризистік деп аталатын белгілі бір температурада сұйықтың тығыздығы будың тығыздығына теңеледі. Сұйық пен оның қаныққан буы арасындағы физикалық қасиеттердің айырмашылықтары жоғалатын температура кризистік температура деп аталады. Ауада үнемі су буы болады, сондықтан ауа ылғалды. Ауаның ылғалдылығын сипаттау үшін абсолют және салыстырмалы ылғалдық түсініктері бар. жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|