Оқу лық/ Н. А. Закирова, Р. Р. Аширов Ас та на: «Ар ман­ПВ» бас па сы, 2018. 304 б

35
§ 7. Жы лу мөл ше рі, заттың мен шік ті
жы лу сый ым ды лы ғы
I Жы лу мөл ше рі мен іш кі энер гия ның өз ге руі 
Жы луберілу нә ти же сін де мо ле ку ла лар дың 
қоз ға лыс жыл дам ды ғы мен энер гия сы өз ге ре ді. 
Жы луберілу про це сін си пат тай тын та ғы бір фи­
зи ка лық тер мин – 
жы лу мөл ше рі.
Жы лу мөл ше рі – де не нің жы лу берілу ке-
зін де ал ған не ме се жо ға лт қан энер гия сы.
Жы лу мөл ше рі 
Q
­
әр пі мен бел гі ле не ді. 
ХБЖ­да ( I) жы лу мөл ше рі нің не гіз гі өл шем бір­
лі гі – 
джоуль
[
Q
= Дж.
Іс жү зін де өл шем бір лік те рі есе лік жә не үлес­
тік қосымшалармен қол да ны ла ды.
Де не энер гия ал ған да не ме се жо ға лт қан да 
оның іш кі энер гия сы өз ге ре ді. Іш кі энер гия ның 
өз ге рі сін 
­
деп бел гі лейік, сон да:
Δ
U
= 
U
2
– 
U
1
,
мұн да ғы 
U
1
– де не нің жы лу берілуге дей ін гі іш кі 
энер гия сы. 
U
2
– де не нің жы лу берілуден кей ін гі 
іш кі энер гия сы.
Жы лу берілу ке зін де гі жы лу мөл ше рі мен 
іш кі энер гия ның өз ге рі сі тең:
Δ
U
= 
.
II Жы лу мөл ше рі нің тем пе ра ту ра ның өзгерісіне 
жә не де не нің мас са сы на тәу ел ді лі гі
Су ды жы лы ту ға қа ра ған да қай на ту ға кө бі рек 
уа қыт ке те ді. 
Мас са сы тұ рақ ты де не нің тем пе­
ра ту ра сы өз гер ген сай ын де не нің ал ған не ме се 
бер ген жы лу мөл ше рі де өз ге ре ді.
Тем пе ра ту ра ның өз ге рі сін Δ
t 
деп бел гі ле йік, 
сон да:
Δ
t = t
2

1
,
мұн да ғы 
t
1
– де не нің жы луберілуге дей ін гі тем­
пе ра ту ра сы, 
t
2
– де не нің жы лу берілуден кей ін гі 
тем пе ра ту ра сы.
Кү­ті­ле­тін­нә­ти­же
а ра ра ты қып с д р
 
ы лу б р лу пр с
д алы а м с
б р л ы лу ды
м л р а ық тау ды
м т ы лусы ым
ды лы ы ы
а лық 
ма ы а сы т с д ру д
д т м п ра ту ра
сы ы уа қыт қа м с
б р л ы лу м л 
р т у л д л ра 
т р қу ды б л с д р
Ес­те­сақ­таңдар ­
1­к ж­ ­1000­ ж
1­М ж­ ­1000000­ ж
1­м ж­ ­0 001­ ж.
Жы лу мөл ше рі – жы лу­
берілу ке зін де гі де не нің 
іш кі энер гия сы ның өз ге­
руі нің сан дық ша ма сы.
Маңызды­ақпарат
Де не нің жы лу сый ым ды­
лы ғы зат тың мен шік ті 
жы лу сый ым ды лы ғы мен 
де не нің мас са сы ның кө бей­
тін ді сі не тең: 
C
Д
= 
.
Де не жы лу сый ым ды лы­
ғы ның өл шем бір лі гі – 
C
Äæ
Ñ
Ä



 = °
АА
АААААААААААААА
РР
Дене жы
ғының өлшем бір
Р
C
Äæ
Ñ
Ä
C





 =
°
М
тың мен
сыйымдылығы мен 
нің массасының кө
сіне тең: 
C
Д
C
= 
.
не жылусыйымды
шем бір
АААА
ақпарат
лусыйымды­
тың меншікті 
шік
ғы мен 
А
Н
II Жы
II Жы
сы.
сы.
Н
Н
-
Жы
Жы
іш
іш
кі энер
кі энер
П
мұн
мұн
да
да
ғы 
ғы 
U
U
энер
энер
гия
гия
сы. 
сы. 
іш
іш
кі энер
кі энер
гия
гия
Жы
Жы
лу
лу
В
не 
не 
энер
энер
іш
іш
кі 
кі 
энер
энер
гия
гия
рі
рі
сін 
сін 
деп бел
деп бел
U
U
– 
– 
б
[
[
Q
Q
= Дж.
= Дж.
де 
де 
өл
өл
шем 
шем 
бір
бір
лік
лік
тік қосымшалармен қол
тік қосымшалармен қол
ал
ал
ған
ған
а
Q
Q
мөл
мөл
ше
ше
рі
рі
нің 
нің 
= Дж.
= Дж.
с
с
ғалтқан энер
әр
әр
пі
пі
мен 
мен 
нің 
нің 
не
не
п
рі.
рі.
п
нің жылуберілу ке
қан энер
а
гия
гия
сы 
сы 
өз
өз
тын 
тын 
та
та
ғы 
ғы 
бір фи­
бір фи­
с
ның өз
ның өз
ге
ге
руі 
руі 
у
у
ла
ла
у
уу
лар
лар
дың 
дың 
өз
өз
г
г
е
е
ре
ре
ді. 
ді. 
бір фи­
бір фи­
ы
руі 
руі 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

36
Жы лу мөл ше рі мен тем пе ра ту ра өз ге рі сі нің ара сын да ту ра про пор цио нал 
тәу ел ді лік бар еке ні тәжірибе жү зін де дә лел ден ген
Q
~
 
(
t
2

1
).
Де не нің мас са сы артқанда оның мо ле ку ла ла ры ның са ны да артады. Де мек, 
зат ты қан дай да бір тем пе ра ту ра ға дей ін қыз ды ру ке зін де, қосылған барлық 
мо ле ку ла лар ға да қо сым ша энер гия бе ру қа жет. 
Де не нің мас са сы артқан са ­
й ын оның температурасын белгілі бір мәнге арттыру үшін жұм са ла тын 
жы лу мөл ше рі де кө бейе бе ре ді. Жы лу мөл ше рі мен мас са ның ара сын да ту ра 
про пор цио нал тәу ел ді лік бар
Q
~
 m
.
IІI Зат тың мен шік ті жы лусый ым ды лы ғы 
Мас са ла ры бір дей әр түр лі зат тар дың тем пе ра ту ра ларын бір дей мән ге жет­
кі зу үшін әр түр лі жы лу мөл ше рі қа жет. Осыған бай ла ныс ты зат тың жы лу ды 
жи нау жә не сақ тау қа сие тін көр се те тін ар найы фи зи ка лық ша ма ен гі зіл ген. 
Бұл ша ма 
зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы 
деп атала ды.
Зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы – массасы 1 кг зат тың тем-
пе ра ту ра сын 1
о
С-ге өз гер ту үшін қан ша жы лу мөл ше рі ке рек еке нін 
көр се те тін фи зи ка лық ша ма.
Кей бір зат тар дың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы ның мән де рі 2­қо сым­
ша ның 6­кес те сін де бе ріл ген. Зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы 
с
әр пі мен 
бел гі ле не ді. Оның өл шем бір лі гі:
ñ
Äæ
êã Ñ
[ ]
=
⋅ °
Бар лық зат тар дың ішін де мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы ең жо ға ры зат – су.
Су дың көп мөл шер де жы лу жи нақ тау қа сие ті тех ни ка да, мы са лы, жы лы ту 
На­зар­ау­да­рың­дар
1. Мыс тың жы лу сый ым ды лы ғы 400 
Äæ
êã Ñ
⋅ °
­ге тең. Бұл мас са сы 1 кг мыс тың 
температурасын 1 ºC­ге арттыру үшін оған 400 Дж жы лу мөл ше рі қа жет 
де ген ді біл ді ре ді.
2. Мен шік ті жы лу сый ым ды лық зат тың іш кі құ ры лы мы на бай ла ныс ты. Әр түр лі 
аг ре гат тық күй де тұр ған бір зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы да әр түр лі 
бо ла ды. Мы са лы, мұз дың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы 2100 
Äæ
êã Ñ
⋅ °
, 
су ді кі 4200 
Äæ
êã Ñ
⋅ °
, су бу ыні кі 2130 
Äæ
êã Ñ
⋅ °
.
36
36
А
су
АААААААААААААААА
Р
2. М
агре
бола
Р
ды. Мы
уді
у кі
РР
М
тың жы
температурасын 1 ºC
темпера
дегенді білдіре
Меншікті жы
шік
гат
га тық күй
АА
ау­да­рың­дар
тың жылусыйым
турасын 1 ºC
А
Н
дың 
дың 
ішін
ішін
де 
де 
шер
шер
де 
де 
жы
жы
лу 
лу 
жи
жи
Н
Н
-
де 
де 
мен
мен
П
шік
шік
ті 
ті 
шік
шік
шік
ен. Зат
ен. Зат
тың 
тың 
шем бір
шем бір
лі
лі
гі:
гі:
[ ]
[ ]
ñ
ññ
В
В
ту үшін қан
ма.
жы
жы
лу
лу
сый
сый
мен
мен
б
ар
ар
найы 
найы 
ым
ым
ды
ды
лы
лы
ғы 
ғы 
деп атала
деп атала
б
лығы – массасы 1 кг зат
ша жы
а
у
у
ра
ра
ларын 
ларын 
ет. Осыған бай
ет. Осыған бай
ла
ла
ныс
ныс
найы 
найы 
фи
фи
зи
зи
к
к
а
а
лық 
лық 
деп атала
деп атала
с
ларын 
ларын 
бір
бір
ныс
ныс
п
ның 
ның 
а
сы 
сы 
артқан са
артқан са
оның температурасын белгілі бір мәнге арттыру үшін жұм
оның температурасын белгілі бір мәнге арттыру үшін жұм
с
с
а
а
л
л
а
аа
ара
ара
сын
сын
да 
да 
с
да артады. Де
да артады. Де
мек, 
мек, 
қосылған барлық 
қосылған барлық 
артқан са
артқан са
ы
цио
цио
нал 
нал 
мек, 
мек, 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

37
жүй есін де ке ңі нен қол да ны ла ды. Те ңіз жа ға ла уы ның жы лы кли ма тын су дың 
жо ға ры жы лу сы йым ды лы ғы мен тү сін ді ру ге бо ла ды.
Зат тың мен шік ті жы лу сый ым ды лы ғы жо ға ры бол ған сай ын тем пе ра­
ту расы өз гер ген де оған берілетін немесе одан бө ліне тін жы лу мөл ше рі ар та 
тү се ді.

жүктеу/скачать 13,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: